Кен өнімдері

   Кіріспе

 

    Кен — жер қабығындағы бір минералдан немесе минералдар агрегатынан тұратын, пайдалы қазындылардың ерекше жекеленген табиғи жиынтығы. Ерекше бір территорияда орналасқан және жалпы геологиялық құрылысы жағынан байланысты кендер тобы бассейн немесе аудан деп аталады.

Тау-кен өнеркәсібі (кен  өндіру өнеркәсібі) — пайдалы қазындылар кен орнын барлау мен оларды жер қойнауынан қазып шығарып, байытумен шұғылданатын өндіріс саласы. Тау-кен ісі – ғылым мен техниканың жер қойнауын игеру, пайдалы қазылымдар өндіру жұмыстарын қамтитын саласы. Ол жер қыртысына техногендік әсер етудің барлық түрін қамтиды. Тау-кен ісі негізінен жер қойнауындағы пайдалы қазбаларға барлау жүргізу, құрамы мен сапасын анықтау, өндіру жүйесін тағайындау, алынған пайдалы қазылымдарды алғашқы өңдеуден өткізу және тау-кен технологиясы саласында ғылыми-зерттеуші жұмыстарын жүргізумен айналысады. Содан кейін ғана кен қазу үшін дайындық жұмыстары (кенді ашу, дайындық қазбалар жасау, жер астылық және жер үстілік қажетті құ-рылыстар тұрғызу, т.б.) орындалып, кен белгіленген жүйемен қазыла бастайды.

Кенді құрайтын заттардың  іріктелу, қозғалу және шоғырлану  процестерін жүзеге асыратын геологиялық  түзілімдер бірлестігі.

Жер қыртысы мен жоғарғы мантия өңірлеріндегі химиялық элементтердің нақтылы заңдылықтарға сәйкес жіктелуі және қозғалыстарға ұшырауы нәтижесінде ғанда әлдеқайда мол минералданған түрлі пішінді кенді алаптар; әдетте тектоникалық жарылымдардың тоқайласу өңірлеріне сәйкес келеді. Кен түзілу процесі жер бетінен 3—15 км терендіктер аралығында өтеді деп шамаланатын жағдай.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Кен қорларын бағалау

 

    Кен құндылығы келесі негізгі факторлармен анықталады:

Қазылатын кен массасының алынатын құндылығының шамасын сипаттайтын  кен құрамындағы пайдалы және зиянды компоненттердің мәні мен  мөлшері, олардың технологиялық  қасиеті.

Пайдалы қазбалар қоры, кен  орындарының көлемі және кәсіпорынның өндірістік қуаттылығын анықтайды. Қайта өңдеу кәсіпорындарына  және соңғы өнімді пайдаланушыға  қатысты кен орындарының орналасуы  тауарлық өнімді тасымалдау жөніндегі  көліктік коммуникациялар анықтайды.

Кен орындарының орналасуы  тау-кен геологиялық жағдайлары (кен қазбалары мен қабаттар мөлшері, құлау бұрышы, кен таралуының біртектілігі, кеннің және орналасқан жыныстардың  беріктілігімен тұрақтылығы қорлар теңдігі және басқалар) қорлардың  ашу тәсілі және қазу жүйесі анықтайды.

Өнімділігін игеру және қазу кезінде бұзылуы мүмкін кәсіпорындар орналасқан кен орындарын аумағындағы  жерлер мен басқа да табиғи ресурстар  құндылығы ескеріледі.

Жобалау кезінде өнеркәсіптік және пайдалану қорлары есептеледі.

Жобаланатын кен орындарының  қоршауына енгізілген, жобада көзделген  пайдалану жоғалтуларды қоспағанда А+В+С1 санатындағы баланстық қорлар өнеркәсіптік болып табылады.

Бос жыныстармен және баланстан  тыс рудамен (түсті металлургияда  сусыздану есебінен) ластану көлемін  қоса алғандағы өнеркәсіптік қорлар пайдалану болып табылады. Жобалау  материалдарында әрбір санат  бойынша қазудың жобалық контуры  шегінен тыс қалатын пайдалы  қазбалар қорлары келтіріледі. Кен  орындарының геологиялық құрылысының  ерекшелігіне, оны әзірлеудің бірізділігі  мен технологиясын ескере отырып, тау-кен кәсіпорнының құрылысын (реконструкциясын) жобалау кезінде қосымша және пайдалану барлауын жүргізу мақсаттылығы негізделеді. Осыған сәйкес әдістеме әзірлеу  және көлемдерді және пайдалы қазу жөніндегі жұмыстар құнын, соның  ішінде есепші жылға есептеу.

