Жан сұлулығына қатысты атаулардың лингвомәдени

 Кей  жігіт мақтан үшін қылық қылмай,

        Бойына майдалықпен  сыр сақтаған,

        Кей жігіт арсыздықпен  ұятсынбай,

        Қолы  жетпес нәрсеге тыртақтаған...

Сондай-ақ, жігітке  жар таңдауда ақыл мен прасаттың  адам бойындағы ерекше қасиет екенін былайша түсіндірген:

        Жасаулы деп, малды  деп байдан алма,

        Кедей қызы арзан  деп құмарланба

        Ары бар, ақылы бар, ұяты бар

        Ата-ананың қызынан ғапыл  қалма...

Абай  шығармашылығын лингвомәдени тұрғыдан алып қарасақ  ақын адам баласының өмірлік мәселелерін болмыс пен оны қабылдаудан бастап, адам жанының заңғарын оның асыл қасиеттерінен таба білді. Халық болмысына тән жаңа мәдени, этникалық сипаттағы сұлулық пайымын дамытты, эстетикалық қағидалардың өзгеше бағытын ұстады. Абай әлемдік дүниелерді халық санасына жақындата отырып, қазақтың ұлттық ойлау жүйесінің дүниежүзілік деңгейге көтерілуіне жол ашты, соның арқасында барлығына ортақ құндылықтарды динамикалы түрде жекеден жалпыға, қарапайымнан күрделіге қарай дамыта келе көрсетуді мақсат етті. Мысалы ақын шығармашылығында барша эстетикалық биік ұғымдардың төркіні Ислам қағидалары арқылы тарап, өмірлік таныммен сараланады.                   

 Сылдырап  өңкей келісім                  

 Тас  бұлақтың суындай,                   

  Кірлеген жүрек өз ішін                   

  Тұра алмас әсте  жуынбай                

    Тәңірдің күні жарқырап,                   

 Ұйқыдан  көңіл ашар көз,- деп өмірде  Алла мен адамзатты байланыстыратын  көзге көрінбес жан тазалығы, сұлулық, үйлесімділік деп көрсетеді.  Абай өлеңдерінде ерекше байқалатын  бір жайт, ақыл құндылығы арқылы  «толық адам» бейнесін жасауға  негізделуі. Мысалы: «Ғылым таппай  мақтанба» өлеңінде               

 Дүние  де өзі, мал да өзі               

 Ғылымға  көңіл бөлсеңіз               

 Білгендердің  сөзіне               

 Махаббатпен  ерсеңіз               

  Ақыл сенбей сенбеңіз               

  Бір іске кез  келсеңіз, - деген жолдар арқылы Абай адамның жан-жақты тиянақталған толық бейнесін жасау үшін, өмір жолын тануды ақылға, білімге, ғылымға негіздеу керек деп түсіндірген.      

 Қорыта  келе, ұлы Абай шығармашылығы  тұтас бір ұлттың құндылықтарын  әр адамның қалыптасуына, ізгі  ниетте жан сұлулығының толығуына  ықпалын тигізді. Ол өзіне дейін  қалыптасқан эстетика мектебін  ескере отырып, қазақ халқының  болмысына тән мәдени, этникалық  сипаттағы сұлулық пайымын дамытты,  эстетикалық қағидалардың өзгеше  бағытын ұсынды. Абай әлемдік  дүниелерді халық санасына жақындата  отырып, қазақтың ұлттық ойлау  жүйесінің дүниежүзілік деңгейге  көтерілуіне жол ашты, ортақ құндылықтарды  жекеден жалпыға, қарапайымнан  күрделіге қарай дамыта келе  көрсетуді мақсат етті.

Пайдаланған әдебиеттер:

1.     Сейлхан А.Қ. Қазақ тіліндегі этнографизмдердің лингвомәдениеттанымдық мәні. Филол. ғыл. канд. ғылыми дәрежесін алу үшін жазылған дисс. А, 2001.

2.     Маслова В.А. Лингвокультурология. Москва, 1997.

3.     Абай. Екі томдық өлеңдер жинағы. І том. Алматы, 1986.