Компьютерлік вирус

                              Компьютерлік вирустар

      Компьютерлік вирус — арнайы жазылған шағын көлемді (кішігірім) программа. Ол өздігінен басқа программалар соңына немесе алдына қосымша жазылады да, оларды "бүлдіруге" кіріседі, сондай-ақ компьютерде тағы басқа келеңсіз әрекеттерді істеуі мүмкін. Ішінен осындай вирус табылған программа "ауру жұққан" немесе "бүлінген" деп аталады. Мұндай программаны іске қосқанда алдымен вирус жұмысқа кірісіп, оның негізгі функциясы орындалмайды немесе қате орындалады. Вирус іске қосылған программаларға да кері әсер етіп, оларға да "жұғады" және басқа да зиянды іс-әрекеттер жасай бастайды (мысалы, файлдарды немесе дискідегі файлдардыңорналасу кестесін бүлдіреді, жедел жадтағы бос орынды жайлап алады және т. с. с.).

    Өзінің жабысқанын жасыру мақсатында вирустың басқа программаларды бүлдіруі және оларға зиян ету әрекеттерікөбінесе сырт көзге біліне бермейді. Оның кері әсері белгілі бір шарттарды орындағанда ғана іске асады. Вирус өзіне қажетті бүлдіру әрекеттерін орындаған соң, жұмысты басқаруды негізгі программаға береді, ал ол программа алғашындаәдеттегідей жұмыс істей береді. Сөйтіп ол программа бұрынғы қалпынша жұмысын жалғастырып, сырт көзге "вирус жұққандығы" бастапқы кезде байқалмай қалады.

   Вирустың көптеген түрлері ЭЕМ жадыдаВОВ-ты қайта жүктегенше тұрақты сақталып, оқтын-оқтын өзінің зиянды әсерін тигізіп отырады.

    Вирустың зиянды іс-әрекеттері алғашқы кезде жұмыс істеп отырған адамға байқалмайды, өйткені ол өте тез орындалып әсері онша білінбеуі мүмкін, сондықтан көбінесе адамдардың компъютерде әдеттегіден өзгеше жағдайлардың болып жатқанын сезуі өте қиынға соғады.

    Компьютерде "вирус жұққан" программалар саны көбеймейтұрғанда, онда вирустың бар екені сырт көзге ешбір байқалмайды. Бірақ біраз уақыт өткен соң, компьютерде әдеттегідентыс, келеңсіз құбылыстар басталғаны білінеді, олар, мысалы, мынадай іс-әрекеттер істеуі мүмкін:

 —  кейбір программалар жұмыс істемей қалады немесе дұрыс жұмыс істемейді;

-  экранға әдеттегіден  тыс бөтен мәліметтер, символдар, т. б. шығады;

-  компьютердіңжұмысістеужылдамдығыбаяулайды;

 —  көптегенфайлдардыңбүлінгенібайқаладыжәнет. с. с.

 Компьютерге вирус жұққанын байқаған кезде кейбір файлдар менкаталогтар, дискідегі мәліметтер бұзылып үлгереді, оның үстіне пайдаланылған дискеттер арқылы немесе жергілікті байланыс желілері бойымен компьютердегі вирус басқа компьютерлерге таралып кеткені  байқалмайда қалады.

 Вирустардың кейбір түрлерінің кері әсері тіпті оданда терең болады. Олар бастапқы кезде өзінің жұққанын ешбір әсерімен білдіртпей, көптеген программалар мен дискілерге үндемей таралып кетеді де, сонан соң бірден белшешіп зиянкестік жасауға кіріседі, мысалға, компьютердегі қатгы дискіні өздігінен қайта форматтап шығады. Ал зиянкесті кәсерін программаларға аз тигізіп,бірақ қатты дискідегі мәліметтердің ішіен "мүжіп", құртып жататын вирустарға не істеуге болады?!

 Осының бәрі вирустан дер кезінде қорғанбасақ, оның келешекгегі әсері керекті мәліметтерді жоғалтуға душар ететіні талас тудырмаса керек.

Вирус программасының байқалмау себебі олардың көлемі кішігірім ғана болады да, өздері ассемблер тілінде жазылады. Кез келген жағдайда вирус программасы қай компьютерге арналып жазылсада, ол мәлімет алмасып жұмыс істейтін басқа компьютерлерге де тез тарап кетеді жөне өте көп зиянкестік әрекеттер жасауы мүмкін. Қазіргі кездегі вирустар негізгі екі топқа бөлінеді:

 —  резиденттік  (компьютер жадында тұрақты сақталатын) вирустар;

— резидегатік емес вирустар.

