ЗМЕСТ 

     Частка 1. Вершы пра прыродныя з’явы 3

     Частка 2. Колькі слоў пра аўтара 5

     Частка 3. Зборнік варшаў для дзяцей «Зялёнае лета» 8

     Спіс выкарыстаных крыніц 11 

 

     Частка 1. Вершы пра прыродныя з’явы

 

     Яшчэ  задоўга да таго, калі мастацкае  слова было зафіксавана ў помніках пісьменнасці, народ выяўляў свае настроі і думы ў песнях, казках, легендах і паданнях, якія былі першымі  праявамі яго мастацкай творчасці. Яны на працягу многіх гадоў і  стагоддзяў свайго бытавання перадаваліся, станавіліся выдатнымі творамі  мастацтва. Ў іх адлюстроўваліся  ўсе найважнейшыя асаблівасці народнага  жыцця з самых далёкіх часоў: барацьба чалавека з прыроднай стыхіяй, яго мары, меркаванні, любоў да радзімы  і нянавісць да ворагаў, глыбокі  аптымізм.

     Сярод жанраў беларускай вуснапаэтычнай творчасці  шырынёй ахопу з’яў, глыбінёй абагульнення, яркасцю створаных вобразаў вылучаюцца творы на прыродную тэматыку. Такiм чынам, адным з кірункаў развіцця літаратуры для дзяцей і юнацтва з’яўляецца прыродазнаўчая літаратура.

     У творах пра прыроду сустрэнем  лірычны роздум, узрушаны жэст, жывую  філасоўскую думку.

     Каляндарна-абрадавая  паэзія – від фальклору, які суправаджаў  аграрныя святы і працу земляроба  на працягу гаспадарчага года. Вытокі каляндарна-абрадавай паэзіі – у  родавым грамадстве.

     У самым старажытным пласце каляндарных  абрадаў, павер’яў, песень ужо адбіўся  культ Сонца. Не выпадкова і найбольшыя земляробчыя ўрачастасці, святкаванні, у першую чаргу каляды, купалле, прыпадалі  на зімовае і летняе сонцастаянне.

     З развіццём грамадства каляндарна-абрадавая  паэзія шырока адлюстроўвала ў сабе працоўную дзейнасць земляроба, маральна-этычныя ўяўленні народа, паэтычны погляд на свет, прыроду, чалавека.

     Паэзія  беларускага земляробчага календара  ўключае звыш 20-ці жанравых і групавых песенных разнавіднасцей. Цыклізацыя каляндарна-абрадавай паэзіі абумоўлена кругазваротам ў прыродзе, чаргаваннем  пор года. У паэзіі беларускага земляробчага календара вылучаюцца чатыры вялікія цыклы: веснавы, летні, асенні, зімовы. Кожная пара года, кожны сезонна-вытворчы перыяд мелі адпаведныя абра-ды, звычаі, павер’і, песеннае суправаджэнне. Агульнай у іх была шырокая аграрная аснова, мэтавая ўстаноўка, паасобныя матывы, што вынікалі з яе.

     Зімовы  перыяд у сялянскім каляндары  меў падрыхтоўчы характар. Абрады і песні зімовага цыкла былі накіраваны на тое, каб загадзя, наперад паўплываць на будучы ўраджай, захаваць азімыя пасевы, рунь на палях.

     Веснавыя  абрады і песні павінны былі асвячаць сабою асабліва адказны перыяд у  жыцці старажытнага земляроба –  пачатак палявых работ, час веснавых усходаў, выгану жывёлы на пашу.

     Летнія  абрады і песні прызначаліся зберагчы збажыну ў пару даспявання, паспрыяць  паспяховаму збору ўраджаю.

     Асенні  перыяд земляробчага каляндара быў  бедны на абрады. Звязаны з уборкай  яравых, выбаркай, апрацоўкай ільну, засяваннем азімых – заканчэннем палявых  работ, ён характарызаваўся дамінаваннем у песнях перадвясельных матываў, развіццём  у іх моцнага лірычнага пачатку.

     Сучасная  беларуская паэзія таксама часта  характарызуе прыродныя з'явы з  выкарыстаннем розных мастацкіх  прыёмаў. У сваіх вершах сучасныя аўтары апяваюць любоў да радзімы, шырока выкарыстоўваюць сімвалічныя вобразы, перадаюць адчуванні ад зносін з  прыродай роднага краю.

     Дзіцячая літаратура, адным з прадстаўнікоў якой з'яўляецца С. Валодзька не застыла на месцы. Яна развіваецца, яна імкнецца ісці ў нагу з часам. 
 
