Биография В.Н. Бердинский Шернур

     В.Н. Бердинский Шернур рыйонысо Тумерсола ялыште 1950-ше ийыште 5 майыште кресаньык ешеш шочын. Шернур кыдалаш школым тунем пытарымеке, 1977-1969 ийлаште шинчымашыжым Чебоксар кооперативный техникумышто пойдара. Товаровед специальностьым налын, шочмо кундемысе райпотребсоюзышто тырша. 1972 ийыште Совет Армий радамыш кая. Кок ий стройбатыште служитлымеке, монго полтылеш. Коло вич  ияш   рвезе Куйбышевысе плановый институтыш тунемаш пура. Тазалык начарештмылан кора ият пеле гыч институтым кода да шочмо кундемысе кооператив обществыште пашам ышташ туналеш.

     80-ше  ийла туналтыште ала-могай палыдыме  вий сылнымут пашалан кумыланда.  Районысо да республикысе изданийлаште  ойлымашлаже савыкталташ туналыт. 1987-ше ийыште марий книга савыктыш  “ Мардеж шушка” икымше сборникшым луктеш, а 1994-ше ийыште “Тый – мылам, мый-тылат” романже ош туням ужеш.

     Валерий Бердинский сылнымут деке  шуманмыжым “Марий Эл” газетеш тыгерак воза: “Изам,поэт Иван Бердинский, ятыр йудым лампе тул воктене шинчен эртара ыле. Могай шоныш вуйыштыжо пордын, мыят палаш тыршен шогенам. Колымекше, шкаланем “мыят Бердинский омыл мо?” йодышым шындышым. Но чонем проза корно дек шупшын. Чын ыштенам, шонем. Уке гын ала кызытат почеламут корныла коклаште йомын коштам ыле. Шке творчествыштем ик верыште тошкышташ ом йорате. Ондакше ойлымаш- влакым возгалаш тунальым. Райгазет, “Кугарня”, “Марий Эл”, печатлышт. 1987 ийыште чумыр возымемым иквереш погышымат, ойлымаш сборникем лекте. Тунамак эшеат кугу произведенийым возен ом керт мо манын шоналтышым.

     Паша  коклаште возаш туналмем каныме портышто сай лектышым пуыш. “Ончыко” журнал номерлаште калык возымем дене палыме лие. Коклаште пьесыламат возен ончышым. Но шижам, тиде мыйын корнем огыл. Ала илен- толын калык иктажше дене палыме лиеш гын веле. Литературный образ- влак чылан гаяк илыш гыч толыныт. Романысе герой- влак ятырынже торговля паша дене кылдалтше улыт. Калык лудеш да южо геройжым пала. А ойлымашлан сюжет- влак тачат вуйыштем икмыняр лу дене пордыт. Чылажым кагазыш кусараш кид огеш шу. Кызытсе илышлан келшыше да чоным тарватыше гын веле ручкам налам [3, С.4].

     1994 ийыште Валерий Бердинскийын “Тый- мылам, мый- тылат” романже ош туням ужо. Тудо лудшо- влаклан моткоч келшен. Арамлан огыл ялласе библиотекылаште “Ончыкым” черет дене лудыныт, удырамаш- влак эсогыл колхоз але совхоз конторыш нарядым налаш мийымышт годым икте- весыштлан содержанийым шыве- шыве каласкаленыт, герой- шамычлан акым пуэныт. “Ончыко” журналын тун редакторжо А.Т.Тимиркаев ты сборниклан тыгайрак акым пуэн: “Тунам мый издательствыште пашам ыштенам. Ойлымаш- влак сборникым мыланем редактироватлаш логалын. Тудын марте Валерий дене шинча ваш ужын кутыраш пернен огыл ыле. Ик гана лудын лектым, ушаныме гаят ыш чуч: моткоч актуальный теме - торговльысо илыш. Тыгайже марий литературышто шукертсек лтйын огыл. Иктаж вич гана лудынам, эре мом- гынат уым муынам. Лудшо- влаклан книга келшен- пеш вашке налын пытарышт [4,С. 5].

