Инвестицияға тәуекел

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

1. Тәуекелдің мәні, тұжырымы  және заңдылығы

2. Инвестициялық жобалаудағы  тәуекел

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Кәсіпорындардың экономикалық және қаржылық тұрақтылығын және әрі қарай өсуін  анықтайтын шешуші факторлардың бірі–бұл оның инвестициялық белсенділігі.Қазақстан  Республикасында нарықтық қатынастарға көшкелі бері жүргізілген экономикалық бетбұрыстар халық шаруашылығының негізгі буыны болып саналатын  кәсіпорындардың құқықтық, қаржылық-экономикалық және әлеуметтік жағдайын,олардың шаруашылық және азаматтық жүйелердегі дәрежесін  айтарлықтай өзгерістерге ұшыраттты.Жеке меншікте, аралас, акционерлік меншікте құрылған миллиондаған кәсіпорындар пайда  болды және қазіргі таңда қызмет етуде, көбею үстінде, даму барысында.Осылардың  барлығы кәсіпорындардың инвестициялық  қызметін ұйымдастыру және басқару  механизмінің өзгеруіне себеп болды.

Инвестициялық қызметі олардың экономикалық өсуінің, ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекелестікке қабілетті болуының алғы шарттарының бірі болып табылатындығы сөзсіз.

Нарықтық қатынастардың дамуымен қатар барлық ұйымдық-құқықтық кәсіпорындардың  қаржылық-шаруалылық тәжірибесінде  қаржылық инвестициялар да кеңінен  етек жайып келеді. Акционерлік қоғамдар жыл өткен сайын көптеп ашылу  үстінде, банктер, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары, кәсіпорындар мен  ұйымдар, сондай-ақ мемлекет те уақытша  бос ақша қаражаттарын тарту үшін қарыздық құнды қағаздарды кеңінен  пайдаланатын болды.

Осы айтылғандар кәсіпорындар тарапынан  қазіргі заман талаптарына, нарықтық экономика талаптарына сай инвестициялық  саясат жүргізуді қажет етеді.

Кәсіпорындардың инвестициялық саясаты  мүмкін болған инвестициялық жобалардың ішінен өзінің стратегиялық мақсаттарына сай нұсқаларын таңдап ала білумен  сипатталады. Сонымен қатар, инвестициялық  саясат жобаларды қаржыландырудың  оңтайлы көздерін тартуды, оларды тиімді орналастыруды, нәтжижесінде инвестициялық  табыс табуды немесе капитал өсімін қамтамасыз етуі керек. Сондықтан да инвестицияларды дұрыс басқару  қазіргі таңдағы көкейтесті мәселелердің бірі болып отыр.

Елбасымыз В.А.Назарбаев «Қазақстан-2030″  стратегиялық бағдарламасында ұзақ мерзімді дамуымыздың жеті басымдығын көрсетіп берді . Осы басымдықтардың бірі инвестициялық ахуалды жақсарту болатын. Елдің экономикалық өсуін  тұрақты дамыту үшін алдымен инвестициялық  белсенділікті арттыру қажеттілігін Президентіміз атап өтті.

 

 

 

 

1. Тәуекелдің мәні, тұжырымы және заңдылығы

«Тәуекел» - испан сөзінің  шығу тегінен: riso-испанша «шың құз» дегенді білдіреді. Егер ұлы географияляқ ашылулар ірі теңіз державасы  Испания дәуірінде болса, мұны тексеріп көруге болады,  Екінші жақтан, өмір үшін қауіптілікке байланысты іс- әрекеттерді  білдіру үшін тәуекел түсінігін  көне грек  және латын жазушылары (Татий, Петроний, Апулей) қолдаған. Қалайда  болса « тәуекел»сөзі әлем халықтарының обиходына  ертеде кірген және онымен қатар қандай болмасын жағдайда европа тілдерінің негізінде бірдей айтылады. Risiko- немісше, risk- ағылшынша, risgue- французша, rischio – италианша, riesgo - испанша.

    Тәуекел дегеніміз  не? Қазіргі уақытта тәуекел түсінігіне  нақты анықтама жоқ. Міне, кейбір  анықтамаладардан : тәуекел – нәтижені  болжауда болатын екі ұшты  деңгейлі; шығын ықтмалдығы; Ықтимал  шығынның шамасы; кірістің бөлшегін  жоғалту ықтималдылығы; бақыт  бастауына үміттенуде сәттілік  әрекеті; күтілген құбылысқа қолайсыз  нәтиженің қауіптілігі.

