Сәтсіз жағдайларда көрсетілетін алғашқы көмек

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

 

Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ Ұлттық Техникалық Университеті

 

«Еңбек және тіршілік қауіпсіздігі» кафедрасы

 

 

 

 

 

Зертханалық жұмыс №1

Тақырыбы: «Сәтсіз  жағдайларда көрсетілетін алғашқы  көмек»

 

 

 

 

Оқытушы_______________

ғыл.атағы

_______________________

 «___»____________2006 ж

Студент________________

Мамандығы_____________

Тобы___________________

 

 

 

Алматы 2006

 

КІРІСПЕ

 

Ќауіпсіздендіру ережелері µндірістік ж±мысшыларына бірінші кµмек кµрсетуді ќарастырады.

Кез-келген ќарапайым  сєтсіз жаѓдайда єбігершілік туылады, ж±рт заќымданѓан адамға кµмек кµрсетуге ±мтылады. Осындай кезде кµмек кµрсетушініњ µзі заќымдануы м‰мкін жєне заќымданѓанға кµмектіњ орнына зиян келтіреді. Жоѓарыда айтылѓан єрекеттен аулаќ болу ‰шін, заќымданѓанѓа кµмек кµрсеткенде тыныштыќ жєне ±йымшылдыќ ќажет. Алѓашќы кµмек кµрсетуді ќабылдай білу жєне оны ќолдана білу, ісіп ќызарѓан үрдістегі асќынѓан жараны басады, тым ауыр заќымданѓанда кейбір жаѓдайларда аман ќалуына єсер етеді.

¤ндірісте ж±мыс істеген ж±мыстармен байланысты, ж±мыскерлермен болатын  барлыќ сєтсіз жаѓдайлар 24 саѓат ішінде тексерілуге жататыны жайлы ±мытпау ќажет.  Одан кейін акт жасалады.

 

1 Естен танѓанда кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек

 

Естен танудыњ  ењ жиі кездесетін себептердіњ бірі–бас миыныњ ќабынуы жєне талу.

ТАЛУ-миѓа ќанныњ жетіспеуінен болатын ќысќа уаќыттыќ кенеттен естен тану. Ол тіпті денсаулыѓы мыќты жєне салмаќты адамдар да болуы  м‰мкін, ол  єлсіреген ағзаның улануынан, д±рыс тамаќтанбаѓаннан, д±рыс ±йыќтамаѓаннан жєне ќатты шаршаѓаннан пайда болуы м‰мкін. Кейде  талудыњ себептері ±заќ уаќыт бойы іс ќимылсыз к‰йде  немесе кµп к‰н тµсек тартып жатќаннан кейін кенеттен т±рып кетуінен  болуы м‰мкін. Кейбір кездерде, естен тану тыныс алатын ауада оттегініњ жетіспеуінен болады (мысалы, биік таулы жерлерде). Кенеттен пайда болатын  ауру, эмоциялыќ стресс (ќанныњ т‰рі, дау жанжалды жаѓдай), ќан тамырларын кењейтетін дєрілік препараттарды ќолдану талуды шаќыруы м‰мкін.

Ессіз жаѓдай тез  кµњіл к‰йдіњ нашарлауынан болады: єлсіздік белењ алады, ж‰рек айну пайда болады, бас айналу, ќ±лаќтаѓы шу немесе зыњыл. Содан кейін адам  бозарады, есінейді, суыќ тер денесініњ бєрін ќамтиды жєне кенеттен естен танады. Адам кµзініњ ќарашыѓы кењейтілген, кµзініњ жарыќќа деген єрекеті баяуланѓан, тамыры єлсіз, дем алысы жиіленген, б±лшыќ еттері босањсыѓан болады.  Єдетте адам есін тез жинайды.

