Дінмұхамед Ахметұлы
Қонаев
Дінмұхамед (Димаш) Ахметұлы Қонаев (1912—1993)
— аса көрнекті мемлекет және қоғам
қайраткері, үш мәрте Социалистік
Еңбек Ері, Қазақ КСР Ғылым
академиясының академигі, техника
ғылымының докторы, КСРО шет ел ордендері
мен медальдарының иегері. Алматы
қаласында, қызметкерлердің отбасында
өмірге келген.
Бала Димаштан — Елағасы Димекеңе
дейін Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев –
аса көрнекті мемлекет және қоғам
қайраткері, үш мәрте Социалистік
Еңбек Ері, Қазақ КСР Ғылым
академиясының академигі, техника
ғылымының докторы, КСРО, шетел ордендері
мен медальдарының иегері. 1912 жылы
12 қаңтарда- Верный (қазіргі Алматы)
қаласында, қызметкердің отбасында
өмірге келген. Әкесі Меңдіахмет ауылшаруашылық,
сауда мекемелерінде жұмыскер болған.
Анасы Зәуре Баирқызы үй шаруасында
балаларын тәрбиелеген. 1930 жылы –
Алматыда №14 орта мектепті бітіргеннен
кейін 1931-1936 жылдары - Қазақстан Өлкелік
комсомол комитеті Дінмұхамед Қонаевты
Мәскеудің Түсті металл институтына
оқуға жібереді. 1936 жылы - Институтты
ойдағыдай бітіріп, тау-кен инженері
мамандығын алған Д. Қонаев 1937-1939 жылдары
-Балқаш мыс қорыту комбинатының Қоңырат
руднигіне жұмысқа орналасып, онда
бұрғылау станогінің машинисі, цех
бастығы, рудниктің бас инженері
және оның директоры болып істейді.
1939 жылы - Екінші дүниежүзілік соғысының
қиын күндерінде ол тылдағы жұмысты
ұйымдастыруда іскерлігімен көзге
түседі. “Алтайполиметалл” комбинаты
бас инженерінің орынбасары, Риддер
руднигінің және КСРО қорғасын-мырыш
өнеркәсібінің ең ірі кәсіпорындарының
бірі – Лениногор кен басқармасының
директоры қызметтерін атқарады.
1939 жылы – жары Зухрамен некелеседі.
1939 жылы – КОКП мүшелігіне қабылданады.
1942-1952 жылдары-Қазақ КСР Министрлер
Кеңесінің төрағасының орынбасары
болып қызмет етеді. Осында жүргенде
Қазақстан ғалымдары оған зор
сенім көрсетіп, оны Қазақ КСР
Ғылым Академиясының академигі
және оның президенті етіп сайлайды. Тау-кен
ісі саласының ірі ғалымы Д. Қонаев
республика ғылымының дамуы жолында
зор еңбек сіңіреді. Ғылыми-ұйымдық
жұмыстарды жақсарту, ғылыми зерттеулердің
негізгі салаларын білікті кадрлармен
нығайту шаралары оның басшылығымен
жүзеге асырылады. 1955-1960 жылдары - Қазақ
КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы,
1960-1962 жылдары – Қазақстан Компартиясы
Орталық Комитетінің Бірінші
хатшысы қызметін атқарады. 1966-1970 жылдары
– Социалистік Еңбек Ері атағы
, Ленин ордені, «Отақ пен балға»
алтын белгісі тапсырылады. Алматыда
көзі тірісінде ескерткіш – бюст
орнатылды. 1978 жылы – «Кеңестік Қазақстан»,
«Таңдамалы сөздері мен мақалаладры»
еңбектері жарыққа шығады. 1982 жылы
– үшінші рет Социалистік Еңбек
Ері атанады. 1986 жылы 16 желтоқсан
күні – Қазақстан Орталық комитетінің
бірінші хатшылығынан алынып, орнына
Колбинды тағайындайды. Бұған наразы
болған қазақ жастарының Желтоқсан
оқиғасы орын алады. 1987 жылы – маусымдағы
пленумда Қонаев «Қазақстан Компартиясы
ОК- нің І хатшысы болғанда республика
партия ұйымын басқарудағы жіберген
қателіктері үшін» деген сылтаумен
КОКП мүшелігінен босатылады. 1992 жылы
– Алматыда Халықаралық Қонаев қоры
құрылады. «О моем времени» атты кітабы
жарыққа шығады. Осы жылы кітап
қазақшаға аударылып, «Өтті дәурен
осылай» деген атпен жарияланады.
