Анри Файоль

      Анри Файоль

 

Америкалық менеджмент тарихшыларының пікірінше,Анри Файоль (1841-1925)Еуропа5а ХХ 5 ғ бірінші жартысында басқару ғылымын берген маңызды тұлға болып табылады.Лицец еймен кенші мектебін бітірген нен кейін ол кенші және ірі метоллургиялық компания «Комменири Фурмамболь-Деказвильде»1860жылдан 1918 жылға дейін қызмет етті. Бастапқы кезде Файоль тек қана геология және кеніш істерінің мәселеләмен шұғылданады.Алайда, оның 1872 жылғы кеншілер тобының басты басқарушысы болып тағайындалуы Файольдың экономика мен басқару мәселелеріне назар аударуына әсер етті.

 

         1888 жылы ол банкротта тұрған компанияныжетекшілік етуге алды және отыз жыл уақытта оны Францияның ең озат кәсіпорындары қатарына қосты,өзінің көп жылғы бағылауын жалпылай келеФпйоль «әкімшілдік теориясын» құрды.Оның бұл ақырып бойынша алғашкы мақаласы 1900 жылы шықты, ал «Жалпы және өнеркәсіптік басқару» кітабы 1916 жылы жарық көрді.

 

Бірінші дүниежүзілік соғыс салдарынан кітаптың шығынуын тоқтап қалуын француздардың сол кезде кеңінен таралған Тейлор теориясын қолданылуына себеп болды және басында өз отандастарының ойларын қабылдамады.Бірақ тез арада олардың Файоль еңбектеріне назар аударуларынасол кездегі,дүниежүзілік соғыс жылдарындағы «Комамболь» ұйымның алға шығуы себеп болды.Файольдің өзі оның теориясы мен Тейлордың теориясы арасында ешқандай қарама қайшылық жоқ,олар өндірісті ұйымдастырудың әр түрлі деңгейде қарастырылғандарын аз көрсеткен  жоқ:Тейлор цехтық басқаруды талдаса, Файоль жоғарғы әкімшілдікті қарастырған.

 

Файоль 1918 жылы жұмыстан босап өзі құрған әкімшілдік зерттеулер орталығын басқарды (бұл орталық Тейлордың француздық ұйым зертеушілерінің келісімімен бірлесу арқылы құрылған). Ол өзі ашқан басқару принціптері тек қана экономикада ғана емес,сонымен бірге флот армиясында, құрылтайлар мен басқарма қызметтерінде де қолданылатыны дәлелд, яғни жан –жақтылы сипаты бар.осы орталықпенорындалған ең бір ірі тапсырмаларының бірі пошта-телеграфтық ведомствалардың жұмысының ұйымдастырылуын зерттеу болды.Осы және мемлекеттік басқарулар,қоғамдық құрылтайларжәне білім жүйелері мәселелерінің қайта құруына Файольдің көптеген жұмыстары арналды, ол алғашқы болып  менеджмент пен басқаруды ұйымдастыру мәселесін қойды.

 

Атақ,танымдық, байлық- осының барлығы Файольде болды.Ол мадақтық легионның офицер ордені мен басқа да мемлекетік мадақтаулар мен ғылыми атақтарға ие болды.алайда,ол өзіне-өзі өмірде ескерткіш орнатуды армандады.Ол ұзақ өмірсүрді және сол өмірде қуана білді:тез тіл табыса алатын,қозғалыстағы адам болды,немерелері мен олардың балаларын тәрбиелеуге қатысты,өз теориясын шаршамай дәлелдеуді,тіпті өзінің өмірінің аөырңы жылында да зерттеулерін тоқтатқан жоқ-бұл жылы француздық табак өнеркәсібінің жұмысын ұйымдастыруды зерттеді.

 

Өнеркәсіптің буырқанған дамуы классикалық мектептің ғылыми көз қарастарының ары қарайғы эволюциясын Ұйым туралы ғылым теориясында маңызды орын алатын – Анри Файоль.Тейлордың ойларын ары қарай дамытқан «ғылыми менеджментің әкесі» болып саналатын француз инженері – Анри Файоль (1841- 1925),ол алғашқы болып менеджменттің толық теориясын жасаған:оның фунцияларын,принціптерін анықтады,басқарудың жоғарғы деңгейінде теориясын дамытты.

