Алгоритмдер және оның қасиеттері

 

 

 

 

 

 

BASIC  программалау тілі  туралы мағұлматтар

    BASIC (beginners All- purpose Symblic Instuction Codt-әуесқойларға арналған көп  мақсатты символдық тіл) праграммалау  тілі алғаш рет 1985 жылы АҚШ-та жасалған. Бұл тіл қазіргі кезде өзінің  өте қарапайымдылығына байланысты дүние жүзіне көп таралған тілдердің бірі. Ол оңай әрі жеңіл меңгерілетіндігімен ғана ерекшеленіп қоймайды, сонымен бірге компьютермен адам арасындағы қарым- қатынансты диалог түрінде жүргізуге мүмкіндік беретін өте ыңғайлы тіл болып  саналады. Сондықтан да бұл бұл тіл қазіргі кезде шығарылатын барлық дербес компьютерлерге кеңінен қолданылады.

    1985 жылы орта  мектептегі  «Информатика мен есептеуіш техника  негіздері» пәні ендірілгеннен кейін оқушыларды праграмалау тіліне үйрету үшін  BASIC тілі таңдалынып алынды. Балаларды оқыту және білім беру тұрғысынан қарағанда BASIC тілі дидактикалық бағыттағы тіл болып саналады. Бұл тілді оқушылар ана тілін меңгергендей жеңіл меңгереді. Алдымен оқушылар алфавитпен танысып әріптерден сөздер құрастырады, әрбір сөздің мағынасына көңіл бөледі.

    Мұғалім BASIC праграмалау  тілімен оқушыларды таныстырғанда  айтарлықтай қиындықтара кездеспейді.

    BASIC тілінде операторлар  праграмалау кезінде қолданылады да, алгаритмнің іс-қимылынын сипаттайтын компьютерлермен арадағы қатынас құралы болып табылады.

BASIC тілінің алфавиті

 

    Кез–келген прогрмманы  жазу үшін BASIC тілінде бірнеше  топқа біріктірілген символдар  жиыны пайдаланылады. Оны BASIC тілінің алфавиті деп атайды.

    Оларға мыналар жатады:

1. Латын алфавитінің бас және кіші әріптері.

2. Орыс алфавитінің бас және кіші әріптері.

1.  Араб цифрлары 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9.

2. Арихметикалық амалдардың таңбалары:

• +поюс;
• -минус;
• *көбейту;
• / бөлу;
• ^ дәрежеге шығару

5. Қатынас амлдардың таңбалары.

• = тең:
• > үлкен
• < кіші
• <= үлкен немесе тең ( кіші емес);
• >= кіші несесе тең (үлкен емес);
• <> тең емес.

6.Бөлгіш, басқа арнайы және қызметші символдар.

• . нүкте;
• , үтір:
• ; нүктелі үтір;
• : қос нүкте;
• # нөмір;
• $ ақша бірлігінің таңбасы немесе доллар таңбасы деп те аталады;
• % пайыз;
• & коммперциялық И, немесе амперсанд деп аталады;
• _ астын сызу;
• ' апостраф;
• " тырнақша;
• ( сол дөңгелек жақша;
• ) оң дөңгелек жақша;
• [ сол квадрат жақша;
• ] оң квадрат жақша;
• ? сұрақ белгісі;
• @ коммерциялық «ЭТ»;
• ! леп белгісі;

      Бұлардан басқа  көмекші және қосымша символдар  да (графикалық символдар)  қолданылады.  Латын алфавитінің әріптері праграмалауда  пайдалыантын оператордың және әр түрі шамалардың аттарын таңбалауда және жазуда қолданылады. Орыс әріптері тек символдық тұрақтыларды және түсіндірме мәтіндерді жазу үшін, сондай-ақ праграммалардың әр түрі цифрды көлбеу сызықпен беліннен сызып қояды.

      Арихметикалық амалдар және қатынас амалдардың  таңбалар  тобы праграммада арихметикалық өрнектерді жазу үшін қолданылады.

      BASIC тілінің алфавитінен  тілдің элементтері -  шамалар, өрнектер, операторлар құлылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Деректер және олардың  түрлері

 

      Кез – келген есепті  компьютерде шығару оған бастапқы информацияны ендіруді талап етаді. Бұл информацияны шатты түрде:

• нені өндеу кере?
• Қалайша өндеу керек?

    деген сұрақтарға  жауап  беретіндей етіп екі түрге  бөлуге алып келеді.

    Осы жоғарыда аталған  информацияның  бірінші түрі деректер деп, ал екіншісі праграмма деп аталады.Праграмма әр түрі деректерді өңдей алады.   BASIC тілінде өндеу объктілеріне (деректердің түрлеріне) мыналар жатады.

• Сандық және символдық  тұрақтылар;
• Сандық және символдық  айнымалылар:
• Сандық және символдық  массивтер.

 

 

 

 

Тұрақтылар

 

    Праграмманың орындалуы  барысында өзгермейтін шамаларды тұрақтылар деп атайды. Әрбір тұрақты үшін компьютер жадында   бір немесе бірнеше ұя бөлінеді.