    Түсініксіз жағдайда  бейненің  әрекеті; екі ұшты  талапта  бейненің әрекеті  қорытынды нәтижесінде сәтсіздікте  табыстың басым болуына жетелейді;  шығынға жетелейтін ықималдылық  жағдайының құнды мәнері, белгісіз  нәтиженің шешімін қабылдау, яғни, қауіпсіз емес; ықтимал нәтижесі  және нәтиженің стохастикалық  байланысы болған екі ұшты  жағдай; нәтиженің белгісіздігін  бейнелейтін және табыссыз жағдайда  ықтимал қолайсыз салдарында  өндірушінің әрекетінің сипаттамасы;  қабалданатын шешім мақсатты  кейінгіге  қалдару мүмкіндігі; соңғы бекітілгенге қарама - қарсы,  тәуекел бұл нәтижесі белгісіз  және сондықтан қолайсыз шешімді  қабылдау  керек деп кім –  пайымдайды, яғни, тәуекел залалы  ал оң ауытқудың ықтималдылығы,  қияли нәтиже күткеннен тым  орайлы, ол «ықтималдылық» деп  аталады, яғни, табыс ықтималдылығы  кіріс, сәтсіздік тәуекелі, залал. 

     Тәуекел белгісіз  түсінік болып табылады және  тамаша сезім іспеттес тек  бағаның жеке критериіне байланысты  көзқарас бар. Тәуекел үнемі  белгісіздікпен байланысты, бірақ  айырмшылық бар, ол белгісіздік  ықтималдылықтың болашақ жағдайы  туралы ақпараттың жеткіліксіздігін  білдіреді, ал тәуекел – жағдайды  ықтималдылық нәтижелерінен әрқайсысының  ықтималдылығын болады. Экономикалық  әдебиеттерде берілгендей апостеорлы  шешімнің салыстыруының бүкіл  комбинациясымен  бірге априорлы  мәліметтерімен қабылданған шешім  дәлелдеме болып табылады.

Егер қызметтің түрі қандай да бір ереже бойынша таңдалатын шешімге байланысты болмаса, мұндай қызметтегі тәуекел, қайшылық жағдайда «белгісіздік» деп аталады. Белгісіздік  заңды фракция жанжалмен байланысты, шешім қабылдау кезінде ақпараттық процестің  параметрі ретінде  тәуекелмен кездейсоқтық. Белгісіздік  жағдайынан тәуекел белгісіз жағдайы  ретінде тұруы  ықтимал және бағалануы  мүмкін.

    Тәуекел жағдайы  статистикалық процестермен байланысты  және үш шартта сәйкес  келеді:

• белгісіздік мәні;,
• таңдау қажеттілігі (таңдаудан бас тарту бұл да – таңдаудың әртүрлігі);
• таңдалатын баламаладың ықтималдылығын  бағалау мүмкіндігін жүзеге асыру.

Тәуекел жағдай бұл –  белгісіздіктің әртүлігі, жағдайлардың тұру мүмкіндігі мен  ықтимал анықталуы.

Тәуекел жағдайының ықтималдылықты анықтаудың бірнеше

модификациясы бар:

• статистикалық зерттулерді жүргізуде мысалға негізделген болжалған нәтижені алу үшін обьективті мүмкіндігі бар;
• субьективті баға  негізінде ғана күтілген нәтиженің ықтималдылықта тұруы мүмкін;

таңдау процесіндегі және балама жеткізудегі субьекті обьективті сияқты субьективті ықтималдылықты орнатады.

Тәуекел шешімді таңдау және жеткізу кезінде басқа жағдайда тәуекел белгісізік субьктісін  алып тастау үлгісінде  нақты жағдайда қарама-қарсы беталыстың белгісіз дамуында қайшылықтың тәжірибешілік шешімінің  амалы болады. Сондықтан тәуелді  әрекет сияқты шарасыз таңдау жағдайында белгісіздікпен жеңуге байланысты  анықтау процесінде болжалған нәтиже, сәтсіздік және мақсатты кейінгіге  қалдыруда нәтижесінің ықтималдылығын сандық және сапалық бағалауының  мәні.