     А ынде В.Бердинскийын “Мардеж шушка” сборникшылан  Г. Гордеевын рецензийжым шергалын лектына. Тудо тиде сборникыште сайжымат, ситыдымашымат ончыктен кода. Г.Гордеев тыгерак воза: “Тиде сборник самырык авторын икымше книгаже, сайжым кушко нолтен, ситыдымашыжым ордыжеш коден возаш  тарванен омыл. Аклыме пашалан пижмеке, эн ондак сай да ситыдымашым огыл кычалман, а  авторын мом каласаш шонымыжым рашемден, лудшо енлан умылтарен пуыман, тыгодымак авторын позицийже деке шке отношенийжым рашемдыман. Туге гынат кажне лудшо сылнымутан произведенийым мыйын шинча дене гына ончыжо манын ом темле, вет илышым кажныже шке семынже умыла, произведенийымат шкенжын позицийжылан келшышын лончыла [4, С.82].

     Книга “Мардеж шушка” ойлымаш дене туналеш. Автор чын корным ойырен налын: пилорамыште пашам ыштыше чондымо, шке логарже верч гына шонышо, айдемын яндар тусшым йомдарыше Миклайым титакла, а Выльып кугыза деке чаманымашым луктеш. Вашлиялтыт эше Миклай гай шумдымо- влак, нуно пошкудыштын лыжга кумылыштым сусыртылыт, амырчык чон шонымашыжым шукташ пайдам огыт уж гын, эсогыл сарын ветеранже ончыланат тупынь савырнат. В.Бердинский чыла тидым шке семынже мастарын, лывырге йылме дене ончыктен пуа. Но кулеш мо тыгодымак авторлан геройжо - влакым шке шонымашым, вургыжшо шум- чоным тынар тушкаш? Произведенийым кеч-мо нерген возет гынат, негызлан эн ончычак илышым налат. Сандене лудшо енат посна авторын возымыжо семын огыл, а шке семынже илынеже, образым шке семынже умылынеже, аклынеже. Но ты сборникым лудмыж годым тудо шонымашыжым турыс шуктен ок керт, молан манаш гын сылнымутан произведенийын сораллыкшым, эн кугу поянлыкшым автор ниголанат ок полекле, путынек шке шум - чонешыже кода. Молан тыге? А теве молан: тиде сборникыште авторын мо верч тургыжланен илымыжым гына утларак чот шижына, а герой- влак тудын шонымыжым действий гоч веле шуктен шогат, эсогыл чаманымашым лукшо Выльып чон деч посна ила. Авторлан тыге кулеш да веле ойлымашын тун геройжо неле ситуацийышке логалеш. А Миклайын шакше чонжо лачак шомакыште. Тидын деч вара В.Бердинскийлан кулеш поро, вес айдемылан кидым шуялташ ямде улшо еным ончыкташ, сандене ойлымаш мучаште кенета Вачи Выльыплан полшаш лиеш. Выльыпын  кумыл волымыжым, азапланымыжым ужын, Вачи шке полшаш толеш гын (автор огыл кондыжо), тунам ала ойлымашын мучашыже ушандарыше лиеш ыле. Выльыпат, ялыште ила гынат, тысе илышым йоршын палыдыме гай суретлалтын. Ойлымаш туналтыште автор тудым янда гай вошт койшым, илыме курымыштыжо осал койышым ик ганат уждымо гайым ончыкташ тыршен.

     “Шушпык мура” ойлымашыште В.Бердинский чын, яндар йоратымашын тале вийже нерген ойла, но тыштат герой - влакын огыл, а путынек авторын шомакше да шонкалымашыже.

     Чынак, шонаш таратыше, келге образ - влакат шагал огытыл, тыгак ушандарыше ойлымашат. Теве “Турлымо солыкышто” Венюн койыш- шоктышыжо, неле – йосым сенен, шкеж дене пырля илаш тарата, ужеш.

     Сай могыр гыч палемдыман  “Колча” ойлымашымат. “Илыш туналтыш верым эреак шарныман”- тыгай шонымашым шындарен тушко В.Бердинский. Ты шонымаш авторым веле огыл, кажне енын шумжым ырыктышаш, молан манаш гын илыш туналтыш, айдемын первый ошкылжо тудын ончыкылыкшым рашемдат. Автор илышым келгын, шкаланже келшышын умыла, лудшо еным яндар, поро шум - чонан лияш, икте - весым умылен, икте - весылан полшен, икте - весылан энертен илаш ужеш.

