Радиация

  SPENVIS интерфейсін пайдаланудың тиімділігін LET спектрі үшін,

 ғарыштық кеңістікті елестету және SEU мөлшерін есептеу, 2005 жылдың 14 мен 18 шілде аралығындағы иллюстрацияда көрсетілген

p>

   Нейтронды мониторларды пайдаланып бөлшектер ағымын бақылау мен болжау

    Нейтронды мониторлардың көрсеткіштері – экстрапланеталы радиацияны бақылау мен болжаудың негізгі кілті:

   Энергиясы төмендерден бастап, ондаған, жүздеген МэВ, бөлшектердің ауқымды Жерге келуінің, пайдалы белгілерін бірнеше минут ішінде қамтамасыз етеді. Егер рұқсат ету мүмкіндігі жоғары, нақты уақытта, нәтижелермен қамтамасыз ететін бірнеше станциялар жүйесі бар болса.

Нейтронды мониторлардың  көрсеткіштері ғарыш кеңістігіндегі радиация бөлігін, атмосфера аумағында, әртүрлі биіктікте есептеу мүмкіндігін  береді. Ғаламдық ғарыш радиациясының  плазмамен, гелиосферадағы магнит өрісімен, планетааралық ұйтқулар өзгергенде, болатын әрекеттесулердің негізгі  ақпаратын НМ көрсетеді. Спутниктерге қарағанда нейтронды мониторлар мұндай ұйтқуларға ұшырамайды.

   Атом электрстанцияларының қызметкерлері немесе рентгенмен жұмыс істейтін аурухана дәрігерлері сияқты, ұшақ экипажының әрбір мүшесі радиациялық сәулеленуден тексерулері қажет (мемлекеттік заңға сәйкес). Нейтронды мониторлар ғарыштық сәулелер ағымын бақылау үшін, кейіннен радиациялық дозаға айналатын, эмпирикалық модельді пайдалану үшін керек нәтижелермен қамтамасыз етеді.

2Радиaция

 Адамзат баласы жер  бетінде пайда болған кезден  бастап, табиғи радиоактивті заттардан  қажетті дозасын алып отырған,  әсіресе, радиоактивті сәулені  жерден алады. Қалған бөлігі  космос сәулесімен келеді. Жылына  адам 200 мР радиация қабылдайды. Жер  шарының әрбір аймақтарында тұратын  халықтар әр түрлі мөлшерде  радиация алады. Жылына жалпы  алғанда 50-ден 1000 мР радияция  қабылдайды.

  Кесте иондалған сәулеленудің табиғи қайнар көзі

 Негізгі қайнар көзі  Жылдық орта дозасы Доза%

 Бэр 36

 Космос (теңіз деңгейіндегі  сәулелену) 30 0,10 15,3

 Жер (қатты қабат,  су, құрылыс материалдары) 50-30 0,5-1,3 68,8

 Адам денесіндегі радиоактивті  элементтердің мөлшері 30 0,30 15,1

 Басқадай көз қоры 2 0,02 1

 Жылдық орташа доза 200 2 -

   Мемлекеттердің кейбір құжаттарында радияцияның нағыз мөлшері белгіленген. Халықаралық деңгей бойынша қазіргі кезде адамдарға радияциялық доза 0,1 бэрден аспауы керек. Профессионал мамандар дайындау оқу орындарына ППД-ның (предельно допустимая доза) 5 бэрден аспауы тиіс, иондалған сәуле тарататын аймақта да тұратын адамдардың ағзасында радиацияның мөлшері 0,5 бэр болуы мүмкін.

70 жыл өмір сүрген адам  радияциялық қайнар көздерінен 14-15 бэр алуы мүмкін. Бұл көрсеткіш  ағзаларға онша қауіп төңдіре  қоймайтыны анықталған. Жер шарында  тіршілік ететін әрбір адам  өзінің өмір сүру кезеңдерінде  жылына 250-400 м бэр радияция алатыны сөзсіз.

 

Кесте жасанды радиоактивті элементтердегі сәулелену (жылдық доза мөлшері)

 Қайнар көзі Жылдық  дозасы Табиғи радиацияның бір  бөлігі

 Мбэр Мзе

 Медициналық аспаптар (флюорография – 370м бэр, тістің  рентгеографиясы – 3 бэр, өкпе  рентгеографиясы 2-8 бэр) 100-150 1,0-1,5 50-75

2000км биіктігі 12км ұшақтармен  ұшу жылына 5 рет 2,5-5 0,02-0,05 1,0-2,5

 Телевизор көру (күніне 4 сағат) 1 0,01 0,5

 АЭС 0,1 0,001 0,05

 ТЭЦ (тас көмір жағатын) 20км қашықта 0,6-0 0,006-0,06 0,3-3

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қортынды:

 Табиғи ортаны ластаушы  заттар әр түрлі болып келеді. Ол заттар өзінің табиғатына, шоғырлануына және адам организміне  әсер ету уақытына қарай әр  түрлі жағымсыз нәтижелер туғызады.

 Қазіргі кезде ауаны  ластайтын заттардың 150-ден астамы  белгілі. Бұл заттар ауада күн  сәулесінің әсерімен бір-бірімен  реакцияға түсіп, жаңа қосындылар  түзеді.

