Turbo Pascal тілінде екі өлшемді массивті орындау

Қазақстан Республикасының  Білім және Ғылым министрлігі

Тұрар Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті

 

 

 

“Қолданбалы информатика”кафедрасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы: Екі өлшемді массивтер

 

 

Аты-жөні:    Жумаев Елдос

 

 

Тексерген: Салимова Г.Е.

 

 

                               

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 2009ж.

Курстық жобаға тапсырма

 

 

 

Тапсырма: Екі өлшемді массивтер

 

 

Тегі/Аты/Әкеснің  аты:

 

 

Курстық жоба студенттің берілген тақырыбы бойынша  келесі түрде орындалады:

1.  Кіріспе.              Турбо Паскаль деген не?

 

 2.   Арнайы бөлім: 

                                2.1 Массив ұғымы

 

                                  2.2Екі өлшемді массив туралы түсінік

                    

3. Есептер шығару әдісі

 

 3.Қорытынды

 4. Пайдаланған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

TURBO     PASCAL  тіліне  сипаттама

 

    Паскаль  тілі  1623-1662  ж  өмір  сүрген  француздың  көрнекті  математигі  және  филосов   Блез  Паскальдың  құрметіне   атанған . Цурих  Швецария   қаласындағы   информатика   институтының    ғалымы   Николас   Вирт   1971  ж   Паскаль   тілін   құрастырған .

     Паскаль   тілі   қазіргі   кезде   үлкен   ЭЕМ-де   және   дербез   компьютерлерде   кеңінен   қолданады . Қазіргі   кезде   Турбо   Паскаль    иеструментальды   программа   субаға   ие . Бұл   инструментальды   программа суба   программа:  құрудың   тиімділігін жоғарлатуға   мүмкіндік   береді .

     Турбо   Паскаль   жүйесінің  көлемі   өте   үлкен . Ол   бірнеше  дистрибутивті   дискетаны   қамтиды . Осы   дискеталар    арқылы     қатты   дискіге   орнатылады . Жүйені   қатты    дискіде   ашқан   кезде   ТР   немесе   РАS   TURBO   PAS. PASCAL   және   т.б   каталогтар   құрылады.

Бұл   каталогқа   дистрибутивтік    дискетадағы    барлық   файлдар    көшіріледі . Жұмысқа    жүктеу    файлы   Turbo . exe .Бұл    файл   Turbo   Pascal- да   програмалаудың    жұмысқа    дайын    диалогті    жұмысын   сақтайды . Бұнда    Турбо    Паскальдың   мәтінді    редакторы :  компилятор 

шүктеушілер   қолданылады . Диалогта   ортада    қалыпты    жұмысты    ұйымдастыру   үшін    Turbo  Tpl    файлдарына    орналасқан    негізгі    кітапханалар .  Турбо   файлдарда    Hlp   орналасқан    анықтамалық   қызметтер    қатары .  Турбо   Паскальды   шақыру    үшін    Д:/ТР/Turbo    енгізу    керек . Осы     команда    бойынша    MSDOS   операциялау    жүйесі   Turbo.exe   файлымен   жедел   жадыға   жүктейді   де   басқару    мүмкіндігін    береді . Жүйелік   каталогты    қолдану . Ол   жүйені   түрлі    бүлінуден    сақтайды . Жүйенің    күйін     келтіру   үшін   Turbo   TP   Turbo   PSK

құрылған ,  жұмыс    істерінде   жеке    каталог    құрып ,  сол   каталогқа    қажетті    файлдар    көшірілуі    тиіс .

                TURBO    PASCAL- дағы   программа

     Мен    Турбо   Паскальда   программа   жазамын  .

        Program    My – first  program;

        Const;

        Text = (‘Мен  ТР-да  программа  жазамын’) ;

        Begin 

       Writeln  (text);

        End.      

