Клиент-сервер Автосалон теориясы

Клиент бағдараламасында мәліметтер қорының мәліметтер бөлігінің көшірмесін білдіретін клиенттік мәліметтер теру орналасады. Барлық өзгерістер осы  көшірмені өзгертеді, қажет уақытқа  дейін мәліметтер қорына жіберілмейді. Сондай–ақ үлкен кестелермен  жұмыс істегенде сервер қосымшасынан бір мезгілде клиент экранында орналаса алатындай порциямен локальді теруді алуға талап қоюға болады. Бұның  бәрі желі жүктемесін азайтады,  сұраныс  нәтижесін күту уақытын азайтады.

 

3. Delphi ортасында  мәліметтер қорымен байланысты ұйымдастыру

 

Delphi 6-да есеп беру үшін TQuickreport интегралданған компонеттері бар. Delphi 6-ның аппараттық құрылымына  программа құру үшін програмистке  ассемблер беріледі. Осының нәтижесінде  Intel-Assembler коды Object Pascal программа кодына  көше алады.

Delphi 6 қолданушыға өте ыңғайлы,  тез программа құруға мүмкіндік  береді. Бұл ортаның құрал-саймандары  өте көп және керек кезінде  актив элемент үшін F1 пернесін  басу арқылы көмек алуға болады.

Delphi 6 ортасын жүктегеннен кейін  экранда интегралданған программаланған  ортасының терезесі пайда болады: негізгі терезе, проектілеу ортасы  код редакторы және объектілер  инспекторы.     

Экранның жоғарғы бөлігінде  негізгі терезе орналасады. Онда құрал-саймандар  тақтасы (Standard. View. Debug және Custom) және компоненттер палитрасы орналасады. Негізгі терезе Delphi 6 ортасы жабылмайынша ашық тұрады. Негізгі терезені жабу арқылы Delphi 6 -ны жабамыз.

Тақырыбында қазіргі ашулы тұрған проектінің аты тұрады. Проекті орындалу немесе проектілеу режимінде ашық тұруы мүмкін. Проект орындалу режимінде ашық тұрса онда [Running] сөзі қосылып жазылады.

Мәзір жолағы программаны басқарудағы, тестілеуге және құруға керекті команділерден  трады.

Құрал-саймандар тақтасындағы кнопкілер  мәзірдегі белгілі бір командіге  сәйкес келеді. Мысалы File менюіндегі Open командасын таңдасақ та немесе Standard құрал-саймандар  тақтасынан Open кнопкасын бассақ та бір нәтижеге әкеледі.Құрал - саймандар  тақтасындағы пернелер көмекші түсіндірмелермен (подсказка) жабдықталған.Егер тышқан курсорын перне қасына жақындатсақ  онда көмекші түсіндірме шығады. Қолданушы  құрал саймандар тақтасының орналасуын, көрініп немесе көрінбей тұруын Customize диалогтық терезесі арқылы өз қалауынша  өзгерте алады және оларды тышқан курсоры арқылы жылжытуына болады. Customize терезесіндегі құрал-саймандар  тақтасының үлгісінен тышқанның  оң жақ пернесін басу арқылы шақырылады.

Компоненттер палитрасындағы компоненттер арқылы программа құрылады. Компоненттер Delphi программасының негізгі элементтері болып табылады. Олар арқылы қолданбалы программаның қолданушы интерфейсін құруға көмек береді. Ең бірінші Delphi-ді жүктегенде Standard палитрасы ашық тұрады. Қолданушы өз қалауынша, компонеттер палитрасының орналасуын реттеуге болады. Осы өзгерістердің барлығын Palette Properties терезесінде жүзеге асырылады. Бұл терезені 2 жолмен шақыруға болады.

Палитраның кез-келген жерінен  тышқанның оң жақ пернесін басып  Properties мәзірін таңдау.

Component мәзіріндегі Configure Palette командасын таңдау арқылы.