 
 

 

     Частка 2. Колькі слоў пра аўтара

 

     1988-м  годам пазначаны «ўваходзіны»  Станіслава Валодзькі ў старажытны  Дзінабург на Рубоне-Дзвіне-Даўгаве  — «каб не патух беларускі  каганец у блізкім і далёкім  замежжы» (цытата з прадмовы М.  Скоблы да нізкі даўгаўпілскага  паэта ў «Родным слове»). А нарадзіўся ён 11 лістапада 1956 г. у вёсцы Падольцы Астравецкага раёна Гродзенскай вобласці ў сям’і селяніна-аднаасобніка. У 1974 г. скончыў Жукойненскую сярэднюю школу. У 1975—1977 гг. служыў у арміі ў Гомелі. З 1977 да 1979 г. працаваў шафёрам у саўгасе «Падольскі», пасля (да 1992 г.) механікам пуцявой машыны — спачатку ў Літве, затым у Латвіі. Цяпер працуе ў Даўгаўпілсе намеснікам дырэктара школы па гаспадарчай рабоце. У 1980 г. паступіў на завочнае аддзяленне філалагічнага факультэта БДУ, якое скончыў у 1987 г.

     Вершы друкаваў у выданнях Беларусі, Латвіі, Літвы, Англіі, Польшчы, Украіны. У 1983 г. у выдавецтве «Мастацкая літаратура» ў Менску ў серыі «Першая кніга паэта» выйшаў калектыўны зборнік паэзіі «Сцяжына», дзе змешчана вялікая падборка вершаў С. Валодзькі «На хвалях хвалявання». У 1995 г. у выдавецтве «Латгалес реклама» ў Даўгаўпілсе ўбачыў свет зборнік вершаў для дзяцей «Пацеркі», дзе вершы паэта пададзены ў аўтарскім перакладзе з беларускай мовы на расейскую. У 1996 г. у выдавецтве «Полымя» ў Менску ў серыі «Бібліятэка часопіса «Маладосць» выйшаў зборнік лірычных вершаў С. Валодзькі «У вачах Айчыны», а ў 1998 г. у выдавецтве «SAB» у Даўгаўпілсе — зборнік вершаў «Зварот да сэрца» ў перакладзе на расейскую мову.

     

     Рыс. С.Валодзька 

     Зборнік вершаў С. Валодзькі «Памяці гаючая трава» выйшаў у Даўгаўпілсе ў 2001 г., дзякуючы матэрыяльнай падтрымцы Даўгаўпілскай гарадской думы, Асацыяцыі беларусаў-прадпрымальнікаў Латвіі «Беларускі шлях», некаторых акцыянерных таварыстваў, фірмаў і народнай лекаркі Любові Міронавай.

     У прадмове «Сэрца паэта» доктар філалогіі Эдуард Мекш, які з’яўляецца і рэдактарам кнігі, вытлумачвае адметнасць напісанага С. Валодзькам: «У чым прыцягальнасць паэзіі С. Валодзькі для чытачоў любога ўзросту? Перш за ўсё ў шчырасці. С. Валодзька — паэт, якому верыш. Ён не гоніцца за вытанчанай рыфмай, не захапляецца постмадэрнісцкімі вышукамі, не эксперыментуе з рытмам і гукапісам. І ў той жа час у яго вершах ёсць усё: і гукавая мелодыка, і выразны рытм, і метафарычная насычанасць, што мае цягу да сімволікі, дзе самыя галоўныя — жыццё, каханне, маці, Радзіма».

     Вершы Станіслава Валодзькі не крыклівыя, не бадзёрыста-заліхвацкія. У іх — спакойны, разважлівы роздум.

     Аўтар вольна і па-гаспадарску кемна пачувае сябе ў традыцыйным рэчышчы літаратуры, і яго не спакушаюць настырна-мадэрновыя ўзвівы. І яму ўдаецца ўзбагаціць чытача запаветнай надзеяй Паэзіі.

     З лістапада 1995 па снежань 1998 г. С. Валодзька ўзначальваў Беларускае культурна-асветніцкае таварыства «Уздым» у Даўгаўпілсе.

     Ён з’яўляецца сябрам рады Згуртавання беларусаў свету «Бацькаўшчына». Складае і рэдагуе беларускамоўную старонку «Беларус Латгаліі» ў даўгаўпілскай рэгіянальнай газеце «Латгалес Лайкс». У перыядычных выданнях Рэспублікі Беларусь выступае сапраўдным летапісцам латышска-беларускіх культурных узаемадачыненняў.