Алѓашќы кµмек  мидыњ ќанмен ќамтамасыз етуін  жаќсартуѓа жєне еркін тыныс алу ‰шін баѓытталуы керек. Заќымданѓанныњ жейдесініњ жаѓасын  аѓытып, кеудесін ашып жєне ішін ќысып т±рѓан киімнен босатыњыз. Егер заќымданѓан ыстыќ жерде болса, онда ауасы желдетілген бµлмеге жайѓастырыњыз, терезені ашыњыз, желдеткішті ќосып немесе есінен танѓанда далаѓа кµтеріп шыѓарыњыз. Адамды аяѓы кµтеріњкі т‰рінде жатќызыњыз. Бетіне жєне мойнына салќын су б‰ркіњіз. Жаѓынан ќаѓыњыз жєне егер м‰мкін болса, заќымданѓанѓа мүсәтірлі спиртіне малынѓан маќтаны иіскетіњіз, самайды сірке суымен с‰ртіњіз.

1.1 Бас миыныњ шайќалуы

 

Оныњ белгісі  ретінде бас айналу, бастыњ ауыруы, ж‰рек айну, бір реттік немесе кµп реттік лоќсу, естіњ нашарлауы, ал кей-кезде естен тану жєне бас с‰йектіњ заќымдануынан кейін туындайды.

Естен танѓан кезде  єрќашан тілге салмаќ т‰седі немесе лоќсыѓандаѓы массаныњ тыныс алу  жолдарына єсері болады. Сондыќтан алѓашќы кµмек кµрсеткенде, ењ алдымен тыныс алу жолдарыныњ µткізгіштігін ќамтамасыз ету керек. Б±л ‰шін шалќасынан жатќан заќымданѓанды б‰йріне б±рыњыз. Алдымен оны оњ аяѓыныњ тізесін б‰гіњіз, табанын бµксесіне таќањыз; оњ ќолын бµксе астына орналастырыњыз. Одан кейін сол ќолын жєне санын абайлап заќымданѓанныњ б‰йірін бойлай денесінен алыњыз.

Б±ндай жаѓдай миѓа ќанныњ келуі, демек оттегімен қамтамасыз етілуі, тілге салмаќ т‰спейді, тыныс алу жолдарына шырыш, ќан, ќарынныњ ішіндегілері т‰спейді. 

Заќымданѓан тез есіне келеді. Тоњдырудан аулаќ болу ‰шін оны сыртќы киімдермен немесе кµрпемен жабыњыз.

Егер адам 30 минут ішінде есіне келмесе, ауыр басс‰йек миы заќымданѓанның – мидыњ ауырлаѓанынан білуге болады. М±ндай жаѓдайда тез арада дєрігерді шаќыру ќажет жєне заќымданѓанды емдеу мекемесіне апару ќажет.

 

 2 Ќызып кеткенде жєне кҮн немесе ыстыќ Өтіп кеткенде кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек

 

Жылу єрќашанда ағза талшығында б±лшыќ еттер ж±мыстары сияќты, клетка, єрт‰рлі органикалыќ ќоспалардыњ синтезі нєтижесінде пайда болады. Б±лшыќ еттіњ ж±мыс істеуі кезінде дене ќызуы 5-10 рет µсуі м‰мкін. Бірќалыпты дене температурасын  саќтау жылу беруші жєне дене ќызуын реттеушісініњ арќасында болады.

Ќызып кету –  б±л жылу балансыныњ б±зылуы, ағза ќажетті мµлшерден асќан температураны кµтере алмайды. Дене температурасы артыќ жылуды „т‰сіру” жолымен ќалпына келтіріледі. Ќызып кеткен кездегі жылуберудіњ негізгі жолы – дененіњ ‰сті жєне тыныс алу жолдары дымќылданып буланады. Ќатты терлеу нєтижесінде едєуір суды кµп жоѓалту (5-6% дененіњ негізгі массасы) сулы єлсіреудіњ себебі болатынын білу керек, ал 10%-тен кµп жоѓалтса ауыр зардаптар пайда болуы ыќтимал. Б±дан басќа, тер шыѓу органикалыќ жєне органикалыќ емес заттардыњ шыѓуымен бірге ж‰реді, б±л да к‰рделі б±зылушылыќќа єкеп соќтыртады.

Жалпы ағзаның ќызып кетуі ыстыќтыњ µтіп кетуіне єкеледі. Интенсивті жєне ±заќ уаќытты к‰н сєулелерініњ басќа єсері орталыќ ж‰йке ж‰йесініњ ауыр заќымдануымен аяќталуы м‰мкін.