Кез-келген Windows программасының негізгі терезесі болады.. Delphi кез-келген программаға автоматты түрде басты терезе тағайындайды. Программа құру жаңа проекті құрудан басталады. Кез-келген жаңа проекті үшін IDE автоматты түрде проектілеу форма терезесін көрсетеді, ол болашақ проектінің басты терезесі болады және оған form1 деп ат беріледі.

Басты терезе дегеніміз ол - программаны орындауға жібергеннен кейін қолданушының алғашқы көретін формасын айтамыз және бұл форманы жапса онда түгелдей проектіні жабамыз. Проекті бірнеше формадан тұра алады. Программаның басты терезесін орнату үшін Project Options диалогтық терезесін шақырамыз.  

DELPHI –дің басқа аналогтық программалық  өнімдермен салыстырғандағы артықшылықтары:

а) Қосымшаны өндеу жылдамдығы;

ә) Жасалған  қосымшаның  өнімділігінің   жоғарылығы;

       б)Жасалған   қосымшаның  компьютер ресурстарына төмен қажеттіліктерін талап етуі;

в) Delphi ортасына жаңа компоненттер мен  құрылғыларды қосу арқылы қосымшаның жұмысын арттыру;

г) Delphi-дің жеке құралдарымен жаңа компонент  пен инструмент құрудың  мүмкіншілігі;

 

 

4.  SQL сұранымдар тілі туралы түсінік

 

Мәліметтерге ену мүмкіндігінің  реляциялық тәсілі жазбалар тобының  амалдарына негізделген. Амалдарды  орындауға SQL (Structured Query Language) құрылымдық сұраныс тілінің құралдары қолданылады. Delphi қосымшаларында BDE механизмін қолдану  барысында мәліметтер жиыны ретінде SQL-сұранысты орындауды беретін Query немесе StoredProc компоненттері қолданылады. SQL құралдарын жергілікті және қашықтағы  мәліметтер қорымен амалдар орындауға  қолдануға болады. Программалаудың процедуралық тілінен айырмашылығы: есептеу процестерін басқару инструкциясы (циклдер, тармақталу, басқа операторға өту) және енгізу, шығару құралдары жоқ. Microsoft Access, Visual FoxPro немесе Paradox сияқты МҚБЖ, SQL-де сұраныстарды программалаумен байланысты әрекеттерді өздері орындайды, мысалы Query By Example (QBE) – үлгі бойынша сұраныс,  пайдаланушыға сұранысты визуальды құру құралдарын білдіреді. SQL программалау тілінің толық функционалдық мүмкіндіктерін қамтымағанмен, программаны жасау құралына қосады және Delphi жүйесіне ендірілген. Сонымен қатар, SQL командаларымен жұмыс істеу үшін сәйкес құралдар және компоненттер бар. Delphi-де мұндай компоненттерге Query, SQLQuery және ADOQuery мәліметтер жиыны жатады.

SQL тілінде өрнектерде қолданылатын  бірқатар функциялар бар. Олардың  жиі қолданылатындары мыналар: 

Статистикалық функциялар:

1)  AVG( ) –орта мән

2)  MAX ( )- максимал мән

3)  MIN ( )- минимал мән

4)  SUM ( )- мәндерінің қосындысы

5)  COUNTI( )- мәндер саны 

6)  COUNT ( *)- нольдік емес мәндер саны

Жолдық функциялар:

1)  UPPER (Str)-Str жолының симвлодарын жоғарғы регистр симвлодарына ауыстыру

2)   LOWER (Str)- жолының симвлодарын төменгі регистр симвлодарына ауыстыру

3)   TRIM (Str)-Str жолының басында және соңындағы пробелдерді жою

4)    SuBString (Str FROM n1 TO n2) - Str жолынан n1-ден бастап  n2-ге дейінгі симвлодар бар болатын ішкі жолды бөліп алу.

