Алтынсарин Ыбра

       Алтынсарин  Ыбырай (шын аты — Ибраһим, 1841—1889) — қазақтың аса көрнекті ағартушы-педагогы, жазушы, этнограф, фольклоршы.  

       Туып-өскен  жері — Қостанай облысының Қостанай ауданы, Арқарағай. Осы өңірде, Тобыл  өзенінің жағасынан топырақ бұйырған.   

       1850 ж. Орынбор шекара комиссиясының  қазақ балалары үшін ашқан  мектебіне оқуға түседі. Мектепті  бітірген соң, Орынбор шекара  комиссиясында әскери старшина  болып қызмет атқаратын үлкен  әкесі Балғожа Жаңбыршыұлының  хатшысы болады (1857—1859). Орынбор  облыстық басқармасында тілмаштық  қызмет атқарады.  

       1860 жылы Орынбор бекінісінде (Торғай) қазақ балалары үшін мектеп  ашу тапсырылады, әрі сол мектепке  орыс тілінің мұғалімі болып  белгілінеді.  

       Ыбырайдың бүкіл өмірін арнған ағартушылық-педагогтық қызметі осылай басталады. Тікелей  өзінің араласуымен халықтан жинаған  қаржыға мектеп үйін және интернат салып, 1864 жылы 8 қаңтарда мектептің  жаңа ғимаратын салтанатты түрде  ашады.  

       Ұстаздық-ағартушылық  қызметке қоса Ыбырайға басқа да жұмыстарды атқару жүктеледі. Орынбор генерал-губернаторының тікелей тапсыруы бойынша Торғайда төрт рет уездік судья болып (1868—1874), торғай уездік бастығының аға жәрдемшісі (1876—1879) қызметін атқарады.  

       Ыбырай  инспекторлық қызметке кіріскен соң  оқу-ағарту жұмыстарын одан әрі жандандырып, Елек, Қостанай, Торғай, Ырғыз уездерінде бір-бірден екі кластық орыс-қазақ  мектептерін ашады, оларды қажетті  кітаптармен жасақтайды. Әсіресе, елді көшпелі өмір салтын ескеріп, Ресейдің халық ағарту жүйесіне жаңа үлгілі білім беру тәсілін ұсыныс етеді.   

       Нәтижесінде, 1888 жылы 10 сәуірде Орскіде бастауыш мектептер үшін қазақ жатарынан  оқытушылар даярлайтын мұғалімдер мектебі  ашылады. Ыбырай мұнан әрі қазақ  жастары арасынан экономика, ауыл шаруашылығы, қол өнер кәіспшілігі салаларына қажетті мамандар даярлайтын училищелер ашуға көп күш жұмсайды. Тіптен, Қостанайдан ашылатын ауыл-шаруашылық училищесіне өзінің иелігіндегі  жерін беретіні туралы өсиет қалдырады. Ыбырайдың қазақ қыздары үшін Торғайда, Қостанайда, Қарабұтақта, Ақтөбеде мектеп-интернат аштыруының тарихи мән-маңызы зор болды.  

       Ыбырай  оқу-ағарту жұмыстарына өз заманының  ең озық әдістемелерін қолдана отырып, білімнің балаларға ана тілінде  берілуіне айрықша мән береді. «Қазақ хрестоматиясы» атты оқулық, «қазақтарға  орыс тілін үйретудің бастауыш құралы»  атты дидактикалық оқу құралын жазды. Бұл кітаптарындағы оқушыны отан сүйгіштікке, еңбекке, кісілікке —  тәрбиелейтін ғибратты шығармалары  ешқашан да өзінің мән-мағынасын  жоймақ емес.  

       Тек қана оқу-ағарту жұмыстары емес, Ыбырай сонымен бірге сол кездегі  қоғамдық — саяси өмірге сергек араласып, ғылым-білімге, еңбек пен  өнерге, дінге, этнографияға қатысты  мақалалар жазды. Оның, әсіресе, көркем еңбектері қазақ әдебиетінің  қалыптасуына айрықша ықпал етті.   

Ыбырай есімі  берілген аудан, ауылдар, оқу оырндары, көшелер, жер атаулары Қазақстанның түкпір-түкпірінде кездеседі.