 

«Жалпы жіне өнеркәсіптік басқару» жұмысында Файоль алты бағытта көрсетуге болатын әкімшілік қызметтің  сферасын көрсетті:

 

·       Техникалық(технологиялық)қызмет;

 

·       Коммерциялық қызмет(сатып алу,сату,айырбас);

 

·       Қаржылық қызмет (капиталды іздеу және оны тиімді қолдану);

 

·       Қорғаныс қызметі (меншікті жіне жеке тұлғаны қорғау);

 

·       Бухгалтерлік қызмет (инвестиция, баланстық ведомосттар,шығындар,статистика);

 

·       Әкімшілдеу (материалдарға да,механизімдерге де тікелей ықпал етпейді,жеке құрамға ғана әсер етеді).

 

Файоль басқарудың басты функциясы оның маңызды бөлігін әкімшілеу деп санады,олармен 14 негіздер – принциптерге  негізделген «әкімшілік ғылым»құрылды:

 

1.    Еңбекті бөлу.Еңбектің мақсаты – сапа жағынан мол жұмысты орындау.Бұған назар мен күш жұмсалған мақсаттар көлемін қысқарту арқылы жетеді.

 

2.    Мінде және жауапкершілік.Жауапкершілікті – міндетке қарсық құрам. Міндет қайда берілсе, сонда жауапкершілік болады.Іздеу мен резервтерді жүзеге асыратын – нормалар мен кестелер.

 

3.    Тәртіп.Қызметтің нақты регламентациясымен,бақылаумен,мақтаумен,әділ санкциялармен және т.б.көмегімен жеткенкелісімдерді сыйлау ментыңдауды сипаттайды.

 

4.    Біртұтастық.Жұмысшы тек бір ғана тікелей басқарушыдан бұйрық алу керек.

 

5.    Бағыттардың біртұтастығы.Бір мақсат шеңберіндегі әрбір топ бір жоспармен бірлестірілген және бір ғана басқ.Барлығынадварушысы болу керек.Анық қойылған мақсат.

 

6.    Жеке қызығушылықтардың жалпыға бағынуы.Бір жұмысшының  немесе жұмысшылар тобының қызығушылықтары үлкен  масштабтары ұйымның немесе компанияның қызығушылықтарынан үстем болмау керек.

 

7.    Қызметшілерді мадақтау.Жұмысшылардың сенімділігін,қолдауларын қамтамасыз ету үшін олар өз қызметіне әділ қойылған  еңбекақы алулары керек.

 

8.    Орталықтандыру.Орталықтандыру және орталықтандырмау арасындағы дұрыс пропорция туралы сұрақ туындайды.Бұл мәселе – жақсы,мүмкін болатын нәтижелерді қамтамасыз етуді анықтау өлшемдері.

 

9.    Скалярлы алқа – бұл ең жоғарғы басқарушылардан бастап төменгі звенога дейінгі жетекшілердің тізім.Олардың бизнес қызығушылығына шығыс әкелетін келіспеушіліктері,қолдаулары да болуы мүмкін.

 

10.                      Тәртіп.Барлығына да орын бар және барлығы өз орындарында.

 

11.                      Әділдәк.Қызметшцлермен әділ қарым - қатынас жасау.Бұл әділдік пен қайырымдылық сәйкестігі.

 

12.                      Қызметшілер үшін жұмыс орынының қалыптылығы.Кадырлардың жоғарғы ағымдылығы  ұйымның  тиімділігін төмендетеді, өз орнында тұрған тікелей жетекші орынын тез ауыстыратын  талантты менеджерден артық болып табылады.

 

13.                      Бастама(инициатив).Ол ұйымға күш және энергия береді.

 

14.                      Корпоративті одақ – бұл қызметшілер мен фирма жетекшілерінің үйлесімділігінің нәтижесі болып табылатын күш.

 

14 негізден тұратын бұл жүйе тек қана икемді емес,сонымен қатар жаңа негіздердің пайда болуына  жол бермейтін мүмкіндік.Қазіргі кездегі әдебиеттерде  басқарудың функцияларына жоспарлау, ұйымдастыру, жетекшілік, бақылауды және талдауды жатқызады.

 

Мектептің басты негіздері:

 

·       Ұйымның жалпы,ортақ заңдылықтарын,сипаттамаларын орындау, басқарудың жан-жақты принціптерін құру;

 

·       Ұйымды басқарудың ұтымды жүйелерін талдау;

 

·       Басқаруды анықтау бір-бірімен байланысты функциялар (жоспарлау, ұйымдастыру,басқару,біріктіру,бақылаудан тұратын жан-жақты процесс ретінде);

 

·       Ұйымды және басқару құрылымын құрайтын принціптерді таңдау(Анри Файольдің 14 принціптер).