5)   CAST (<Expression> AS <Tupe>)- Expression өрнегін туре типіне келтіру

Дата мен уақытты декодтау функциялары 

1)    EXTRACT (<элемент> FROM <өрнек>)- дата және уақыт мәнінен тұратын өрнектен көрсетілген элемент таңдалады. Дата және уақытты көрсететін элемент ретінде YEAR, MONTH,DAY, HOUR, MINUTE, SECOND.

SQL кестелерінің мәліметтер типі 

   Кестені жою үшін мына операторлар қолданылады:

DROP TABLE <кесте аты>;

   Кесте өрістерінің құрамын өзгерту  

ALTER TABLE операторларының көмегімен  функцияларды яғни өріс қосу  және жою 

    Бұл уақытта басқа қосымшалар кестемен жұмыс жасамау керек. Оператор келесі форматқа не:

ALTER TABLE <Кесте аты>

ADD <өріс аты> <мәліметтер типі>,

Индекс құру және жою. 

Кестемен орындалатын амалдарды  тездету үшін индекстерді жиі  іздеу және жаз-да таңдау жасалатын  өрістер үшін құрған дұрыс. Индекс CREATE INDEX операторының көмегімен құрылады. 

CREATE INDEX <Индекс аты> ON <Кесте  аты> (<өріс аты>, ... <өріс аты>);

DROP INDEX <Кесте аты>.<индекс аты>  және 

DROP INDEX         

<Кесте аты>. PRIMARY 

Егер алғашқы индекс (басты кілт) жойылатын болса индек атының орнына       PRIMARY  сипаттамасы көрсет-ді, өйткені басты кілттің аты болмайды.

Кестеден мәселелер таңдау (алу)

Мәліметтерді бір немесе бірнеше кестеден таңдап алуға болады. Ол SELECTоператорының көмегімен роындалады. SELECT SQL тілінің негізгі операторы. Ол күрделі критериилерді қанағаттандыратын жазбаларды таңдау үшін қолданылады. Ол төмендегідей форматқа ие:

SELECT [DISTINCT]

<өрістер тізімі> және *       

FROM   <Кестелер тізімі>       

[Where < таңдау шарты >]           

[ORDER BY <сұр-н өрістер тізімі>]        

[GROUP BY <топталатын өр-р тізімі>]        

[HAYING <топтау шарты> ]       

[UNION <Үштестірілген SELECT операторы>.]

SELECT операторы орындалғанда SQL- сұранысының  нәтижесі –бер-н критер-ді қанағаттандыратын  жазбалардың таңдауы. 

Мәліметтер жиынында жазбалар қайталанбас  үшін DISTINCT сипаттаушысы қолданылады.

SELECT операторында  FROM    операнды мен өрістер тізімі міндетті түрде болуы керек. FROM  операндында жазбалар таңдалатын кесте аттары көрсетіледі.

Егер мәліметтер жиынына барлық өрістерді қосу керек болса, онда тек «*» символын көрсетуге болады.

Егер тізімде бірнеше кестеден алынған өрістер болсы, онда құрама атты қолданады. Ол мына түрде болады.     

<Кесте аты>. <өріс аты>      

 Where  операнды жазбалар қанағаттандыруы тиіс критерийді көрсетеді.

Оның элементтері ретінде өріс аттары, сал-ру опер-ры, арифм және лог  опер-р, жақшалар, Like, NULL, In және т.б. функциялар болуы мүмкін:

Group by  МЖ-нда жаз-рын тобын ерекшелеуге мүмкіндік береді.

HAVING  опер-н бірге топ ішіндегі жаз-ды таңдау үшін қолданылады.

ORDER BY сұр-у ретін ан-н өрістер тіз-н тұрады.

UNION     

Таңдау критерийлері төмендегідей операцияларды қолдануға болатын  логикалық өрнекті бейнелейді.