Қоршалған ортаны қорғау жөніндегі  жұмыстар түрлерімен көлемдері анықталады: бұзылған жерлерді рекультивациялау, жерасты және дренажды су мөлшері  мен сапасын жобалайтын кәсіпорын  аумағында, жерасты суының деңгейі  мен сапасының өзгеруіне тау-кен  жұмыстарынан пайда болған геологиялық  және тектоникалық процестер геодинамикасы (монинг) қадағалау жөнінде режимді  желі құру.

Жобаларда күрделі-құрылымдық кен орындарында геологиялық-технологиялық  картирлеу жөнінде зерттеу жұмыстарын жүргізу жоспарланады.

Тауарлық кен орнының  өнімділігін, оның қызмет ету мерзімін және күнтізбелік жұмыс кестесін анықтауға негіз болып табылады. Тауарлық кеннің саны мен сапасы пайдалану жоғалтулары мен сусыздану (ластану) ескеріле отырып, өнеркәсіптік қормен анықталады.

Өндірілетін тауарлық кен  саны келесі формуламен анықталады:

 

(1)

 

Бұл жерде Д-тауарлық кен  саны мың тонна.

Б-өндіру кезіндегі сөндірілетін өнеркәсіптік қорлар, мың тонна.

К_п, К_р-өндіру кезіндегі жоғалтулар мен сусыздануды ескеретін коэффицент. Олар мынаған тең:

К_п= 1-П

К_р= 1-Р (2)

Бұл жерде П, Р – тиісінше бірлік үлесіндегі жоғалтулармен сусызданулар (ластану).

Тауарлық кендегі массадағы  сусыздануға (ластану) және жоғалтуға  байланысты пайдалы компоненттердің  болуы:

 

С_т= С х К_р (3)

 

С_т=К_р (С-С_р)+С_р (4)

 

(5)

 

Бұл жерде С_т – тауарлық кендегі кұрамы, % (г/т)

С – балансты қорды өндіру кезіндегі сөндірілген құрамы % (г/т)

С_п – балансты қорды өндіру кезіндегі жоғалтылған кұрамы, % (г/т)

С_р –сусызданған массадағы құрамы (араласқан жыныстарда) % (г/т)

(3) формула С_р=0 және С_п=С болғанда қолданылады

(4) формула С_р, ал С_п=С белгілі болғанда

(5) формула С, С_р және С_п мәні әртүрлі болғанда қолданылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 2. «Шығыс кен басқармасы» ЖШС

 

«Шығыс кен басқармасы»  ЖШС Қазақстан Республикасындағы және ТМД елдеріндегі мұнай-газ өндіруші кәсіпорындардың жоғары сапалы гравитациялық бариттік ауырлатқышын ірі өндірушісі және жеткізушісі болып табылады.

  Барит кендерін қазу  және өңдеу 1996 жылғы 10 шілдедегі  №000046 Келісім-шартқа, № 0000535 серия  ГКИ №188 Д Мемлекеттік лицензиясына  сәйкес жүргізіледі. Ол үшін кәсіпорында жеткілікті өндірістік базасы - Жамбыл облысы Мойынқұм ауданында орналасқан ірі Шығанақ монобаритті кен өндіру орны бар. В + С1 + С2 санаттары бойынша кен орын қорлары 12917 мың тонна кенді құрайды (барит 9972 мың тонна). Кәрерде жобалы кен қазу көлемі жылына 300 мың тонна.Импорттың орнын ауыстыратын отандық өнімдер өндіру бойынша Мемлекеттік бағдарламаны орындау аясында біздің кәсіпорын бүгіннен бастап Қазақстанның барлық мұнай-газ өндіру кәсіпорнын гравитациялық бариттік концентратпен толығымен қамтамасыз ете алады және осының арқасында оны импорттаудың қажеті жоқ.