Турбо    Паскальда    const-ны   баяндау    деген   сөз   оның   аты   мен   мәнін   көрсету    ұғымды   білдіреді . Мысалы : 3  қатарда    текст    деп     аталатын    тұрақтыға    (const),  мен    Турбо   Паскальда   программа   жазамын   деген   мән    берген . Паскальда   әр    түрлі    типті    тұрақтыларды    қолдануға    болады . Бүтін   сан ,  нақты   сан ,  символдар ,   символдар   қатары   т.б .  Қатарды    опстрофқа   (‘’)   алған   кезде    бұл   опострофтар    экранға    қатармен   бірге   шықпайды . Опострофтар   бірнеше    сөзден    тұратын    қатарды    тұтас    түрде    көрсету    үшін    қолданады .  Опострофқа    алынған    символдарды    мәтіндік    тұрақты    ретінде   қарастыру    керек .  Егер   сол   опострофтың    өзін    мәтін    қатарына    қосамын    десеңіз ,  онда  2  опостров   қою   қажет . Begin   сөзі  операторлар   тарауының   басын   көрсетеді .  Біздің  мысалымызда   writeln-нен  басқа   оператор   жоқ  . Writeln-нің  қызметі   экранға   хабарды   шығару  . Программа  end  сөзімен   аяқталған ,  сонда   нүкте   қойылады . N  сөзінен   кейін   енгізілген   сөздерді   компилятор   өңдемейді . Паскальда   арнайы  «енгізу , шығару»    операторлары   жоқ . Айналадағы   ортамен   информация   алмасу   үшін   Паскаль   тілінде   программада   арнайы   стандартты   процедуралар    қолданады . Процедура   дегеніміз – аты   бойынша    қатынас   құруға    болатын  операторлар   тізбегі.Writeln   процедурасы   Паскальдың    стандартты  

немесе   тіркелген   процедурасына   жатады . Программалаушы   идентификатор   ретінде   мыналарды   қанағаттандыратын   кез-келген   символдар   тізбегін   пайдалана    алады :

  - Латын    алфавитінің   әріптері   цифрлар   астын   сызу   белгілері .

  -  Эдентификатор   цифрдан   басталмайды .

  -  Хордағы  сөздік  эдентификатор   ретінде  қолдануға   болмайды .

  -  Эдентификатор   ұзыындығын  еркін   таңдауға  болады . Әріптердің  үлкен   кішісінің  ешқандай   роль  атқармайды .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.1 Массив

 

         Массив дегеніміз бір типті  элемент жиының қамтитын обьект.

         Массивке тән анықтама.

         Массивтің әр компоненті оның белгісі керек және оған түрлі әрекеттер мүмкіндік болуыкерек.

         Массив компонентінің саны оны  баяндағанда анықтауы қажет және  жұмыс барысында өзгермеуі тиіс

         Массив типі: Arrau [индекс; OF<типі>.Массивті  баяндағанда массивке кіретін сан толығымен берілуі керек және элемент типі көрсетілуі қажет.

         Массив VAR арқылы баяндалады.

         A: Arrau [типі1] [тип2... ТипN] OF тип

         Мұндағы а массивтің аты тип1  бұлар индекс. Тип негізі дегеніміз  массив элементінің негізгі типі индекс саны Nмассивтің өлшемін анықтайды. Индекстер типі кез-келген скалярлы болуы мүмкін олар бірімен үтір арқылы алынып квадрат жақшада жазылады.

        А:arrau [1...[10] OF read of<типі>

        B: arrau [0... 50] Of

Таңдау операторы.

Берілген өрнектің мәніне тәуелді бір немесе бірнеше оператор орындалатын жағдайда таңдау операторы пайдаланылады. Таңдау операторы алгоритмдік тілдегі таңдау командасына ұқсағанымен бірге, аз өзгешелігі бар. Алгоритмдік тілде таңдау шарт бойынша орындалса, Паскаль тілінде тұрақтылар бойынша іске асырылады.

    Жазылу түрі:

Таңдау 

Жағдай 1-шарт: 1-серия             CASE өрнек OF                    CASE-жағдай 

Жағдай 2-шарт: 2-серия             1-тұрақты: 1-оператор;        OF-солар,

                                                      2-тұрақты: 2-оператор;        төмендегілер.

.................................................................................................. 

жағдай n-шарт: n-серия  n-тұрақты:  n-оператор

бітті                                   END;

    Таңдау операторы былай орындалады:өрнектің мәні берілген тұрақтының қайсысына тең болса, оның сәйкес операторы орындалады да, басқару таңдау операторының соңындағы операторға беріледі.

     Егер өрнектің  мәні тұрақтылардың ешқайсысымен  тең болмаса, онда да, басқару  таңдау операторынан соңғы операторға  беріледі.

     Өрнектің  мәні және тұрақтылар әрқашанда  бүтін сан, тұрақты типі мен  өрнек типі бірдей болуы керек.

     Мысалы:

CASE k+1 OF

  5: y:= SQR (x);

  11: y:=SQR (x);

  4: z:=y* (a-b)

END¸

Өрнек символдық та болуы  мүмкін, онда тұрақтыларда символдық  тип те болуы керек. Мысалы:

P=[ 1, егер тұрақты '+', '-', '*', '/' –біреуі болса]

          2, егер тұрақты 'А', 'В'-біреуі болса

          3, егер тұрақты '.' болса

 

CASE S OF

          '+', '-', '*', '/' : р :=1;

                     'А', 'В' : р :=2;

                           '.' : р :=3;

END

 

Мұндағы S-тің мәні берілген символдардың бірі болуы мүмкін.