Ыстыќ тыњ жєне к‰нніњ  µтіп кетуініњ белгілері  µте ±ќсас.

Ќызып кетудіњ  жењіл т‰рінде ортаќ єлсіздікті, ±йќышылдыќты, естімеушілікті, тежеушілікті, бас ауруларын, бас айналуын, ж‰рек айнуын сезеді. Егер алѓашќы кµмек сол кезетте кµрсетілсе, б±л сезімдер сол сєтте-аќ жоќ болып кетеді.

Орташа ауырлыќтыњ к‰йі кенет адинамиямен, бастыњ ќатты ауруымен, ж‰рек айнуымен, лоќсыѓанѓа дейін жетуі м‰мкін, іс-ќимылдаѓы сенімсіздікпен ќысќа уаќытты талуменен сипатталады. Тері дымќыл жєне ќызарѓан, терлеу к‰шейеді, дене температурасы 39-40° градусќа дейін кµтеріледі, тамыр соғуы жєне тыныс алу жиілейді.

Ќызып кетудіњ  ауыр формасы кезінде сандыраќтап  кету, елестетушілік, ќозу, сіњірдіњ тартылуы байќалады. К‰н µтіп кетуінен заќымданѓанда  ќ±лаќта шу, кµздіњ кµру ќабілетініњ  б±зылуы болуы м‰мкін. Ќ±лаќтыњ бекітілуі ќысќа уаќыттыќ , одан кейін ±заќ уаќыттыќ естен танумен алмасады. Дем алу жиіленген. Тамыр соѓуы єлсіз жєне жиі соѓады, артериалды ќысым тµмендейді. Бет бозарады тіпті кµгілдір рењді болады; тері ќ±рѓаќ жєне ыстыќ немесе жабысќаќ термен ќоршалѓан; дененіњ температурасы 41-42° градусќа дейін кµтеріледі тіпті одан да жоѓары болуы м‰мкін. Б±л жаѓдай ќайѓылы зардаптарѓа ±рындырады.

Ыстыќ жєне к‰н  µткенде алѓашќы кµмек кµрсету  шаралары негізігнен сєйкес келеді. Ењ бастысы – уаќытты жоѓалтпай, кµмекті тез кµрсету керек, єйтпесе  дем алу жєне ќан айналым б±зылуыныњ нєтижесінде µлім ќауіп-ќатері туады.

 Ењ алдымен  заќымданѓанды салќын жерге –  кµлењкеге немесе ашыќ терезеде  алдына шыѓарыњыз. Оныњ басын  кµтеріњкі т‰рде жатќызыњыз, денесін  ‰стіњгі киімдерден босатып,  беліне дейін шешіњіз. Егер  заќымданѓан естен танбаса, минералды немесе ас т±зы (1 литрге 1 кішкене ќасыќ) ќосылѓан суыќ суды ішкізіњіз.

Заќымданѓанды салќындатыњыз: орамалмен немесе газетпен желпіњіз, бетін жєне басын суыќ сумен сулањыз, суыќ дєкені мањдайѓа, тµбе аумаѓына, желке, шаптыќ, тізе асты, ќолтыќ асты, ќан жолдарына тартыњыз. Оны дымќыл аќ жаймамен орауѓа болады, дененіњ ‰стіне біраз салќын су ќ±йыњыз.

Егер адам естен  танса, тыныс алу жолдарыныњ µткізгіштігін  ќамтамасыз ету ‰шін, басын ќырына б±рыњыз.

Тыныс алу тоќтаѓанда тез жасанды тыныс алу жасањыз, ал ж‰рек тоќтаѓанда – ж‰рекке жабыќ массаж жасањыз. М‰мкін болѓанша тезірек жедел жєрдемді шаќыруѓа тырысыњыз немесе заќымданѓанды емдеу мекемесіне жеткізіп салыњыз.