«Шығанақ» кен орнының  монобаритті кендерінен алынатын гравитациялық  баритті концентраттың сапасы отандық  және шетелдік тұтынушылардың талаптарын қанағаттандырады.

 

2.1. Өнімдері

 

  «Шығыс кен басқармасы» ЖШС негізгі өнімі КБ-3 ұсақталған барит концентраты болып табылады. Өнім жоғары сапасы мен технологиялық параметрлері бойынша жоғары бағаға ие, 13 A API (American Petroleum Institute) стандартына толығымен сәйкес келеді. «Геоаналитика» ЖШС тәуелсіз зертхананың, сондай-ақ SGS" швейцария компаниясының сертификаттары осының растамасы бола алады. Өндірістің технологиялық мүмкіндіктері МЕСТ және 13А АРI стандарттарына сәйкес сапалы баритті өнімдерді шығаруға мүмкіндік береді.

Қазақстан Республикасының  және Ресейдің көптеген кәсіпорындары  баритті өзінің негізгі өндірісіне қосымша өндіреді. Баритополиметалдық кендерді өңдеу кезінде бариттің құрамы төмен, сондай-ақ, кеннің құрамында  ауыр металдардың қоспалары болады, бұл өнімнің сапасына теріс әсер етеді.

Біздің кәсіпорын тікелей  барит кендерін өндіру қызметтерін  жүзеге асырады. Бұл құрамында барийдің жоғары мөлшерінің болуын және ауыр металл қоспаларының болмайтындығымен түсіндіріледі. Бұл біздің  өнімді жоғары сапалы және бәсекелестікке қабілетті деп санауға мүмкіндік береді.

Кәсіпорын келесі түрдегі гравитациялық бариттік концентраттықұрайды:

ұнтақталған гравитациялық бариттік концентрат Биг Беги жұмсақ контейнерлерге тиеледі – жүк көтергіштігі 1,5 тонна

кесекті гравитациялық бариттік концентрат (0,20мм) шашыраңқы түрде болады.

Бариттік концентрат негізінен бұрғылау ерітінділері үшін ауырлатқыш ретінде қолданылады. Технологиялық қасиеттері бойынша толығымен Марка КБ-3 класс Б МЕСТ 4682-84 талаптарына және  бұрғылау ерітінділерін дайындау кезінде қолданылатын барит үшін 13A API (American Petroleum Institute) стандарт талаптарына сәйкес келеді.

 

2.2. Өндіріс

  Кендерді қажетті сыныпқа дейін ұсақтау үш сатымен жүргізіледі: 
1) Байыту кешенінде ірі, орта және шағын ұсақтау

2) Кендерді байыту пневматикалы-механикалық тұндыру машиналарында гравитациялық әдіспен жүргізіледі. 
3)Ортадан тебпкіш диірмендерде алынған гравитациялық барит концентратын құрғақтай ұнтақтау.

 

  Техникалық көрсеткіштер және сипаттамалар  
Қазу және ашу бойынша ұңғымаларды бұрғылау үшін СБШ-250МН шарлы түріндегі 2 бұрғылау станогы, СПБК-1 пневматикалық соққы түрінде бұрғылау станогы (НКР-100МН базасында), БТС-150 трактор базасындағы бұрғылау станогы қолданылады.  
Шығару-тиеу жұмыстары үш ЭКГ-5А экскаватормен жүргізіледі.

Тау-кен жинағын тасымалдау жүккөтергіш  салмағы 30т, 45т кәрерлік БелАЗ-75405 автосамосвалдармен орындалады.  
Ашу кен жыныстары және баланстан тыс кендер автокөліктермен сыртқы бульдозерлік үйінділерге тасымалданады. Үйінділер Т-170, Т-130 бульдозерлермен қамтамасыз етіледі.

Кәрерді электрмен қамтамасыз етудің негізгі көзі 36/6 КВ (ГПП-Б) төмендеткіш  трансформаторлы станция тармағы  болып табылады. Оның құрамына екі  ТМ 1600/35/6 КВ төмендеткіш трансформатор (жұмыс және резервтік) және ВМПП-10 түрдегі 12 ұяшықтан тұратын РУ-6,5 таратқыш құрылғы  кіреді. 