 Вирус  жұққан программа іске қосылғанда резвирустар әсерлене әрекет етеді, олар жедел жадқа көшіріліп жазыльп, алғашқы бірсыпыра уақытта әсері сезілмегенмен, соңынан бірден іске қатты кіріседі. Бұл вирустарды тез анықтау ісін қиындатады.

 Дискілерге мәлімет жазу кезінде вирус өзінің жабысуына қолайлы сәт іздеп негізгі операциялар орындалып жатқанда солармен қосылып дискіге жазыльпалады да, оның қалай "жұққанын" адамдар білмей де қалады. Ал, резидентгік емес вирус жедел жадқа тұрақты күйде жазылмайды, бірақ вирустың әсері тиген программа іске қосылғанда ол екпіндене түседі де, өзі жұмыс істеп тұрған каталогтан немесе РАТН командасында көрсетілген каталоггардан өзі ішіне байқаусыз еніп кететін файл іздейді. Ондай файлды тауып, оның ішіне кіріп алып, ол кейін жұмыс істейтін кезде соған зиянды әрекетін тигізеді.

 

  Бүлінген және вирус  жұққан файлдарВирус дискіндегі кез келген файлды бүлдіре алады, бірақ кейбір файлдарға ол бірден жабысады, яғни ол файлдың ішкі көлемінен орын алып, оның қызметін түрлендіріп, қолайлы жағдай туғанда, зиянды әрекетін бастап кетеді. Дегенмен, көптеген програмалар мәтіні мен құжаттарға, мәліметтер базасының информациялық файлдарына, электрондық кестелердегі мәліметтерге вирустар онша әсерін тигізе алмайды, тек оларды аздап қана зақымдауы мүмкін. Вирустардың мынадай файлдарға жұғуы мүмкін:

1. Бірден орындалатын файлдар, белгілі бір іс-әрекет істейтін кеңейтулер (заты) .сот жөне .ехе болып келген файлдар, сондай-ақ басқа программаларға қажет кезінде қосылатын оверлейлік файлдар. Файлдарды зақымдайтын мұндай вирустарды файлдық деп атайды. Вирус жұққан файлдар өздерінің кері өсерін жұмыс істейтін, іске қосылған сәттерде жасанды. Ең қауіпті вирустарға резидентгік түрде жедел жадта сақталып, орындалатын әрбір программаны зақымдап отыратындары жатады. Ал егерде олар АЦТОЕХЕС.ВАТ жөнерезиденттік СОЗЧҒЮ.8Ү8 арқылы іске қосылатын программаларға жұқса, онда компьютер өшіріліп қайта іске қосълған сайын вирустар өз әсерлерін тұрақты қайталап жүргізіп отырады.

2.  Операциялық жүйенің  жүктеуіші мен қатты дискінін ең басты мәлімет жүктеу жазбасы. Бұл аумақтарды зақымдайтын вирустар "жүктегіш" (загрузочная) немесе Вооі - вирустар деп аталады.

Мұндай вирустар өз қызметін компьютерді іске қосқанда, яғни операциялық жүйеніжүктегенде бірден бастайды жөне әрдайым компьютердің жедел жадында тұрақты сақталады. Бұлардың таралу тәсілі — компъютерге салынған дискеттердің алғашқы жолдарына жазылған жүктегіш мәліметіне зақым келтіру болып табылады. Әдетте мұңдай вирустар екі бөліктен тұрады, өйткені дискеттің жүктеуіш жазбасы мен операциялық жүйенің басты жазбасы өте шағын көлемнен түрады, сондықтан вирус бірден түгелдей олардың ішіне орналаса алмайды. Вирустың екінші бөлігі дискінің түпкі каталогының соңына немесе мәліметгер кластерлеріне жазылып қалады.

3.  Құрылғылар драйверлері, яғни СОКҒІО.8Ү8 файлының шеткері құрылғыларкөрсетілетін Оегізе дегенсөз түрған жолында жазылған файлдар. Ондай файлдағы вирус сол қүрылгыны іске қосқан сайын қызметке кіріседі. Бірақ драйверді бір компьютерден екінші компьютерге кешіру өте сирек болатындықтан, мүндай вирустар көп тарала қоймаған. ОО5 жүйелік файлдарьша (М5 ОО5.8Ү5 жөне ІО.8ҮЗ) да вирус жүқтырылуы теория жүзінде мүмкін болғанымен, олардың таралуы іс жүзінде өте сирек кездеседі.

