Ұйым менеджменті

Қазақстан Республикасының  Білім және Ғылым 

министрлігі

 

 

 

       

 

                                  Тақырыбы: Ұйым менеджменті

 

 

 

 

                                                                                                                  Орындаған:

                                                                                      

Тексерген:

 

 

 

 

 

                      

 

 

 

 

 

 

             Алматы қаласы 2013жыл

Ұйым менедженті

                   Сұрақтары:

1. Менеджмент түсінігі және менеджментке байланысты авторлардың анықтамалары. Менеджментті дайындаудың орталықтары.
2. Ұйым түсінігі және түрлері.
3. Ұйымның ішкі және сыртқы ортасы және жанама ықпалдың басты факторлары.
4. Ұйымдағы менеджмент кешенінің құрамы.
5. Ұйымдағы менеджменттің қызметтері.
6. Глоссарий.
7. Тест.
8. Тест жауаптары.
9. Пайдаланылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Менеджмент түсінігі

 «Менеджмент» (аылшын тілінде-manage) «басқару, меңгеру, ұйымдастыру» деген мағнаны білдіреді.

Ғылыми менеджменттің  негізін салушы белгілі ағылшын  ғалымы  Фредрик Уинстоу Тэйлор (1856 – 1915). Оның еңбекті ұйымдастыру және өндірісті басқару жүйесі алғаш рет АҚШ-та 19 ғасыр мен 20 ғасыр тоғысында кең пайдаланыла бастады. Қазіргі замандағы менеджмент, негізінен, барлық экономикалық мектептердің тәжірибелері мен бағыттарының жетістіктерін қорытындылау арқылы дамуда.

Басқару – белгілі бір бағыттағы іс-қимылды өзгерту мақсатында ақпарат арқылы бір жүенің келесі жүйеге  ықпал жасауы.

Менеджмент пәні ұйымның  мақсаттарына жету мақсатындағы еңбектік, материалдық,қаржылық,ақпараттық ресурстармен басқаруды игереді.

Менеджмент  дегеніміз – бұл өндірістің тиімділігін жоғарылату мен пайдалану молайту мақсатында  қолданылатын принціптер, әдістер және өндірісті басқару амалдарының жиынтығы.

«Менеджмент» түсінігінің  анықтамалары өте көп. Жалпы менеджмент деп жеңу өнері ретінде, адамдардың интеллектісін, еңбегін ,жүріс-тұрысының уәжін пайдалану арқылы алдына койғанмақсаттарына жете алуын айтады.

Мағнасы бойынша  «менеджмент»термині «басқару»  терминімен ұқсас. Алайда, қазіргі түсінік  бойынша «басқару» ұғымынан «менеджмент» ұғымы кеңірек, өйткені ол адамзат  қызметінің әр түріне қолданылады. Мысалы, автомобильдің және басқада неғұрлым күрделі техникалық  жүйелерді басқару. Ал «менеджмент» термині ұғым деңгейіндегі ілеуметтік экономикалық процесстерді, шаруашылық қызметті, жеке тұлғаны және қызметшілерді басқаруды сиппаттайды.

Басқару (басқару )- мақсатқа жетуге бағытталған іс-қимылдарды ұйымдарды. Менеджмент- өзіне міндетті элемент ретінде адамдарды басқаруды, әлеуметтік ұйымдар мен құрылымдарды басқаруды, әлеуметтік ұйымдар мен  құрыдымдарды басқаруды қосатын  сәйкес білім облысы бар адам қызметінің сферасы.Менеджмент –бұл нарық жағдайындағы басқару. «Менеджмент» түсінігінің мазмұнынын бірнеше аспектілермен қарастыруға болады:

·       Менеджмент – бұл әр түрлі ұйымдардағы адамдарға жетекші ету қызметінің түрі, функциясы,басқару.

·       Менеджмент –бұл басқару функциясын жүзеге асыруға көмектесетін адамзат білімінің облысы.Бұл ғылыми пән.

·       Менеджмент –басқару бойынша жұмыс жасаушының әлеуметтәк табы.

Менеджмент құрылымы үш бөлімнен тұрады:

• өндірістік менеджмент;
• қаржы менджменті;
• нарықтық (өткізу) менеджмент, немесе, маркетинг.