 

     Частка 3. Зборнік варшаў для дзяцей «Зялёнае лета»

 

     Зборнік вершаў, лічылак, загадак, скорагаворак, калыханак для маленькіх дзетак. Багата і арыгінальна ілюстраваная кніга (малюнкі размешчаныя ўздоўж краю старонкі і перпендыкулярна  тэксту, Мастак Я. Надтачэй).

     У зборнік увайшлі вершы С. Валодзькi і Т. Сучковай. Вершы С. Валодзькi прысвечаны розным тэмам. Тут і вершы  пра жывёл (Ну і свінка, Лебедзь  і рак, Мядзведзь і вожык, Сарокі), і пра прыродныя з"явы (смачны сняжок).

     Разгледзім некаторыя вершы на прадмет асаблівасцей стылю і жанру. 

Смачны  сняжок

Снегу больш  няма ўжо:

З'ела  сонейка сняжок,

З'ела, як Віталік кашу,

Усміхнулася

І кажа:

- Ну  сняжок і смачны быў жа,

Што... праменьчыкі  абліжаш. 

     У  тэматычных i семантычных адносінах  лексічны склад верша засяроджаны  на прыёмах метафары і параўнанні.

     У вершы аўтар карыстаецца прыёмам  параўнання. Так, падкрэсліваючы значнасць  сонца, ён праводзіць паралель сонейка -сняжок / Віталік-каша. У сямі радках С. Валодька з дапамогай метафары тлумачыць дзецям магутнасьць сонца і яго значэнне ў змене пары года.

     Сонца ў аўтара становіцца адушаўлёных, надзеленым здольнасцямі гаварыць і ёсць.

     Падкрэсліваючы  перавагу сонца С. Валодзька выкарыстоўвае ідыёмы: пальчыкі абліжаш (праменьчыкі абліжаш).

     “Калыханкі”. Калыханкі С. Валодзька просценькія па кампазіцыі, з дакладным рытмам. Сюжэт у іх толькі пазначаны, але прысутнічае апавядальнасць, даецца канкрэтная і неабходная, адпаведная ўзросту малых інфармацыя.

     Прызначэнне калыханак - супакоіць, прысыпіць дзіця. Гэта дасягаецца у C.Валодзька за кошт напеўнасці, мяккага гукапісу галоснымі і санорнымі, памяншальна-ласкальных суфіксаў, расцягвання галосных, пяшчотных гукаперайманняў.

     Яшчэ  адным з жанраў прадстаўленых  у зборніку з’яўляюцца забаўлянкі і пацешкі

           Іншае, чым у калыханак, прызначэнне  ў забаўлянак, пацешак - развесяліць,  падтрымаць у дзіцяці радасныя  эмоцыі тады, калі яно не спіць, а гуляе: 

• Што, ўнучак, плачашь?
• Ой бабуля,

Мяне  пакрыудзiла…

Цыбуля! 

     Паводле мастацкай формы забаўлянкі - гэта вершаваныя рытмізаваныя і рыфмаваныя шматрадкоўі, часта ў форме дыялогу, жартоўна-гумарыстычнага, вясёлага, гарэзлівага  зместу. Яны толькі часам маюць  элементы мелодыі, а ў большасці  выпадкаў прагаворваюцца рэчытатыўна, у рытме адпаведнага дзеяння. 

     У зборніку прадстаўлены не толькі пацешкі  і колыбульные, але вершы якія нясуць сэнсавую нагрузку, паволі навучаючы  дзіцяці. Напрыклад “Пацеха”: 

     З татам мы прйшлi ў гай.

• Тата, ў гаі – папугай!

Ен  умее адмыслова

Паўтарать за мною словы.

     Тата  кажа:

     - Вось пацеха,

     Папугай у гаі – рэха. 
 
 
 
 

 

     Спіс  выкарыстаных крыніц

 

1. Беларуская  вусна-паэтычная творчасць. Падручнік./ Кабашнікаў К.П., Ліс А.С., Фядосік  А.С. і інш. – Мінск: “Лексіс”, 2000.
2. Воюш, І.Д. , Борбат, Т.І. Традыцыі і сучасны стан перыядычнага друку для дзяцей і юнацтва / І.Д.Воюш, Т.І.Борбат // Беларуская дзіцячая літаратура: вучэб. дапам.; пад рэд. А.М.Макарэвіча, М.Б.Яфімавай.– Мінск: Выш. шк., 2008.
3. Грышкевіч В. Рэцэнзуем кнігі. С.Валодзька / В. Грышкевіч В. // Кантакты і  дыялогі – 2009. - № 7.
4. Сучкова Т., Валодзька С. Зялёнае лета. Мн.: Мастацкая літаратура, 2007.