2007 жылы кәрер жиегінде тікелей  қайта салынған қуаты жылына 300 мың тонна барит кендерін өңдейтін  байытылған фабрика іске қосылды. 
Фабриканың құрамына келесілер кіреді: 

а) ірі ұсақтау корпусы. Орнатылған жабдықтар: пластиналы қоректендіргіш, ұсақтағыш және ГИТ 32 М жарғыш, таспалы  конвейер. 
б) орташа ұсақтау корпусы. Орнатылған жабдықтар: КСД–1200 конусты ұсақтағыш және ГИТ – 31 С жарғыш, таспалы конвейер. 
в) ұсақ ұсақтағыш корпусы. Орнатылған жабдықтар: КСД–1200 конусты ұсақтағыш және ГИТ – 31 С жарғыш, таспалы конвейер. 
г) тұндыру корпусы. Орнатылған жабдықтар: ГВИ 3,75 х 2 - М екі електі жарғыш, ВБ 2,5 х 2 –(МО 105) тұндырғыш машинасы, бір спиральды жіктегіш, таспалы конвейерлер, СВ 2 Л -1000 бұрандалы айырғыш кіреді.

Барит концентратын ұнтақтау үшін TGM-130, YGM-130 маркалы қытайда өндірілген диірмендер қолданылады. Олар ұсақтау  цехында орнатылған АРI 13A концентратының әдістеме талаптарына сәйкес келетін  ұсақтау тоннасын реттеуге мүмкіндік  береді.

 

2.3. Сапаны бақылау.

  Кәсіпорынның өз өнімдерін жедел түрде талдауға арналған заманауи химиялық зертханасы бар. Зертхана заманауи жабдықтармен жабдықталған және құрамына төмендегі аспаптар кіреді: 

Microtrac S3500 Лазерлік гранулометр – ұнтақтау тоннасының кестесін берумен қатар ұнтақтың ірілігі туралы шынайы ақпаратпен қамтамасыз етеді (лазерлік дифракция әдісінің көмегімен суспензиялардағы, эмульсиялардағы, ұнтақтардағы өлшемдер бойынша бөліктердің таралуын анықтау үшін).

- жыныстардағы элементтердің құрамын  жедел анықтайтынСРВ-1М жоғары сезімтал рентгендік спектрометр және өзінің өнімдерінің сапасын және оның халықаралық стандарттарда сертификатталуын анықтайтын басқа да жабдықтар.

 

Сертификаттар

 

Сапа

 

 

 

 

  «Шығыс кен басқармасы» ЖШС өнімдері технологиялық қасиеттері бойынша толығымен 13 A API (American Petroleum Institute) стандартына сәйкес келеді.

Бұл "SGS" халықаралық швейцария  зертханасының сертификатымен расталады.

  «Шығыс кен басқармасы» ЖШС өнімдерін сертификаттау тиелетін барит концентратының әрбір топтамасына "SGS" өкілдерімен үздіксіз жүргізіледі, сонымен қатар біздің зертханамен әрбір биг-бег кірістік бақыланады. 

Сонымен қатар, біз, тұтынушыларға  кәсіпорынның сапа сертификатын ұсынамыз.

 

ISO

 Сапа менеджментінің жүйесі 2009 жылы дайындалып өндірісте пайдалануға енгізілді және 2010 жылы МС ИСО 9001: 2008- қа сәйкес сертификатталды.

 

 

 

Куәлік

 

 

 

 

 

 

3. MS Excel электрондық кесте құралдарымен мәліметтерді өңдеу

 

  Кестелік құрылымды құжаттармен жұмыс істеуге арналған кең таралған құралдардың бірі - Microsoft Excel болып табылады. Ол сандық мәліметтермен жұмыс істеу үшін негізделген. Excel жай ғана программа емес, оны көптеген математикалық амалдарды, күрделі есептерді жеңілдету үшін пайдалануға болады. Ол кестедегі мәліметтердің негізінде түрлі-түсті диаграмммалар тұрғызып, жүргізуді қамтамасыз ете алады. Excel мүмкіндігінің көпжақтылығы тек экономика саласында ғана емес, ғылыми зерттеу, әкімшілік жұмыстарында да кеңінен қолданылады.

Мен бұл курстық жұмысымды  жазу барысында Excel-де мәліметтермен  жұмыс істеуде жиі диаграммаларды пайдаландым.