     Моткоч  сай шонымаш дене шындаралтыныт  “Пычкемыш йудым”, “Илыш тайылыште”, “Кинде кашта” да молат. Автор дене путынек келшаш лиеш, но лудын лекмеке, йырна ончалына (чын илышым) – чылаж годымак илышыште тыге манын куанен огына керт. Лудшо енат эн ончыч лачак тидым (чын илышым), а ала - кушто ордыжто илыше посна геройым, посна яндарлыкым, посна ситыдымашым огыл произведенийыште ужнеже. Ты шонымашем дене автор, ятыр геройжо илыш гыч налме манын, учашен кертеш. Но вет илыш гыч налме посна герой тудын типичный улмыж нерген ок ойло. А типичностьым В.Бердинский возымаштыже шкеак шойыштен, молан манаш гын икымше верышке герой-влакын огыл, а авторын позицийже лектеш. Автор дене ик героят ок учаше, тудын ваштареш иктат ок     

шогал. Южгунамже нуно тоштын- тоштдеак учашаш туналыт, ваштарешыже шогалыт гынат, тыгай –влакын йукышт пеш эркын  йонга да тунамак В.Бердинскийын автор йукешыже шулен йомеш.

      Книгаште  улыжат ик герой веле возышо ен дене ок келше. Икманаш, автор тудын учашыже йукшым ынеж кол, тудым мучко шке шонымашыж почеш нангайынеже. А туткын лудмо годым шинча ончылно йоршын вес койыш- шоктышан айдеме суретлалтеш. В.Бердинский семын темлыме герой огыл. Тиде  - “Игем-шамыч” ойлымаш гыч Кргорийын образше. Молан ты геройым автор шке шонымашыж почеш нангаен ок керт? Очыни, автор тудын коргышкыжо пурен, могай улмыжым чыла вечын вискален шуктен огыл. Тыште Кргорийым ик могыр гычак суретлаш тыршыме, чаманаш таратыме шижалтеш. Ты ойым чараш огына кодо, Кргорийын образшым иктешлаш примерым кондена.

  Ойлымаш туналтытыштак ме тудым черлым, шонгым ужына. А могайрак тудын корго чонжо, шонымашыже.

- Ох-ох-ох,- Кргорий кугыза пеныжеш…

- Кунар  ойлышым: ит кузо тушко. Диванышке воч, порт тынарак йушто огыл,- куваже, Настачи, вакшыж гыч кынелын, тулым чукта…

Кргорий йукым лукде кия. Пуйто йылмыже  йомын…

“Ускыртлана ала-мо?” - герой нерген шоналтет. Но… тыгодымак Кргорийын шыде койышыжат шижалтеш:

- Воло, воло тушеч,- Настачи вакшыжым погышыжла ойла,- улно южшат яндарын чучеш, пич-пич огыл.

- Волем-  ма, огым- ма, тыланетше садиктак  огыл мо?- пелешта кугызаже.

Изиш  лиймеке, Кргорийын койышыжо адакат вашталтеш:

- Айда, ойлем манын лолен ит шинчылт. Шкендым торло, каяш тарванена.

- Кушко  каяшыже?

- Кушко? Больницышке!

- Больницыже- можо… Ынде Арлан курыкысо йошкар рокыш миен возашат уто огыл,- Кргорий кугыза ишыше онжым кошкышо кидше дене йыгаш толаша…

      В.Бердинский Кргорий ден Настачи кокласе отношенийым кулешлан ок шотло. А лач тиде йодыш Кргорий нерген умылымашым умбакыже утларак келгемда да лудшым чын корно дене нангая ыле.

      Иктешлыше семын теве мом каласаш лиеш: “Мардеж шушка” сборник авторын эше икымше книгаже веле манме шомак дене лудшо ен, мыйын шонымаште, ок келше. Вет таче тудо шкежат кукшо шонымашан, илыш дене тор ошкылеш, ончыко кая, сандене сылнымутан произведенийымат вияным, кугу кукшытаным, тачысе кечылан чын вашмутым пуэн кертшым, илышым чын суретлышым ужнеже. А калыкын мом да могай произведенийым йодмыжым кеч- могай писательланат, кеч тудо самырык але кугу опытан лийже, шарнен шогыман. 
 
 
 
 
 
 
 

Кучылтмо  литератур списке:

1. Бердинский В. Мардеж шушка. – Йошкар- Ола.- 1987.- 197 с.
2. Бердинский В. У саманыште у семын ыштыман // Марий Эл.- 2005.- С.4.
3. Бердинский В. Шум - чонак лийже // Шернул вел.- 1996.- С.5.
4. Бердинский В. Ончыко.- 2002.- № 3. - С.126-131.
5. Гордеев Г. Автор ден герой-влак // Ончыко.- 1987.- №4.- С.82-85.