1993 жылы 22 тамызда –Д.А.Қонаев Алакөл
ауданының Ақши ауылында жүрегінен
инфаркт алып дүниеден озады. 1994 жылы
– Алматы қаласында Д.А.Қонаевтың
мұражайы ашылып, ұлы тұлғаның өмірі
мен қызметіне қатысты тарихи
мұраларын сақта уға байланысты
бағдарламалары жұмыстар қолға алынды.
Ол бірнеше мәрте КСРО Жоғары Кеңесінің
депутаты болып сайланды. СОКП-ның XIX-съезінен
бастап, кейінгі съездерінің бәріне делегат
болды. Парламент және партия делегациясын
басқарып, әлденеше рет шетелдерде болып
қайтты. 1956 жылдан бастап СОКП-ның Орталық
Комитетінің мүшесі. Партияның XXIII-съезінде
ол СОКП-ның Орталық Комитетінің Саяси
Бюросының мүшелігіне кандидат, ал XXIV-съезде
мүше болып сайланды. КСРО Жоғарғы Кеңесі
Президиумының және Қазақ КСР Жоғарғы
Кеңесі Президиумының мүшесі болды. Д.
Қонаев өз заманының ұлы саясаткері бола
білді. Ол билік басында болған уақыт қайшылықты
күрделі, қарама-қайшылықты болғанымен,
елдің экономикасын, әлеуметтік саласын,
ғылымын, ұлттық мәдениетін дамыту ісіне
айтулы еңбек сіңірді. Түрлі деңгейдегі
партия және кеңес қызметін атқара жүріп,
орталықтың өктем саясатының ығымен кете
бермей, ел мүддесін, болашақ қамын да
бір сәт естен шығарған жоқ. Алпысыншы
жылдардың басында Н.С. Хрущевтің озбырлығымен
Өзбекстанға беріліп кеткен қазақ жерінің
біраз бөлігін қайта қайтарып алуы соның
айқын бір дәлелі еді. Д.А. Қонаев – өзі
басшылық еткен жылдарында Қарағандыға
бірнеше іс-сапармен келген. Сол іс-сапарларының
бірі – Д. Қонаевтың Қарағандыны Еңбек
Қызыл Ту орденімен марапаттауы болатын.
Осы марапаттау жайында 1984 жылғы 24 мамырда
“Индустриальная Караганда” газетінде
мақала жарияланды. 1986 жылы СОКП Орталық
Комитетінің Бас хатшысы болып М.С. Горбачевтің
келуіне байланысты Дінмұхамед Қонаев
Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің
бірінші хатшылығынан босатылды. Орталықтың
жүргізіп отырған әділетсіз саясатына
қарсы республика жастары өз қарсылықтарын
білдіріп алаңға шықты. Бұл әйгілі Желтоқсан
оқиғасына ұласты. Дінмұхамед Ахметұлы
Қонаев Республика партия ұйымын басқарған
ширек ғасырға жуық ішінде өзінің үлкен
мәдениеттілігімен, иманжүзді ізеттілігімен,
танылып, халық дәстүрін жақсы білетін,
тағылымы терең, ой-өресі биік жан екенін
көрсетті. Кейін мемлекет ісінен қол үзген
кезде де ол білімдар білікті жан ретінде
елде жүріп жатқан реформа бағыттарын,
қоғамды демократияландыру қажет екенін
терең түсініп, қолдай білді. Өзі өмір
сүрген күрделі уақыттың адал перзенті
бола білген абзал азамат 1993 жылғы тамыздың
22-сінде, 82-жасқа қараған шағында кенеттен
қайтыс болды. Саясат жолында