    Сандық тұрақты деп, праграммада нақтьы сан түрінде жазылатын шаманы  айтамыз. Сандық тұрақты оң немесе теріс (немесе нол) сан түрінде беріледі.

    Сандық тұрақтылардың  мынандай түрлері  бар:

• бүтін ондық;
• бүтін оналтылық;
• бүтін сегіздік;
• бүтін екілік;
• нақты тұрақты үтірі (нүктелі);
• нақты жылжымалы үтірлі (нүктелі);

Бұл тізімен сандық тұрақтының екі  түрін бөліп көрсетуге болады.

• бүтін тұрақты;
• нақты тұрақты;

     Абсолюті дәл   берілген бүтін санды бүтін тұрақты дейміз. Бұл белгілі шаманы жуықтап беруге болмайтын кейбір  жағдайда қолданылады. Мысалы, 8.999999 адам немесе   9.000001 рет қайтадан санап шық деп айтуға болмайды.

     Бүтін тұрақты пайыз  «%» таңбасымен аяқталатын алдында  «+» немесе «-»таңбасы бар ондық  цифрлардың ақтық тізбегі түрінде  жазылады. Мысалы, 15%,-129%, 1000%.

    Мұндағы % таңбасы бүтін тұрақты екендігінің  белгісі болып табылады. Бүтін тұрақтылар 32767 –ге дейінгі аралықта пайдалынылады.

    Бұл аралықтан тыс  жатқан бүтін тұрақтылармен   амалдар орындауға әрекет жасалса,  онда қате кеткендігі туралы  хабар экранға шығады. Оналтылық,сегіздік және екілік санау жүйелеріндегі бүтін тұрақтыларды жазуда бүтін тұрақтының алдына Н.О.В символдары қойылып жазылады. Мысалы,

• 127;-1719;+13123 бүтін ондық тұрақтылар;
• НFFA, H12E,- H1Aоналтылық тұрақтылар;
• О1416, -О7583- сегіздік тұрақтылар;
• В0101, -В10011101- екілік тұрақтылар;

     BASIC тілінде сандар  бізге үйреншікті болып кеткен  түрде жазылмайды. Тұрақтылардың  өзінің арнайы жазылу пішімі  бар.Нақты тұрақтылар деп атақ ділдікпен (тіпті өте жоғары ділдікпен берілсе де) берілген сандарды айтамыз.Мысалы, 5 санын 4.99999 немесе 5.00001 деп, әйтпесе 5.0 деп жазуға болады. Бұл компьютерде нақты санды жазып көрсетудің тәсілдеріне байланысты. Нақты тұрақтылар көптеген есептеулерінде пайдаланылады.

     Сандарды жазуда компьютерлердің  бпрлық амалдарды ақтық дәлдікпен орындайтындығы ескеру керек. Сондықтан компьютерге цифрларының саны тіптен көп сандарды беру барлық уақытта орынды бола бермейді.

     Нақты санның бүтін  бөлігі бөлшек бөлігінен нүкте  арқылы ажыратылып жазылады. Бүтін  және  бөлшек бөліктердің болмауы және оң сандардың алдында «+» таңбасының да болмауы мүмкін. Нақты сандарды жазып көрсетудің екі түрлі тәсілі бар. Бірінші тәсілде тұрақты нүктелі сандар жиі қолданылады. Мысалы: 1882.74 0.000072,-47, -413.07.

    Екінші тәсілде ол  сандар жылжымалы нүктелі пішімде жазылады. Өте үлкен немесе өте кіші сандарды жазу үшін санды 10-ның жәрежесіне көбейтіп жазу қолданылады. Мысалы: 3,700000 санын 3.7*10⁶ пішімде жазуға болады. BASIC тілінде бұл сан 3.7Е6 түрінде жазылады. Осылайша, кәдімгі матаеатикалық жазуда жиі кездесетін m санын 10-ның дәрежесіне көбейтіп жазудың (m10^+-p) орнына  mE+-p  символдық жазуы қолданылады. Мұнда m –санның мантиссасы, ал  p- санның дәрежесі деп аталады.

     Нақты тұрақты нүктелі  сандар дара дәлдікті көрсетукүшін  санның оң жағына қосылып жазылатын мына төмендегідей таңбалар пайдаланылады:

• !- дара дәлдіктің таңбасы;
• # (немесе бос орын) – екі еселі дәлдіктің таңбасы.

     Мұндай арнайы таңбалар  болмаған жағдайда ( бұл жағдайда үнсіз мақылдау деп те айтылады) сандарды жазуда екі еселі дәлдікті жазылу алынады;

     Тұрақты нүктелі сандардың  мысалдары:

• 2.793!, -9.485!- дара дәлдікті:
• 394.3715802- 1.879 –екі еселі дәлдікті;
• 497.6573, -41378.28.

Компьютерде өнделгеннен 6 цифрдан  тұратын санды дара дәлдікті

сан дейміз. Мұндай сандар- 9.99999*10⁶²-ден +9.99999*10⁶²-ге дейінгі аралықта беріледі.