Өндірістік менеджмент белгілі көлемде, белгіленген сапада, келісімді мерзімде және шығындарды барынша төмен жүмсап, тауарлар өндірумен  айналасатын басқарушы қосалқы  жүйе болып табылады. 
     Қаржы менеджменті фирманың қаржы құралдарының қалыптасуын табыстардың барынша мол болуын жөне шығындардың барынша аз болуын қамтамасыз ететін қосалқы жүйе. 
     Нарықтық менеджмент — маркетинг — бұл нарыққа бағытталған фирманың коммерциялық қызметтерін басқару болады.

 

 

Менеджментке байланысты бірнеше авторлардың анытамалары.

 

«Адамдық қатынастар»  мектебінің өкілі Паркер – Роллетт  анықтамасы: «Менеджмент  - бақару адамдардығ көмегімен жұмыстың орындалуын қамтамасыз ету». 

«Менеджмент -  ұйымның мақсатына жетуге  және құруына қажетті бақылау,мотивация,ұйымдастыру,жоспарлау процестер (Мескон, Альберт, Хейдоуридің «Менеджмент негіздері» оқулығы.)

«Фирманы басқарудың теориясы мен тәжірибесі және нарық  жағдайындағы оның қызметшілері» (Веснин «менеджмент негіздері»).

«Өндірістің тиімділігін  жоғарылату мақсатымен болатын принціптер,әдістер, құралдар мен өндірісті басқару  формаларының жиынтығы » (1988 ж. шетелдік сөздер сөздігі ).

«Өзіне міндетті элемент ретінде, адамдарды басқаруды  өосатын сәйкес білім облысы бар  адам қызметінің сферасы» (Американдық  энциклопедия).

«Адамдар көмегімен  тиімді жету және қойылм»

Менеджменттің 3 маңызды  факторын байланыстырады – мақсат, тиімділік, адам.

Бәсеке жағдайында тиімділік –фирманың өміршеңдігінің басты шарты.Фирманы табыстылықпен,жетістікпен  қамтамасыз ететін тиімді менеджмент адамның бейімділігін талап етеді: сыртқы орта бөлігінде тұтынушының,ал ішкі орта бөлігінде қызметшінің.

Менеджментті дайындаудың үш орталығы

Менеджименттің  бір тұтас қағидасы жоқ. Бизнес пен менеджмен б/ша білім жүйесінің үш негізгі орталығы бар:

1. АҚШ.Дүние жүзіндегі басқару ифрақұрылыны ең ірі ел. Тіркелген бизнес мектебінең американдық университеттер ассамблиясынан сертификаты бизнес пен басқару облыстарында 1300 ден жоғары бағдарламалары оның ішінді 600 бизнес мектебі бар, 10000 нан астам кеңестік фирмалар қызмет етеді, 70 периодикалық шығармалар бар, 10000нан астам шығармалар басқару мен бизнем б/ша әдебиеттермен негізделген. Бизнестің үш сатылы білім жүйесі құрылды: бакалавр, магистр, философия докторы.

2 .Батыс Еуропа.Еуропада менеджерлерді дайындаудың 300 орталығы бар. Магистрлік бағдарламалар дамыған. Әлеуметтік, өндірісиік пәндерді , бизнепен басқару аспектілерінң халықаралық және сақтандыруды игеруге ерекше мән беріледі.

3. Жапония.Жапонияда тек қана 3 бизнес мектебі бар. Жетекшілерді фирманың өз бизнестің әр түрлі аспектілерінің ерекшелігін білуь үшін, фирманы игеру үшін, жоспарлы түрде міндеттерге ауыстыру арқылы «тәжірибе арқылы оқыту» қағыдасы негізінде дайындалады.