 

3 Буын шыќќанда жєне сынѓанда  кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек

 

Буын шыќќанда с‰йек ‰стіндегі буынныњ жылжуы болады. Єдетте ол буынныњ капсулдары жарылуымен ќабаттас болады. Буын шыќќанда  ќысќару немесе ±зару, буындаѓы аурудыњ ±лѓаюы, тез ќозѓанда к‰шейетін, белсенді жєне тез шектеулі енжар ќозѓалыста ќиындай т‰сетін. Буынныњ пішін ‰йлесімі µзгереді: буыны шыќќан с‰йек жања єдеттегіден µзгеше жерге шыѓады. Буын шыќќанда сіњір, ќан тамырлар, ж‰йке заќымдануы м‰мкін.

Буын шыќќанда тек медицина ќызметкері орнына сала алады. Тєжірибесіз єрекеттер сіњірді, ќан тамырларды, ж‰йкені одан әрі заќымдандыруы м‰мкін.

Алѓашќы кµмек  ењ алдымен жараќатталѓан жерді  ќозѓала алмайтындай етіп ќою. Б±л  ‰шін тањѓыш немесе тањѓыш ќалаќпен тањады. Одан кейін жараќаттанѓанды міндетті т‰рде емдеу мекемесіне апару  ќажет. Ќатты ауырѓанда оѓан аналгин немесе амидопирин дєрісін беру ќажет. Ауруды жєне ісінуді тµмендету ‰шін, буын шыќќан жерге суыќ су ќ±йылѓан грелканы немесе суыќ суѓа малынѓан орамалды басынуды ќажет.

Сыну с‰йектіњ б‰тіндігін б±зуына єкеледі, оныњ сыныќтары  орнында ќалуы немесе орнынан жылжуы м‰мкін. Сынулар жабыќ жєне ашыќ т‰рде болады.

Алѓашќы кµмекті  кµрсеткенде, ењ алдымен егер жараќаттанѓан  естен тањбаса немесе оќиѓаны  кµзінен кµргендерден, жараќаттыњ жаѓдайын аныќтауѓа тырысыњыз. Биіктен ќ±лаѓанда  кµбінесе омыртќа баѓаны жєне аяќ ќолдыњ сынуы, кµкірек ќуыстары жањшылѓанда – ќабырѓаныњ сынуы болады. Одан кейін жараќттанѓанды аяќ-ќолдарыныњ к‰йіне жєне ќозѓалмалыѓына айрыќша кµњіл бµліп ќарањыздар.

 Егер сыну  болса, жараќаттанушы ќатты ауруды  сезеді, кішкентай ісік пайда  болады, аяќ – ќолдарыныњ формасы µзгереді, ќанды с‰йел, ќолдыњ немесе аяќтыњ ќозѓалысыныњ б±зылуы немесе буын ішіндегі ќозѓалыс, кейде сынѓан жерде ќажалау салдарынан болатын біртегіс емес сыртында с‰йек сыныќтарыныњ ќыртылдауы естіледі.

Абайлап сыртын ±стап ќараумен ќатты ауыратын жерді аныќтањыз, ол сынудыњ жайылмауына сєйкес келеді. Естеріњізде болсын, ешќашанда µзіњіз с‰йек сыныќтарыныњ ќозѓалысын тексеріп, т‰земењіз, себебі сіз ж±мсаќ талшықтарға, ќан тамырларына, ж‰йке ж‰йесіне зиян келтіресіз жєне жараќаттанѓан адамға есінен таларлықтай ауру келтіруіңіз мүмкін.

Сынѓанѓа к‰діктенгенде  алѓашќы кµмекті аныќ сынѓанда кµрсететін кµлемдей  кµрсетеді. Жабыќ сыну жаѓдайында, сыныќтардыњ м±нан артыќ  жылжып кетуінен, ж±мсаќ талшыќтарыныњ  жараќаттанбауынан, ауруды алѓа алу шарттарды ќолдану ќажет. Ашыќ сыну жаѓдайында, с‰йек сыныќтары жараѓа т‰скенде, ењ алдымен ќанныњ аѓуын тоќтату жєне стерилденген дєкені басу керек. Осы єрекеттер ќан жоѓалтќаннан кейін естен тануды оѓан ќоса ќосымша инфицирленген жараќаттарды тоќтата алады.