      Компьютерде нүктелі  тұрақтылар да дара дәлдікті (мантиссасы 6 цифрға дейін) және екі еселі  дәлдікті (мантиссасы 14 цифрға дейін  ) болады. Жылжымалы еүктелі тұрақтылардың  дәлдігін көрсету үшін санның  дәрежесін бейнелеуде соңынан екі цифрдан артық емес бүтін ондық тұрақты келетін Е әрпі (кәдімгі дара дәлдікті көрсету үшін) пайдаланылады. Нақты тұрақтыларды дұрыс жазып көрсетудің бірқатар мысалдарын келтірейік:

Математикалық жазылу                          Бейсік тілінде жазылуы

                 -6.2                                                       -6.2

                  5.000                                                   5.000(+5.000)

                 0.006                                                    0.006

                 8.6*10⁵                                                                           8.6Е5(+8.6Е+5)                             

               -0.00032                                                 -3.2Е-4

                0000=0*10                                             1Е4

    Сандардың оның діріжесі  түрінде жазылып көрсетуге Е  әріпінен кейін тұрған сан  тек бүтін сан болады.

    BASIC тілінің кейбір түрлерінде  нақты тұрақтыларды жазуда міндетті  түрде қояды,ал бүтін тұрақ тылардың белгісі  ондық нүктенің болмауы болып табылады.

      BASIC тілінің  алфавитіне  енетін тырнақшаға алынған әріптердің, цифрлардың және т.б. символдардың  тізбегін символдық тұрақтылар дейміз. Бұл тізбекте орыс әріптері де қолданылады.

    Символдық тұрақтыға енбейтін жалғыз символ: ол- сол тырнақшаның өзі. Символдық тұрақтылардың сандық мәні болмайды және ол символдардың  тізбегімен және құрамымен сипатталады.

    Тырнақшаға алынғандардың  бәрі символдық тұрақтының мәні  деп аталады, ал мәндегі  символдардың саны оның L ұзындығы деп аталады. Олар әр түрлі информациялық есептерді шешуде жіне мәтіндік информацияларды өңдеуде пайдаланылады. Мысалы, «А және В-ның мәндерін ендіріңдер», « КЕСТЕ», « Тұрақты» «Х=» «Оар алақай деп айқайлайды».

    Символдық тұрақтылар мітіндерді өндеуде, сонымен бірге праграмманы орындауда, түсініктеме беруші мәтіндерді шығаруда және есептеу нәтижелерін безендіруде пайдаланылады. Оның ұзындығы 0-ден (бос қатар) 255 символға дейін өзгере  алады.

 

 

 

 

 

Айнымалылар

 

    Айнымалылар деп программаның орындалуы кезінде мәндері өзгеріп отыратын шамаларды айтамыз. Айнымалылар деректерді компьютер жадында сақтау үшін қолданылады.     BASIC тілінде әрбір айнымалыға компьютер жадында арнайы ұя бөлінеді. Айнымалының аты осы айнымалының мәні  сақталатын ұя адерісінің қызметін атқарады. Атын праграммада көрсету арқылы біздер жады ұясынан айнымалының мәнін ала аламыз.  BASIC тіліндегі прграммада айнымалылардың аттары деректердің орнына жүреді. Айнымалының  аты әріптен басталатын еркін алынған латын әріптері мен арап цифрларының тізбегінен тұрады. Бірақ бұлардың ішінде алғашқы екі символ дәл келеді, онда ол айнымалылар әр түрлі айнымалылар деп есептелмейді, яғни әр түрлі айнымалыларға алғашқы екі символды бірдей ат берсек, онда олар компьютер үшін бірдей айнымалы болып есептеледі. Мысалы,BL, BLO, BLP, BLKI

     Қызметші сөздер айнымалының  аты бола алмайды.

     Айнымалылардың  тұрақтылар  сияқты үш түрі болады:

• бүтін айнымалы;
• нақты айнымалыны;
• символдық айнымалы;

Айнымалылардың түрі олардың қабылдаған мәндерінің түріне қарай анықталады және сол айнымалы атының соңғы символы арқылы беріледі:

• % - бүтін;
• !- дара дәлдікті;
• # - (немесе бос орын )-екі еселі дәлдікті;
• $ -символдық.

Мысалдар келтірейік:

• К1# -екі еселі дәлдікті сандық айнымалы;
• М2!-дара дәлдікті сандық айнымалы;
• Н%- бүтін сандық айнымалы;
• А1$- символдық айнымалы.

     Айнымалының түрлерін  арнайы операторлардың көмегімен  хабарлауға болады;

• DEFINT <әріптер тізімі > - бүтін айнымалылар.
• DEFSNG < әріптер тізімі> -дара дәлдікті нақты айнымалылар;
• DEFDBG <әріптер тізімі>- символдық айнымалылар.

     Бұл жағдайда айнымалының  түрі әріптер тізіміне айнымалы  атының  бірінші әріп енетін  оператормен анықталады: DEFINT А, В,  С, айнымалылары бүтін айнымлылар  болады.