Халықаралық қылмыстық құқық

    Экстрадиция туралы айтқанда қандай да бір мемлекет қылмыскер деп танылған азаматты екінші ел оңай қайтара салады деп  түсінбегеніміз абзал. Себебі экстрадиция – дипломатияның құндылықтарына сүйене отырып жүзеге асатын үлкен бір процесс. Құқықтық негіздеріне келсек, экстрадиция екі мемлекет арасындағы келісімдерге немесе көпжақты қабылданған конвенцияға сәйкес жүргізіледі. Мысал ретінде 1957 жылы Парижде қабылданған Еуропалық конвенцияны айтуға болады. Егер мемлекеттер арасында қандай да осы салаға қатысты келісімдер болмаса, экстрадициялау болмай қалуы да мүмкін. Ал Еуропалық одаққа мүше мемлекеттер бір-бірінен қылмыскерлерді оңай экстрадициялап, өзге елдің заңын бұзған өз азаматтарын да тиісті мемлекеттерге тапсырады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     ІІ  тарау. Біріккен Ұлттар Ұйымының халықаралық  қылмыстық құқықты  дамытудағы рөлі

    Біріккен  Ұлттар Ұйымы қылмыспен күрестегі  мемлекеттер мен халықаралық  ұйымдар қызметтерінің үйлестіру  орталығы болып табылады. Мұндай қызмет қылмыстылықтың алдын алу, онымен күресу және құқық бұзушыларға ізгілік  көқарасқа көмектесу саласында  тәжірибелер алмасу арқылы жүзеге асырылады. БҰҰ қызметінің бұл бағыты 1872ж  құрылған Халықаралық қылмыстық  және пенитенциарлық комиссия (ХҚПК) қысқартылғаннан  кейін 1950ж орнай бастады.

    БҰҰ қызметіндегі халықаралық ынтымақастықтың  дамуы, қылмыстылықтың алдын алу, онымен күресу және құқық бұзушылармен қатынас  жасауды бірқатар факторлар айқындайды:

• Қылмыстың нақты қоғамның объективті негізделген әлеуметтік құбылысы ретінде болуы, мемлекеттердің олармен күресте жинақталған тәжірибелермен алмасу қажеттігі:
• Халықаралық қауымдастықта мемлекеттердің ұлтаралық корпорацияларының қылмыстық әрекеттері алаңдатушылық туғызуда;
• Ұйымдасқан қылмыстар үлкен залал әкелуде – олар мемлекеттердегі қылмыстық істердің ажырамас бөлігіне айналды;
• Бірқатар мемлекеттер үшін есірткі заттарын заңсыз сату, ұшақтарды айдап әкету, әйелдер мен балаларды сату және т.б. елеулі проблемалардың бірі болып отыр.

    Жарты ғасырдан астам кезең ішінде БҰҰ қарастырып отырған мәселедегі халықаралық ынтымақтастықты үйлестіру мен тиімді қолдауға жәрдемдесті. Сонымен бірге, БҰҰ-ң қосалқы органдарының да белсенді рөлі бар, оның ішінде, БҰҰ-ның қылмыстылықтың алдын алу және құқық бұзушылар мен қатынас жасау Комитетін айтуға болады.

    Жағымсыз, теріс құбылыс – қылмыстылықтың алдын алу және бұлтартпау шаралары туралы мәселелерді шешуге бағытталған  мемлекеттердің кез келген әрекеттері халықаралық ынтымақтастық заңдарына  негізделуі тиіс және л халықаралық  құқықтың мынадай қағидаларының  негізінде жүзеге асырылуы керек: мемлекеттердің дербес теңдік қағидасы, мемлекеттердің ішкі істеріне қол сұқпау қағидасы, бейбітшілікті қолдау және қалықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз ету.

    Қылмыспен күресу мәселелерімен айналысатын  органдар жүйесі мынадай сипатта  белгіленген:

• Қылмыстылықпен күрес және құқық бұзушылармен қатынас жасау жөніндегі БҰҰ Конгресі.
• Қылмыстылықтың алдын алу және онымен күрес жөніндегі БҰҰ комитеті.
• Ұлттық тілшілер институты.
• БҰҰ әлеуметтік қорғау ғылыми-зерттеу инститкты.
• Қылмыстылықпен күрес және құқық бұзушылармен қатынас жасау жөніндегі аймақтық институт.
• Қылмыстылық және қылмыстық әділ соттылық саласындағы ғаламдық ақпараттық жүйе.
• Қылмыспен күрес және оның алдын алу ісінде БҰҰ-мен ынтымақтастық жасаушы үкіметаралық және үкіметтік емес ұйымдар.

    Қылмыстық істердің алдын алу проблемалары. БҰҰ Конгрестерінде, Комитет мәжілістерінде қарастырылатын мәселелердің жартысынан көбі қылмыстың алдын алуға жатқызылады. Осы саладағы БҰҰ органдарының қызметін күшейту кейінгі жалдардағы қылмыстық  істердің криминологиялық аспектілерінің үдеп кетуіне байланысты болып отыр. Халықаралық қылмыспен күрес  іс-тәжірибесі халықаралық және ұлттық органдардың құқық бұзушылықтардың  алдын алу қызметтерінің келешегін  көрсетіп отыр.

    Халықаралық қылмыстық құқықта мұндай күрестің екі негізгі бағыттар бойынша  жүзеге асырылатыны жалпыға мәлім.