Ењ бастысы  – жараќатталѓан адамның аяќ-колдарының ќозѓалмауын ќамтамасыз ету. Б±л ‰шін орамалдарды, бинттерді, маќталарды, белдіктерді, жанынан шыѓарѓан тањѓыш ќалаќтарды ќолдануѓа болады.

Білек сынѓанда  физиологиялыќ жаѓдайда ќолды иммобилизациялайды, яѓни шынтаќты иіп жєне алаќанмен ішіне немесе тµменге б±рыњыз. Білезікті сыртына ±стамдылыќпен апарып, саусаќтарды жартылай б‰гіп, белдіктіњ астына дєке немесе маќта тµсеу керек. Тањѓыш ќалаќты тањѓанда екі буынныњ жоѓары жєне тµмен орналасќан сыныќтары ќозѓалмау жаѓдайын жасау ќажет. Иыќ сынѓанда иыќты жєне шынтаќ буындарын, сан сынѓанда – ортан жіліктіњ ±ршыќ басы, тобыќ жєне сираќ белгіленеді. Егер сыну жабыќ т‰рде болса, орау керек, ж‰йке, ірі ќантамырларды, терініњ ќысуын тоќтату ‰шін тањѓыш ќалаќты киімге орауѓа болады.

Тањѓыш ќалаќты  ќатты орау кезінде жарќаттанушыѓа ќосымша ауру келтірмеу ‰шін тез  жєне сенімді болыњыз. Тањѓыш ќалаќты  ќатты біраќ аќырын белгілењіз. Егер тањѓыш ќалаќ ретінде жарайтын заттар болмаса,  онда ќолды кеудеге апарып бинттеуге, ал аяѓын жараќаттанбаѓан аяќќа байлауѓа болады.

Ќабырѓа сынѓанда ауруды жењілдету ‰шін кµкірек ќуысын бинтпен не орамалмен ќатты байлайды немесе жарќаттанѓанѓа ќолайлы жаѓдай жасау керек.

 Егер б±ѓана  сынса, оны сырт киіммен немесе  орамалдыњ кµмегімен тањады.

 Жамбас с‰йегі  сынѓан жаѓдайда, жалпаќ таќтайдыњ  ‰стіне жараќаттанѓанды арќасына  жатќызып, біршама ашып, аяѓын тізесіне  б‰гіп, жєне тізесініњ ‰стіне  белдікті ќою ќажет.

Арќа омыртка  жараќаттанѓанда ењ ќатерлі ќауіп  арќа миыныњ жарым-жарты жєне толыќ айырылуы. Сондыќтан жарќаттанѓанды саќтыќпен тегіс кµлденењ бетке жатќызу керек. (еден, кењ таќтай т.б.) Ешќашанда аяѓына т±рѓызуѓа, ж‰ргізуге жєне б±руѓа болмайды.

Сынѓанда жєне буын шыќќанда алѓашќы кµмектіњ принципін  жєне тєсілдерін біліп, жарќаттанѓанныњ жаѓдайын кішкене болса да жењілдетуге болады, егер жедел жєрдемді ќандайда бір жаѓдайлармен шаќыру м‰мкін болмаса, оны емдеу мекемесіне осындай жаѓдайда апару ќауіпсіз.

 

  4 Жараланѓанда кӨрсетілетін алѓашќы кӨмек

 

‡й т±рмысындаѓы заќымданулар тіптен єрт‰рлі. Егер саусаќтыњ кесілуі кµлемді болып келсе, онда оныњ йодпен жаѓылѓаны жеткілікті, ал баќ ќайшысымен, балтамен, арамен жєне басќа да ењбек ќ±ралдарымен заќымдалса, онда негізгі жєне дереу кµмек кµрсету керек. Оны д±рыс кµрсете білу керек. Ол ‰шін ењ алдымен, єрт‰рлі жараќаттар кезінде не істеу керек, алѓашќы кµмекті ќай ретпен жєне ќалай кµрсету керек, м‰мкін болатын ќиындыќтарды ќалай болѓызбауын білу керек.