Тәуекел жағдайында тәжірибешілік  әрекетті іске асруды қолдануда үш басты элементті  міндетті түрде  ескеру: қалаған нәтижені алу ықтималдылығы; баламаны талдау жолында және оның жеткізілуінде (сәтсіздіктің) қаламаған  ауытқудан тұру ықтималдылығы: (теріс  сияқты, оң да қасиетінің ауытқуы ықтимал) таңдалған мақсаттың ауытқу ықтималдылығы. Тәуекелдің негізгі элементтерінің өзара байланыстылығы мен өзара  әрекеті оның құрамын белгілейді.

Тәуекел астарынан қауіптілік ықтималдылығын немесе  қорлар бөлшегін жоғалту қауіптілігінің ықтималдылығы  түсіндіріледі., кірісті ала алмау  немесе  әрекет процесінде қосымша  шығынды әкелу  (анықтаманың бірі)

Тәуекел түсінігі белгісіз түсінігімен жиі байланысты. Фрэнк  Найт  алғаш рет экономикалық тәуекел мәселесіне көңіл бөлді  және келесі ережені ұсынды: «бүкіл дұрыс кіріс белгісіздікпен байланысты; Саму Эльсон: «белгісіздікті адамдар  күтеді және өтіп жатқан сол белгісіздікте  сандық және кіріс ( немесе шығын) болып  табылатын мәнерін тудырады».

Тәуекел тұжырымы біріншіден тәуекел бағасын, екіншіден оны  басқаруды енгізеді.Тәуекел бағасы – оның пайда болуындағы ғылыми сараптама және нақты жағдайдағы масштабтар. Тәуекелдің сараптамасын тағайындау – жобада мақсаттылықтың қатысуы туралы қабылдауы үшін қажетті  мәліметтер беру және қаржылықты жоғалту  ықтималдығынан қарау бойынша шараларды  алдынан ала қарау.

Тәуекелді басқару – тәуекел  жағдайдың сараптамасы мен (ереже  ретінде, акт формасында заң қаулысы, нұсқа және т.б.), оны (азайтуға бағытталған  шешімін жетілдіру.

    Тәуекелді басқарудың  негізгі мақсаты- оны кішірейтудің  жасын анықтау, сонымен уақыттың  және қордың шектелгені. Мақсатты  бағытталған әрекет шектілік  пен тәуекелді азайту бойынша  экономика жүйесінде тәуекелді  басқару деп аталады ( менеджмент  тәуекелі).

  Тәуекел есебіндегі  шешімді қабылдау аса маңызды  бір критеримен байланысты; шешім  қабылдауда тәуекелге баратын  басқарушы  қандай шекке шейін  әрекет етеді. Үлкен капиталы  бар және көп номенклатуралы  өнімді шығарушы кәсіпорын тәуекелге  аз деңгейде сезімтал және  осындай кәсіпорынды басқарушы  тәуекел жағдайында батыл әрекет  ете алады.

2. Инвестициялық  жобалаудағы тәуекел

Инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысындағы пайда мен 
ақша ағымдарын болжамдау.Инвестициялық жобаның тиімділік бағасы. 
Кәсіпорынның бұдан бұрынғы қызметі мен ағымдағы жағдайына қаржылық талдау жасау әдетте кәсіпорынның пайдалылығы мен оның басқару тиімділігін, несие қабілеттілігін, өтемпаздығын көрсететін негізгі қаржылық коэффициенттерінің интерпретациясы мен есептеулеріне келтіріледі. 
Қаржылық бөлімде кәсіпорынның өткен жылдардағы негізгі қаржылық есебін беру және негізгі көрсеткіштерді салыстыру аса қажет. Егер инвестициялық жоба батыстық стратегиялық инвесторды тарту үшін дайындалса, онда қаржылық есепті беруін инвесторды тартқан батыс мемлекеттің форматтарына келтіру керек.Шығынсыздықты талдау негізгі өнімдерді шығару мен өткізудің өзіндік құн құрылымын талдау бойынша жүйелік жұмыстарды және барлық шығындарының айнымалылар (өндіріс көлемі мен сату көлемінің өзгеруіне орай өзгереді) мен тұрақтыға (өндіріс көлемі өзгеруіне байланысты өзгермейтін) бөлінуін қамтиды. Шығынсыздықты талдаудың негізгі мақсаты – шығынсыздық нүктесін анықтау, яғни пайданың нольдік мәніне сәйкес келетін тауар көлемін сату. Шығынсыздықты талдаудың маңыздылығы нақты немесе жоспарланған пайданы инвестициялық жоба процесінде шығынсыздық нүктесі мен кәсіпорынның пайданы алып келетін іскерлігі сенімінің кейінгі бағасымен салыстыруға негізделген. Тәуекелді талдаудың мәні мынада. Жіберілген сапасына тәуелсіз болашақтың әрқашанда белгісіздік элементі бар. Мысалы, керекті мәліметтердің көп бөлігі қаржылық талдау үшін (шығындар элементтері, бағалар, өнімнің сатылу көлемі және т.с.с.) белгісіз болып табылады. Болашақта болжаудың жақсы жаққа да, жаман жаққа (пайданың төмендеуі) да өзгеруі мүмкін.Тәуекелді талдау барлық өзгерістерді, қай жағына болса да, есепке алуды қажет етеді.

