ЭЕМ-нің жедел жады
Оперативті
есте сақтау құрылғысы немесн ЭЕМ-нің
жедел жады (RAM), сондай-ақ тұрақты
есте сақтау құрылғысы (ROM) компьютердің
ішкі жадын құрайды, осы екеуімен
процессор жұмыс кезінде мәлімет
алмасып отырады. өңделуге тиісті кезкелген
мәлімет алдымен компьютердің сыртқы
жадынан (магниттік дискілерден) жедел
жадына жазылады.
Компьютердің жедел
жадында осы мезетте дереу өңделуге тиіс
мәләметтер мен программалар сақталады.
Информация керек кезінде магниттік дискінен
жедел жадқа көшіріліп, өңделген соң олар
қайта сыртқы жадқа жазылып қойылады.
Жедел жадта информация тек жұмыс сеансы
кезінде сақталып, ондағы мәлімет ЭЕМ
сөндірілгенде немес еэлектр торабында
ақау болып, ток өшкен шақтарда ізсіз жоғалады.
Осыған байланысты әрбір адам өзіне ұзақ
уақыт керек болатын информацияны жоғалтып
алмауы үшін оны оқтын-оқтын магниттік
дискіге жазып отыруы керек.
Компьютердің
жедел жадының көлемі өскен сайын оның
есептеу жылдамдығы да артады. Информация
көлемін өлшеуде сегіз биттен (бір мен
нөл тізбегі) тұратын байт бірлігі қолданылатыны
белгілі. Осы өлшем бірлігі арқылы жедел
жадтағы не мегниттік дискеттегі сақталатын
информация 360кб, 720кб немесе 1,44 Мб болып
жазылуы мүмкін. Мұнда 1кб (1 килобайт)=1024байт,
1Мб (1 мегабайт)=1024кб, ал венчестер деп
аталып жүрген қатты дискіде 1000-10000Мб (1-4
Гигабайт) және одан да көлемді информация
жазылып сақталады.
Әдетте IBM PC XT (бұрынғы
модель) компьютерлерінің жедел жадының
көлемі 640 кб, IBM PC AT үшін – 1 Мб-тан жоғары,
ал олардың жоғарғы модельдері 1-ден 16Мб-қа
дейін, бірақ оның көлемі 32 Мб не одан да
жоғары бола береді – жедел жадтың көлемін
оның негізгі тақшасына микросхема қоса
отырып үлкейтуге болады.
Компьтердің
жедел жадынан өзгеше оның тұрақты жады
бар, ол өзгертілмейтін информацияны сақтайды,
ешкім оны өшіріп қайта жаза алмайды, оны
тек оқуға болады. Әдетте тұрақты жадтың
көлемі шағын 32-64кб шамасында. Тұрақты
жадқа керектеі программалар оны шығаратын
заводта жазылады, олар көбінесе компьютерді
ток көзіне жалғаған кезде оны тексеріп
іске қосу үшін қажет.
Сыйымдылығы 1Мб
немесе одан жоғары болып келетін компьтерлердің
жедел жады екі бөлімнен тұрады – алғашқы
640кб қолданбалы программалар мен операциялық
жүйе үшін, ал қалғаны төмендегідей мақсаттарға
пайдаланылады:
- операциялық жүйенің
алғашқы жүктемесін және компьтердің
жұмысқа жарамдылығын тексеретін операциялық
жүйенің бөлігін сақтауға, сондай-ақ төменгі
деңгейдегі қарапайым енгізу-шығару жұмыстарын
орындау үшін;
- экранға кескіндерді беру
үшін;
- компьютердің қосымша құрылғылары
мен бірге жүктелетін операциялық жүйелердің
әртүрлі кеңейтілген мәліметтерін сақтау
үшін қажет болады.
Жедел жадтың көлемі
туралы сөз болғанда, оны бірінші бөлігі
туралы айтылады, ал ол кейбір программаларды
орындауға жеткіліксіз болып қалады. Міне,
осындай сәттерде компьютердің жедел
жадының кеңейтілген бөлігі (extended) мен
қосымшасы (expanded) пайдаланылады.
INTEL фирмасының
80286, 80386SX және 80486SX сияқты процессорларды
1-16Мб жедел жад көлемімен, ал 80386 және 80486
процессорлар - 4-8Мб көлемімен жұмыс істей
алады. Бірақ операциялық жүйе үлкен көлемді
жадты толық пайдалана алмайды. Қосыша
жадты пайдалану үшін арнаулы программалар
– “драйверлер” жасалынады, олар қолданбалы
программадан тапсырма алады да, процессордың
“қорғалған режим” жүйесіне көшеді. Тапсырманы
орындаған соң, драйвер алғашқы режимге
көшуді қамтамасыз етеді де, микропроцессор
жұмыстың қалыпты режиміне ауысады.
Процессордың
өте жылдам істейтін тағы бір шағын көлемді
жады бар, оны кэш-жад (Cash) немесе бүркеме-жад
деп атайды. Ол жедел жад пен процессордың
жұмысын жылдамдату үшін аралық дәнекер
жад ретінде пайдаланылады.
Процессордан
бөлек компьтер құрамында:
- ЭЕМ құрамына
кіретін (дисплей, диск және т.с.с.) әртүрлі
құрылғылар және олардың жұмысын басқаратын
электрондық схемалар (контроллерлер);
- Енгізу-шығару порттары, олар жүйелік
блокқа әртүрлі принтер, графиксызғыш,
тышқан тетігі тәрізді шеткері құрылғыларды
тіркейтін көпразрядты байланыс құрылғылары
түрінде болады.
Енгізу-шығару порттары
ішкі негізгі құрылғылары мен байланыс
жасайтын арнайы порттан және шеткері
құрылғыларымен (принтер, тышқан тетігі
т.с.с.) байланыстыратын жалпы мақсаттағы
порттардан тұрады. Жалпы мақсаттағы порттар
LPT1-LPT3 деп белгіленетін параллель және
COM1-COM3 болып белгіленетін тізбекті бөліктерге
жіктеледі. Параллель порттар жұмысты
жылдам істейді, бірақ байланасу үшін
көбірек сым шоғырларын керек етеді (принтермен
жалғасатын порт параллель, ал модеммен
телефон желісі арқылы байланысатын порт
тізбекті түрге жатады).