1-Мысалы: Апта күндерінің  нөмірі бойынша аттарын анықтауға программа құрыңдар.

 

(*____________________

!  апта күндері  !

   _____________________

PROGRAM APTA (input, output);

VAR

   N: integer; (*аптадағы күн нөмірі*)

BEGIN

   WRITELN ('күн нөмірі  енгіз:');

      READ (n);

      case n of

1: WRITELN ('дүйсенбі');

2: WRITELN ('сейсенбі');

3: WRITELN ('сәрсенбі');

4: WRITELN ('бейсенбі');

5: WRITELN ('жұма');

6: WRITELN ('сенбі');

7:WRITELN ('жексенбі');

   END

END.

Экранда:

күн нөмірін енгіз:

          5

          жұма

  2-мысал. М(х,у) нүктесі қай квадрантта жататынын анықтауға программа құрыңдар.

  Шешуі.

  Есептің шешуі  у және х таңбаларына тәуелді

  Program kvadrant;

  Var t : integer;

  Begin

         Read

         Case t of

  1: WRITELN (‘х›0 және у›0; I-квадрантта’);

  2: WRITELN (‘х‹0, у›0; II-квадрантта’);

  3: WRITELN (‘х‹0, у‹0; III-квадрантта’);

  4: WRITELN (‘х›0, у‹0; IV-квадрантта’);

           End

  END

  3-Мысал.. Кез келген  жыл мерзімін енгізіп, сол жылдың  шығыс календары (қазақша жыл  санау) бойынша қай жануардың  атына сәйкес келетінін анықтайтын программа құрайық.

   Program Jyl;

   Var g : integer;

    Begin

                Writ (‘жыл мөлшерін енгіз:’)

                Readln (g);

                Write (g:4, ‘жыл’);

   Case (g mod 12) of

   0: write (‘мешін’);       

   1: write (‘тауық’);

   2: write (‘ит’);

   3: write (‘доңыз’);

   4: write (‘тышқан’);

   5: write (‘сиыр’);

   6: write (‘барыс’);

   7: write (‘қоян’);

   8: write (‘ұлу’);

   9: write (‘жылан’);

   10: write (‘жылқы’);

   11: write (‘қой’);

   end;

            writeln (‘жыл болды’);

   end..

 

 

 

 

 

 

2.3 Есепті шығару  әдісі

 

Тапсырма №1

 

Екінші тізбектегі квадраттық матрицаны анықтайтын программаны  жазу.

 

Программаның  мәтіні

 

program  Kmas_170;

uses crt;

var a:array[1..2,1..2] of real;

det: real;

i,j:integer;

begin

clrscr;

writeln('enter matrisa');

for i:=1 to 2 do

begin

write('->');

read(a[i,1]);

readln(a[i,2]);

end;

det:=a[1,1]*a[2,2]-a[1,2]*a[2,1];

writeln('Opredilite matrisy');

for i:=1 to 2 do

begin

for j:=1 to 2 do

write(a[i,j]:6:2);

writeln;

end;

writeln('= ', det:6:2);

readln;

end.

 

 

Есептаң жауабы:

 

enter matrisa

->4

5

->6

7

Opredilite matrisy

  4.00  5.00

  6.00  7.00

=  -2.00

 

Тапсырма №2

 

Массив элементтерінің сомасын есептеу

 

Программаның  мәтіні

 

program pr2;

uses crt;

const row=3;

col=5;

var a:array[1..row,1..col]of integer;

    s:array[1..col]of integer;

    i,j:integer;

    begin

    clrscr;

    writeln('massiv engiz');

    writeln('katardin ar elementin engizgennen kein enter pernesin bas');

    for i:=1 to row do

    begin

    write('->');

    for j:=1 to col-1 do

    read(a[i,j]);

    readln(a[i,col]) ;

    end;

    writeln('engizilgen massiv');

    for i:=1 to row do

    begin

    for j:=1 to col-1 do

    write (a[i,j]:4);

    writeln(a[i,col]:4);

    end;

    for  j:=1to col do

    for i:=1 to row do

    s[j]:=s[j]+a[i,j];

    writeln('----------------------------');

    for i:=1 to col do

    write(s[i]:4);

    writeln;

    readln;

    end.

Есептің жауабы

 

massiv engiz

katardin ar elementin engizgennen kein enter pernesin bas

->4

5

6

7

8

->9

4

1

2

3

->4

5

6

7

8

engizilgen massiv

   4   5   6   7   8

   9   4   1   2   3

   4   5   6   7   8

----------------------------

  17  14  13  16  19