1. Салыстыру операциялары. =,>,<,>=,<> ( !=), !> (үлкен емес), ! <  

2. LIKE – бойынша салыстыру

3. IS NULL – нольдік мәнді тексеру

4. IN –тиістілігін тексеру

5. BETWEEN- диапазонға тиістілігін тексеру.  

Мысал 1 Сандық өріс мәні бойынша таңдау

SELECT FAM FROM STUD

Where SRBALL >= 4.5;  

Мысал 2  Символдық өріс бойынша таңдау

SELECT FAM FROM STUD

Where Forma = «Грант»; 

Жазбаларды таңдау кезінде регистрдегі  айырмашылықтар және жол басы мен  соңында пробелдердің болуы қаталерге  алып келеді. Ол үшін алдыңғы мысалды  мына түрде жазған дұрыс:  

Where UPPER (TRIM (Forma)) = «Грант»;    

Мысал 3  Бір бөлігінің сәйкестігін тексеру 

Select FAM From Stud   

Where FAM LIKE «АВ» 

«АВ»- дан басталатын фам-р тізімін  шығару.  

LIKE операциясының өрнектерінде 2 арнайы  символды қолдануға болады.

1)  % -  кез-келген символдар санын ауыстыру

2) % -  бір символды ауыстыру   

Мысал 4  Select FAM From Stud    

Where FAM LIKE «% »||ман ||  «% »   

Бұнда фам-ң құрамында «ман»   символ-ры кездесетін фам-рды шығарады.

Мысал 5  Select * From Stud      

Where SABALL IS NULL 

Бұнда орта басы анықталмаған кестенің барлық өріс жазбалары таңдалады.

Мысал 6  Select  FAM, SABALL

From Stud

Where LOWER (Forma) IN («Грант» «Кредит»)

Грант және кредитте оқитын студен-ң  фам-ры мен орташа балы шығады.

Мысал 7 Select * From Stud 

Where Data BETWEEN   «01.01.84» AND «31.12.84»

Жазбаларды сұрыптау. 

 Сұрыптау – бұл жазбаларды өсу немесе кему реті бойынша реттеу. Сұр-тын өрістер ORDER  BY операндында көрс-ді.

Мысалы  Өсу реті бойынша

Select * From Stud ORDER  BY FAM

Не кему реті бойынша 

Select * From Stud ORDER  BY FAM  Desс

Сұрыптау процесін екі ажыратқыштар тобы арқылы басқаруға болады: Біріншісінде  сұрау түрі, екіншісінде- сұрау реті көрсетіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         3. «Автосалон бойынша нәтижерлі» қосымшасын сипаттау

 

3.1  Мәліметтер қоры құрылымы

 

«Автосалон бойынша нәтижерлі» қосымшасы 4 кестеден: Автомобиль кестесі (avto), автосалон (id_avto), клиент кестесі(id_k), қызметші кестесі(sort_id) тұрады.

Автосалон кестесінің  құрылымы 3.1-суретте келтірілген. Кесте Автомобиль нөмері, автосалон атауы өрістерінен тұрады.

                      

3.1-сурет. Автомобиль кестесінің құрылымы

                   Автосалон кестесі құрылымы 3.2-суретте көрсетілген.

                             3.2-сурет. Автсалон кестесінің құрылымы

 

 

    Клиент кестесі құрылымы 3.3-суретте көрсетілген.

 

                           3.3-сурет. Клиент кестесінің құрылымы

 

                 Қызметкер кестесі құрылымы 3.4-суретте көрсетілген.

                       3.4-сурет. Қызметкер кестесінің құрылымы

 

 

 

 

3.2 Қосымшаға сипаттама

Басты бетінде Енгізу, Өзгерту, Жою батырмалары орналасқан (3.7-сурет).

  

              

3.7-сурет Басты беті

Local Server батырмасын шерткенде User Name мен Password терезесі шығады. «masterkey» кодын енгізу арқылы Жұмыс графигі кестесі ашылады. (3.8-сурет)