 

             

 

 

МЕНЕДЖМЕНТТІҢ  НЕГІЗГІ  КАТЕГОРИЯЛАРЫ

 
Басқару  мен  менеджментте  бірдей  категориялар  пайдаланылады,  бұларға   жататын 

ұғымдар  мынадай – «басқарудың  объектісі  мен  субъектісің, «олардың  арасындағы  тура  және  кері  байланысң, «басқару  жүйесің, «қоршаған  ортаң.  
Менеджмент  пен  басқарудың  негізгі  категорияларын    кәсіпорындар  мен  ұйымдар  деңгейінде  қарастырғанда,  олардың  ісжұмысының  ерекшелігін  және  шаруашылық  субъектілердің    іс-қимылдарының  жалпы  міндеттерін  ескерген  жөн.  
Басқару  объектісі – бұл  шақарылатындардың  барлығы, яғни  сала, кәсіпорын, бөлімшелер  және  т.б.  Менеджментте  басқару  объектісі  ретінде  әр  уақытта  белгілі 

бір  мақсатқа  жету  үшін  өздерінің  ісқызметтерін  үйлестіретін    және  бағытталатын  адамдар  тобы  қарастырылады. 

 Басқару  субъектісі – бұл  басқарушылардың  барлығы,  яғни  саланың, кәсіпорынның, бөлімшелердің  басқару  аппараты.   
Басқарудың  объектісі  мен  субъектісінің  арасында  тура  және  кері  байланыс  болады.  Тура  байланыс – бұл  басқару  объектісіне   субъектіден түсетін   әмір (команда).

Кері байланысбұл  басқару  субъектісіне  объектіден    әмірдің  орындалғаны  және  оның    жағдайы  туралы  түсетін  ақпарат.                 

Басқару  объектісі  мен  субъектісінің  жиынтығы   тура  және  кері  байланыстармен  

бірге  басқару  жүйесін  құрайды.  
Басқару  жүйесінде  басқару  объектісін  басқарылылатын  жүйелілік, ал  субъектісін – басқаратын  жүйелілік  деп  аталады.

 

 

2. Ұйым түсінігі

 

Ұйым –деп, алға қойған мақсаттарға жету үшін адамдар тобының бірлесіп еңбек етуі.

Ұйым дегеніміз «латын тілінде collectives - жинақталған» белгілі бір ниеттер мен мақсаттарды орындау үшін құрылған және ережелердің ресми құрылымымен биліктік қатынастарымен, еңбек бөлінісімен, шектеулі қабылдаумен сипатталатын ұжым түрі. 
Ұйымның өмір сүруінің кезеңдері: 
       1. ұйымның пайда болуы- мақсаттары пайда болады 
       2. балалық шағы – қысқа мерзімді пайда болуы 
       3. есею- ұйымның имиджі қалыптасып, бір талапты, тұрақты өнімге бейімдейді. 
       4. қартаю – қолы жеткен нәтижелерді сақтап қалуға тырысады. 
       5. қайтадан жаңаруы. 
Кез келген ұйының құрылуы негізгі үш кезеңнен тұрады: 
       1. орындалатын жұмыстың мәнін анықтау 
       2. менеджмент элементтері бойынша жұмысты үлестіру 
       3. менджмент элементтерінің жіктелуі негізінде басқарудың логикалық топтарының негізінің құрылуы.

Ұйымның басты  сипаттары:

1. Осы топтың мүшесі болатын кем дегенде екі адамның болуы;
2. Барлығының алдына қойылған ортақ мақсат немесе нәтиженің болуы;
3. Топтың мақсатына жету үшін мүшелерінің бірегей арнайы еңбек етуі.

 

Ұйымның түрлері:

1. Ресми ұйымдар – мақсатты орындауда басқару үрдісі жүйелі үйлестіретін нақты құрылымға ие болатын басшылық еркімен құрылған адамдар тобы;
2. Бейресми ұйымдар – қызмет барысындағы әлеуметтік қатынастарға, ішкі себептерге байланысты ойламаған жерден құрылатын адамдар тобы;
3. Күрделі ұйымдар – құрылыммен мақсаттардың жан-жақты кешенді сипаты жағдайында пайда болады.

3.Ұйымның ішкі және сыртқы ортасы.   

 Ішкі  айнымалылар-бұл ұйым ішіндегі оқиғалық факторлар.Көбінесе ішкі фактор жетекші өз жұмысында жеңетіндей «мәлімет»  болып табылады. Конвейердегі жұмысқа байланысты бір қалыптылықпен шарлау,мысалы  «Дженералт Моторс»  құрайтын конвейерлер желілерінен бас тарту арқылы «мәліметтерді» жеңе алмайды, өйткені компанияға қауіп төнуі мүмкін. Кон- вейерден бас тартудың орнына жетекші оның жұмысшыларға жайсыз ықпа- лын мойындайды және өнімділігін төмендететін шаралар   қолданады.