 Радиациялық ластанудың  баска ластанудан көп айырмашылығы  бар. Қысқа толқынды электрмагниттік  сәуле шығару мен зарядталған  бөлшектерді бөліп шығаратын  тұрақсыз химиялық элементтердің  ядросы — радиактивті нуклидтер.  Міне, осы бөлшектер мен шығарылған  сәулелер адамның организміне  түскенде жасушаларды (клеткаларды)  бұзады, соның нәтижесінде түрлі  аурулар пайда болады.

 Радиациялык ластанудың  негізгі көздері — альфа, гамма  және бэта, сиякты радиоактивті  сәулелер. Ионданған сәулелер адам, жануар организмдерінде ақуыз,  фермеш жоне басқа да заттардың  өзгеруіне, яғни сәуле ауруының  дамуына әкеліп соғады.

 Сәуле ауруы өзінен  алынған сәуленің мөлшерше қарай  ауыр және созылмалы болып  бөлінеді. Адамдар екі-үш рет сәуле  алғанда ауыр сәуле ауруына  ұшырайды, ал аз мөлшерде адам  ұзак уакыт сәуле ауруына шалдығады.

 Қабылданған мөлшеріне  карай сәуле ауруы төрт түрлі  дәрежеде болады: 1-дәрежесі жеңіл  түрі — 100-200 рентген мөлшерінде; 2-ші дәрежесі орташа — 200-300 рентген; 3-ші дәрежесі ауыр —  300-500 рентген мөлшерінде: 4-ші дәрежесі  өте ауыр — 500 рентгеннен астам  мөлшерде сәуле алған кезде  болады.

 Сәуле ауруы төрт  кезенде жүреді: бірінші кезең-  сәуленің организмге әсері оның  мөлшеріне карай болады. Оның  ең алғашкы белгілері: әлсіздік, бас айналу, бас ауру, жүрек айну, қүсу, іш өту, терінің бозаруы,  қан қысымының секірмелі болуы,  естен тануы. Екінші кезең —  бірінші кезеннен кейін уакытша  аурудың жағдайы жақсарады. Бұл  кезеңді латентті кезен, яғни, жағдайдын жақсы болып көріну  кезеңі деп атайды. Алған радиация  мөлшері көп болса, бұл кезең  қысқа болады да екі күннен  үш жетіге дейін созылады. Әлсіздік, терлегіштік, тәбетінің төмендеуі,  ұйқысынын бұзылуы байкалады  жәнс қанда өзгеріс болады. Үшінші  кезең — өте жоғары мөлшерде  сәуле алғанда сәуле ауруының  асқыну кезеңі басталады. Аурудың  температурасы көтеріліп, ішіне  қан құйылады, жаралар пайда болады, бадамша безі асқынып, баспа  ауруы пайда болады. Үш-төрт жетіден  кейін шаштары түседі, қан үюы  бүзылады да жүқпалы аурулар  дами бастайды (өкпенің кабынуы,  дизентерия, іш өту, каннын бүзылуы,  т.б.). Төртінші кезен — сәуле  ауруыньщ жеңіл түрі, бұл осы  кезеңде ауру жазыла бастайды. Ауыр түрі болса, онда адам  бірінші кезеңде өліп кетеді. Орташа және ауырлау түрінде  адамның жазылуы бірнеше айға  созылып қан азаяды, қан кысымы  көтеріледі және организмнің  әлсіздігі байкалады.

 Радиактивтік ластану  өткен ғасырдың 40-шы жылдары уранның  ыдырау реакциясы ашылғаннан  бастап пайда болған. Атом энергиясын  американдықтар соғыс максатында, ал 1945 жылдан бүрын Кеңес дәуірінде  оны бейбіт максатка пайдалана  бастады. Атом энергиясын пайдалану  кезінде сактандыру шаралары  коса жүргізіледі. Өйткені, атом  қондырғылары жұмыс істеу кезінде,  адам өміріне қауіпті радиактивті  шлак түзіледі. Ал оны залалсыздандыру  оңай шаруа емес. Радиактивті  калдықтарды теңізге, мұхитқа,  өзенге тастауға рұксат етілмейді.  Әрине, бұл жағдай кейбір капиталистік  елдерде сақталмайды. Мәселен,  Ирландия жағалауы қазір ядролық  үйіндіге айналған. Жыл сайын  мүхит түбіне радиактивтік қалдықтар  тасталып жатыр. Көптеген дамыған  елдерде атом өнеркәсібі кәсіпорындарында  белгіленген санитарлык нормаға  дейін радиактивті заттардьң  концентрациясын азайтатын тазарту  қондырғыларын салынған. Қалдықтар  баллондарга салынып цементтеледі  де, арнаулы жерлерге тасталады.  Чернобыль апаты айналадағы орта  мен халықтың денсаулығына қатты  әсер еткен, атом энергиясындағы  ешуакытта болмаған апат. Чернобыль  апаты кезінде атмосфераға 50 МК  радиактивті заттар шығарылған  және ауданы 3000 км болатын жерге  таралған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

1. Оспанова Г.С., Бозшатаева  Г.Т. Экология «Алматы» 2009

2. Төлеубаев Б.Ә. Радиациялық  экология жайлы қысқаша таным  «Павлодар 2008»

3. Ж.Ж.Жатқанбаев Экология  негіздері «Алматы» 2003

4. Янтекс

5. Молахметов З.М. , Ғазалиев  А.М., Фазылов С.Д., Экология негіздері  «Қарағанды» 2002