    Біріншісі – құқық бұзушылықтың, оның ішіндегі ең қауіптісі – қылмыстың алдын  алу.

    Екіншісі  – жасалып жатқан немесе жасалған қылмыстарды көпшілік жағдайларда  кінәлыға жаза тағайындау арқылы ашу, тергеу.

    Жасалған  қылмыстармен күрес. Жасалған қылмыстармен күрес деп қылмыстық әділет органдарының жасалған қылмыстарды ашу және тергеуі, кінәлы адамдарды сот органдарына  тберу және жазалау қызметін айтады. Соған орай, бұл жерде ұлттық қылмыстық  заңдармен жазаланатын нақты  қылмыстар туралы және тәуелсіз мемлекеттердің құқық қорғау органдарының қызметі туралы сөз болып отыр. Сондықтан, халықаралық деңгейде жасалған қылмыстармен күрес мәселелерін талқылау күрделі проблема болып табылады. Осы себепке байланысты бұл мәселелердің кейбірі ғана БҰҰ-да қаралуға жаталы.

    Бұұ органдарында қылмыскерлерді ұстап  беру, қылмыстық істер бойынша  құқықтық көмек көрсету, жасалған адамдар  туралы мәліметтер алмасу; бірнеше  мемлекеттер аумағында жасалған қылмыстармен күресті үйлестірудің шарттық-құқықтық негіздері сияқты мәселелер арнайы дайындалды.

    Халықаралық сипаттағы қылмыстармен күрес, ең алдымен, халықаралық қауымдастық мүдделерін қамтамасыз етуді талап етеді, өйткені халықаралық көлемде құқықтық тәртіп пен әрбір мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге байланысты. Бұл Халықаралық қылмыстық полиция ұйымы – Интерполдың өз қызметін іске асыруда «идеология, технология және ғылымда өзгерістерге және ұлттыққа шектелмейтін айқын қауіпке қарамастан»Интерполға мүше мемлекеттердің орталық ұлттық бюро мүдделерін ескеруі қажет. Жалпы игілікке талпынуды халықарал 
ық қатынастарда ғана қамтамасыз етуге болады. Осы уақытта халықаралық қатынастарда көбінесе өз азаматтарына қарсы, сондай-ақ бүкіл адамзат қауымдастығының мүдделеріне қарсы бағытталған ұлттық мүдделер ретінде жасырылатын шектен тыс индивидуализм фактілері кездесетінін ескеруіміз керек. Қылмыстық істермен күресу үшін халықаралық қылмыстық полиция ұйымын – Интерполды құру туралы келісімге қол қойылды. Интерпол тарихы 1914ж сәуірде құрылды. Ол кезде 14 елдің сарапшы-заңгерлері мен полиция офицерлері Монакада криминалды полицияның бірінші Халықаралық конференциясына жиналған болатын. Криминалды мәліметтердің халықаралық бөлімшесі құрылып, қылмыскерлерді ұстап беру рәсімі келісілді. Екніші конгресте 1923ж халықаралық криминалды полиция Комиссиясын құру туралы қарар қабылданды. Штаб-пәтері Венада, ал 1946ж бастап Парижге көшірілді. 1956ж бастап Интерпол деп атауы өзгертілді. 1989ж штаб-пәтері Лионда орнласты. Оның негізгі мақсаттары:

• Елдердің қолданыстағы заңдары шегінде қылмыстық полицияның барлық органдарының өзара ынтымақтасуын қамтамасыз ету және дамыту;
• Жалпы қылмыстық істермен күресудің алдын алуға тиімді көмектесетін мекемелерді құру және дамыту.

    Қорытынды

    Қылмыстылықтың  алдын алу, онымен күрес және құқық  бұзушылармен қатынас жасау мәселелерімен  айналысатын БҰҰ органдары соттан тыс талқылаулар мен өз беттірнше  жазалауларды айыптайды. БҰҰ қылмыстық  жауапкершілікке тарту үшін заңды  кшіне енген сот үкімі ғана құқықтық негіз бола алады деп  есептейді.

    Халықаралық қылмыстармен нәтижелі күресі мақсатындағы мемлекеттер халықаралық ынтымақтастықты қолдайды. Соның негізінде ұйымдардың рөлі зор.  Әсіресе БҰҰ шеңберіндегі қабылданған конвенциялар мен Интерполдың қызметі жоғары бағаланады.

    Халықаралық сипаттағы қылмыстармен байланысты туындайтын әлеуметтік құбылыстарға объективті келісті атай отырып, Қазақстанның жаһандық қауіпсіздік пен халықаралық  ынтымақтастықты қамтамасыз етуде  маңызды үлес қосатындығын айтуға болады. Барлық әлемде бейбітшілік пен тыныштықты сақтай отырып, БҰҰ жетекші халықаралық  ұйымдарында, оның ішінде Интерполға белсенді қатысады.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. Панов В.П. Международное уголовное право. Учебное пособие. –М., 1997
2. Панов В.П. Сотрудничество государств в борьбе с международными преступлениями. - М., 1993
3. Сборник стандартов и норм ООН в облости предупреждения преступности и уголовного правосудия. Нью-Йорк., 1992
4. Родионов К.С. Интерпол: вчера, сегодня, завтра. – М. 1990
5. Халықаралық жария құқық. Жалпы және ерекше бөлімдер. Құлжабаева Ж. О. Алматы – HAS баспа компаниясы, 2003