Әдетге әрбір вирус түрі файлдың бір немесе екі типіне (түріне) ғана "жүғады". Көбінесе бірден орындалатын файлдарға "жүгатын" вирустар жиі кездеседі. Дискінің жүктегіш аймагын зақымдайтын вирустар екіниіі орында деп айтуга болады. Шеткері қүрылғылар драйверлерін зақымдайтын вирустар сирек кездеседі, өдетте олар бірден орындалатъш файлдарға да зиянын тигізеді.

4.  Файлдық жүйені өзгертетін  вирустар

Соңгы кезде вирустің жаңа түрлері - дискідегі файлдық жүйені өзгертетін вирустар көбейіп таралуда, оларды қысқаша

 ВІК-вирустар деп атайды. Мұндай вирустар өз мөтінін дискінің белгілі бір бөлігіне (әдетте дискінің сощы кластеріне) жасырьш жазып қояды да, оны дискінің файлды орналастыру кестесіне (ҒАТ) файлдың соңы ретінде белгілейді.

Барлық .СОМ жөне .ЕХЕ типті файлдар үшін — каталоггағы файлдың ажашқы мәлімеіі көрсетілген орынға вирус жазылған қате орын көрсетіліп, ал дүрыс көрсеткіш — таңбаланған (кодталган) түрде каталогтың пайдаланылмайтын бөлігіне жасырылады. Сол себепті кез келген программаны іске қосқанда дискіден бірінші вирус оқылады да, ол түрақты ЭЕМ жедел жадында сақталып файлдарды өңдейтін ВОЗ программаларына жабысады. Бірақ жалгіы көрініс каталог дұрыс жүмыс атқарған сияқты болып сырт кезге мұның әсері білінбей түрады. Тек вирусы бар дискетгерден программалық файл оқитын сәттерде оның нақты көлемі қысқарып небәрі 512 не 1024 байт қана болып қалады. Бірақ атқарылуға тиіс вирусы бар әрбір программа іске қоспағанда оның дұрыс емес екендігі байқалмайды. Міне осылай "ауырған" дискілерді дұрыс қалпына келтіру үшін тек арнайы

антивирустікпрограммаларқажет(мысалы, Аіс&еБІпрограммасыныңсоңғынұсқалары).

5. "Көрінбейтін" жәие өздігінен өрбитін вирустар

 Өзін жай көзге сездірмес үшін кейбір вирустар жасырынудың қилы-қилы тесілдерін пайдаланып жүр. Осындайлардың екі түрін — "көрінбейтін" жөне өздігінен өрбитін вирустарды қарастырайық.

 

"Көрінбейтін" вирустар

 Көптеген резңдештік  вирустар былай жасырынуды әдетке айналдырған, олар ОО8 жүйесінің вирус жұққан файлдарды шақыруын өзгертпей дұрыс күйінде қалдырады. Бірақ бұл эффект тек вирус жұққан компьютерде ғана байқалады, ал вирус жұға қоймаған компьютерлерде файлдар мен дискілерді жүктеуіш аймақтарының өзгеруін байқау қиын емес.

 Өздігінен өрбитін  вирустар. Вирустардыңжасырынужолының екінші тәсілі өзін-өзі аздап өзгертіп, өрбіп толықтырылып отыруы. Көптеген вирустар жасайтын кері әсерін байқамас үшін өз көлемінің бірсыпырасын таңбаланған жасырын күйде сақтайды. Бірте-бірте өрби отырып, олар таңбалану тәсілін де, таңбаланбаған алғашқы бөлігін де аздал өзгертіп отырады. Осының арқасында вирусты іздеп табатын тұрақты байттартізбегі болмай, оларды ұстайтын детектор-программалар жұмысы қиындайды.

КОМПЬЮТЕРЛЕРДІ ВИРУСТАРДАН  ҚОРҒАУ

Мұрағаттар деген не және олар не үшін қажет?

Кей кездері, тұрғылықты дискіде  немесе ауыстырылатын тасымалдаушыда бос орын аз болғанда, немесе файлды электронды поштамен жөнелту кезінде  орынды үнемдеу қажеттілігі туындайды. Жадыны үнемдеу және қысылған мәліметтерді бір мұрағаттық файлда орналастыру  мақсатымен мұрағаттау қолданылады.

 Мұрағаттаудың қажеттілігі  құнды ақпарат пен бағдарламалық  жасақтаманы зақымданудан және  жойылудан (кездейсоқ не қастықпен,  компьютерлік вирустар әсерінен) сақтап қалу мақсатымен ақпаратты  дискілер мен дискеттерге сақтық  көшірумен де байланысты.

 Мұрағат – қысылған  және бір файлда сақталған  файлдар, қалталар және басқа  да мәліметтер жиынтығы. Бір мұрағатта  (қысылған файлда) бірнеше файл  немесе тіпті бірнеше қалта  сақтала алады. Бұл дискіде  немесе дискетте көбірек ақпаратты  орналастыруға мүмкіндік береді.