Жобаны іске асыру процесінде келесі элементтер өзгеріске ұшырауға бейім: шикізат пен қосалқы бөлшектердің құны, капиталдық шығындардың құны, қызмет етудің құны, сатудың құны, бағаның  құны және т.с.с. Нәтижесінде шығатын  параметр, мысалы, пайда кездейсоқ  болады. Тәуекел ықтималдық таралу мен ықтималдықтар түсінігін  қолданады. Сонымен тәуекел теріс  пайда алу, яғни залал шегу ықтималдығына  тең. Жоба факторларының өзгеріс  диапазоны қаншалықты кең болса, жоба тәуекелділігі соншалықты жоғары.Кейде  тәуекелді талдау процесінде төмендегі  нұсқау бойынша жүргізілуі мүмкін сценарийді талдаумен шектеледі. 
Инвестициялық жобаның неғұрлым белгісіз параметрлерін таңдайды.Әр параметрдің шектік мәні үшін жоба тиімділігіне талдау жүргізеді.Инвестициялық жобада үш сценарий ұсынылады:

• базалық;
• белсендігі неғұрлым төмен;
• белсендігі неғұрлым жоғары (міндетті түрде емес).

Инвестициядан туындайтын жалпы  ақшалай ағым қаржылық феноменді  есепке ала отырып, оның (инвестицияның) шамасын жабатын болса, жоба қаржылық критерийлер тұрғысынан қабылданады.Экономикалық талдау әдетте мемлекеттің тапсырысы  бойынша жасалатын және ұлттық мағыналы міндетті шешуге бағытталған ірі  инвестициялық жобаларға жүргізіледі. Егер кәсіпорын инвестициялық жобаны өз бастамасы бойынша әзірлеп, инвесторды өз бетімен тартса, онда бұл істің  нәтижесінде жобаға қатысушыларының  жалпы ұтысы негізделеді, ең алдымен  жобаға қаржылық ресурстарын ұсынған  заңды және жеке тұлғалар үшін.Жобаның  өтелімділігін бағалау кезіндегі  инфляцияны есепке алу мәселесі қарама-қайшылықты болып келеді. Әрине, уақытта өріс алған ақша ағымдарын ақшаның  сатып алушылық қабілетінің өзгеруіне  байланысты қайта санау керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Еліміздің экономикасын өрістетіп, халықтың тұрмыс деңгейі мен әл-ауқатын  арттыру үшін тартымды инвестициялық  ахуал қалыптастыру басты міндет болды. Осы орайда Қазақстан Республикасының 2004 жылғы «Инвестициялар туралы»  қабылданған заңының қоғамдағы  саяси мәні зор. Елдің экономикасын көтеру халықтың тұрмыс деңгейінің жоғары дәрежеде болуын қамтамасыз ету мақсатында қабылданған бұл заң Қазақстан  халқы үшін маңызды тарихи құжаттардың  бірі деп айтуға болады. Ұлттық табыстың ұлғаюы экономикалық дамуға өз ықпалын  тигізіп қана қоймайды, қоғамның саяси  әлеуметтік дамуына үлкен серпіліс береді Сондықтанда инвестициялар  тарту қоғам үшін өте қажет.