Жетекшінің  назар аударуын талап ететін  ұйым ішіндегі басты айнымалылар –мақсаттар,құрылым,міндеттер,технология және адамдар,сонымен қатар капитал    

 

Жанама  ықпалдың басты факторлары 

 

 

     Демографиялық факторлар. Демографиялық орта жер шарынын бір тұтас әлемдік нарыққа айналуымен сипатталады. Демографиялық ортада әлемдік демографиялық жарылыс жүріп жатыр. Егер 1981 жылы жердің жалпы тұрғындарының көлемі 4,5 млр. адам болса, қазір ол 5 млрд. Адамға артық. 2000 жылғы болжығын көлем – 60 млрд. Адам, тұрғындардың өсуімен қатар тауар нарықтарының параметрлеріне ықпал ететін тұтынушылар өседі.   

 Қазақстанда  тұрғындардың саны белгілі бір  факторлардың ықпалымен түменде.  Бұл жайлы Қазақстан Республикасының  Президенті Жолдауында «Қазақстан  – 2030 » айтылады: «Кезкелген көзқарас  жағынан әлсіз жақ демографиялық  өсудің көшуі 1992 жылдан бастап  алғашқы соғыстан кейңгі 50 жылда  біздің тұрғындар қысқара бастады.»    

 Статистика бойынша 1993 жылдың басында тұрғындар саны 18 млн. Адамды құраса, 1997 жылы 16,5 млн. Адамды құраған. Бұл алдымен эканомика, игілік деңгейінің, туу көлемінің төмендеуімен байланысты. Туудың түмендеуі балаларға арналған тауар шығаратын барлық фирмалардың қызметіне ықпал етеді және өзінің стратегиясын қайта құруға мәжбүр етеді. Сонымен бірге бұл фактор қызмет көрсету сферасының дауына әсерін тигізеді.    

 Қазақстандағы  туудың төмендеуімен бірге тұрғындардың қартайюы жүр жатыр. Өмірдің орташа ұзақтығы қысқырып жас және жас қспірім саны төмендеуде.      

 Сонымен қатар Қазақстанда миграциялық ағынның жоғары қарқынды бақылауы 1989 жылдың өзінде Республикада миграцияның теріс сальдосы 93,4 мың адамыды құрды. 1994 жылы Республикада 410 мың адам қоныс аударды, 1996 жылы – 175,5 мың адам. Өндіріс салдарынан эканомикалық жағдайда қыметшілер санының өсуі өзгеруде. Нарықтық қатынастарға өтумен бірге саудамен қызмет көрсету сферасында каммерциялық – кәсіпкерлік қызметтегі жұмыстары саны өсуде. Нарықтық игеру мен болжамды анықтауда болашақта белгіленген демографиялық өзгерістер маңызды болып табылады. Фирма демографиялық қарқынды жаң – жақты игеріп, өзінің қызметіңдегі олардың ықпалын дәл анықтай алатын эканомикалық жағдайды анықтай алуы керек.

Эканомикалық  жағдай. Эканомикалық жағдай ресурстардың құның және тұтынушылардың сатып алу қабілетін анықтайды. Техниканың, техналогияның деңгей мен шаруашылық тәжірибедегі эканомикалық факторларға мыналар жатады: өндырыс пен қызмет көрсетудің құрылымы мен мақсаттары, тқтынушылардың сатып алу қабілеті, әр тқрғынның табысы, баға, инфляция деңгейі, жинақ несиеге қол жететіндік, жқмыссыздық жіне т.б. Сатып алушының қабілеті өндірістің құлдырауы мен эканомикалық дағдарыстарда сипатталады. Жетекшілер сұраныстың түмен қабілеттеріне, өндіріс пен тауарлық ресурстардың ұсыныс тәуелдігіне, табыс көлеміне және олардың қоғамдағы бөліну сипатына назар аударулары қажет. Қазақстанның саяттанушы мен әлуметтанушылардың мәліметтерде қазіргі уақытта кедей тұрғындардың үлесі 70 % - ды құрайды