 Мұрағаттаушылар –  мұрағаттық файлдармен жұмыс  істеуге, яғни мұрағаттық файлдарды  бууға және ашуға мүмкіндік  беретін арнайы бағдарламалар.  Мұрағаттаушылар компьютер жадысындағы  ақпаратты арнайы математикалық  әдістер көмегімен сығуға мүмкіндік  береді. Бұндайда файлдың өлшемі  кішірек көшірмесі жасалады.

 Недәуір кең тараған  мұрағаттаушы бағдарламалардың  мүмкіндіктері бірдей деуге болады  және барлық параметрлері жағынан  бір бірінен артықтығы жоқ:  бір бағдарламалар жылдамырақ  жұмыс істесе, екінші біреуінде  файлдарды қысу деңгейі жоғарырақ.  Тіпті бағдарламаларды тек қысу  деңгейі бойынша ғана салыстырсақ  та, олардың ішінде нақты көшбасшысы  жоқ: түрлі файлдар түрлі бағдарламаларда  жақсы қысылады. Ең кең тарағандары  ішінен WinZip, WinRar, ARJ бағдарламаларын  ерекше атап көрсетуге болады.

 Мұрағаттаушы бағдарламаға  қарай мұрағаттық файлдардың  нақты белгіленген түрі (кеңейтімі  болады). Недәуір жиі кездесетін  мұрағаттар типтері zip, rar, arj болады. Олардан басқа, компьютерлерде cab, lzh, tar, gz, uue, bz2, iso және т.б. мұрағаттар  қолданылады. 

4.2. WinZip, WinRar мұрағаттаушыларымен  тәжірибелік жұмыс

WinRar бағдарламасын іске  қосу үшін Бастау – Барлық  бағдарламалар – WinRar әмірлерін  қолдануға немесе Жұмыс үстеліндегі  бағдарлама белгішесін екі рет  шертуге болады. Бағдарлама іске  қосылғаннан кейін бірден файлдарды  басқару режімі орнатылады.

 Мұрағаттаушы терезесінде  амалдық және құралдар үстелдері,  сонымен қатар күй жолағы бар  (4.1-сурет). Амалдық мәзірдің негізгі  әмірлері құралдар үстеліндегі  батырмаларда қайталанады (4.2-сурет).

 Терезенің орталығында  қандай да бір диск немесе  қалтадағы файлдық нысандардың  тізімі орналасады. Бұл тізім  мұрағатталуы тиіс қалталар мен  файлдарды таңдауға арналған. Мұрағат  жасау үшін Үстеу батырмасы,  мұрағаттан шығару үшін Бөліп  алу батырмасы қолданылады. Бұл  батырмаларды басқан кезде өзіне  сәйкес сұхбат терезелері ашылады.

4.3. Мұрағатты әзірлеу

Мұрағаттық файлды бірнеше  тәсілмен жасауға болады. Біз Сізге  ең оңайын көрсетейік:

1. Жетектегішті ашып, мұрағатталуы  тиіс файлды табыңыз. 

2. Оны тінтуірдің оң  жақ пернесімен шертіп, мәтінмәндік  мәзірден Мұрағатқа үстеу әмірін  таңдаңыз.

3. Мұрағаттаушы бағдарламаның  Мұрағаттың аты және параметрлері (4.3-сурет) деген сұхбат терезесі  ашылады, онда Жарайды батырмасын  басу керек. 

4. Жасалған мұрағаттық  файл файлдар тізімінің соңында  көрініс табады.

 Қажет болса, мұрағаттаушы  бағдарлама терезесінде мұрағаттық  файлдың қысу параметрлерін, атын  және орналасатын жерін өзгертуге  болады.

 Мұрағаттау барысы  Мұрағат жасау терезесінде көрініп  тұрады (4.4-сурет). Жоғарғы айғақтауыш  жолағы кезекті файлды қысу  процесін көрсетеді. Одан төменірек  процесс басталғаннан бері өткен  уақыт және мұрағатты түгел  әзірлеуге жұмсалады деп мөлшерленген  уақыт көрсетіледі. Төменгі айғақтауыш  жолағы мұрағат жасалуы барысын  түгел көрсетіп тұрады. Болдырмау  батырмасының көмегімен мұрағат  әзірлеу процесін кез келген  уақытта тоқтатуға болады. Әрине,  бұндай жағдайда мұрағаттың жасалып  қойған бөлігі қолдануға жарамай  қалады да, оны жою керек болады.