Жалпы білім беретін  орта мектептің 9-сыныбына арналған Бағдарлама «Дінтану негіздері»

Түсініктеме

     Қазіргі Қазақстанның саясаты әлемде бейбітшілік пен конфессиялық келісім, рухани-парасаттылық құндылықтардың жаңа жүйесін орнықтыруға бағытталған. Бұл поликонфессиялық, полиэтникалық жағдай қазақстандық қоғамда өзекті тақырып. Діндер мазмұнындағы сан ғасырлық рухани құндылықтарды білім мен тәлім-тәрбие жүйесіне ендіру, дәстүрлі діндердің ғасырлар бойы жинақтаған жасампаздық тәжірибесін жастарға беру — бүкілхалықтық қажеттілікке айналды.

     Қазақ халқының әл-Фараби, Қожа Ахмет Иасауи, Абай, Шәкәрім, Ы. Алтынсарин сияқты ойшылдары мен ағартушылары өз еңбектерінде адамның ішкі жан дүниесінің қыр-сырын ұғуда, оның қоршаған табиғи және қоғамдық ортамен үйлесімді дамуында, рухани-адамгершілік биік қасиеттерге ие болуында діннің тәрбиелік әлеуетінің аса мол екендігін ашып көрсетті.

     Діни ұғымдардың даму тарихы Қазақстан мәдениетінің дамуына және өркендеуіне едәуір әсерін тигізді. «Дінтану негіздері» бағдарламасының басты мақсаты — жастар бойында жалпыадамзаттық рухани құндылықтарды қалыптастыру және олардың әлемдегі бейбітшілік пен келісім үшін өзара түсіністікке негізделген қоғам құруға белсенділікпен саналы атсалысуын арттыру.

Міндеттері:

1. негізгі діндер мен конфессиялардың пайда болу тарихынан және олардың қазіргі таралуынан мағлұмат беру;
2. оқушыларға діндердің дүниетанымдық және психологиялық–педагогикалық негіздері ашып көрсету;
3. оқушылардың діни салауаттылығын көтеру арқылы олардың рухани-адамгершілік қасиеттерін дамыту;
4. Ой-өрісіне, сана-сезіміне залалды діни ағымдарды ажыратып, олардың таратылуына қарсы тұру қабілеттерін жастардың бойында қалыптастыру;
5. Діни сипаттағы төзбеушілікке негізделген кез келген сөз бен істі логикалық терең қарастырып, жүйелі талдай білу және түпкі теріс ниетін анықтау;
6. Ел Президентінің әлемде бейбітшілік пен конфессияаралық келісім орнату аясындағы ролін айқындау.

     Бағдарламадағы  материалдарды зерделеуде жалғасымдылық, тарихпен, қоғамдық білім негіздерімен, әдебиетпен, өнермен пәнаралық байланыстардың болуы ескерілген. Дінтану негіздері пәнінің тәрбиелік әлеуетін күшейтуді оқушылар жұмысын ұйымдастырудың мынадай әртүрлі формалары мен өзгеше сабақтарды қолданып өткізумен қол жеткізуге болады: пікірталас-сабақ, «Мәдениеттер диалогы», ой толғау талқылама сабағы, ғылыми-практикалық конференция, мектеп спектаклі, мини-жоба қорғау, «Дін әлеміндегі салауатты өмір салты», «Фантастика және дін» түріндегі сабақтар.

Дінтану негіздері (34 сағат)

І тарау. «Дінтану негіздері» курсының пәні. Дін  теориясы. (2 сағат)

     Дінтану — ғылыми пән ретінде. Дін туралы түсінік. Дін жалпыадамзат тарихы мен мәдениетінің ажырамас бөлігі. Діннің құрылымы мен қызметі. Діни ұйым түсінігі.

ІІ  тарау. Дін бастаулары мен тарихи түрлері. (5 сағат)

     Мифологиялық  сананың өзіндік ерекшеліктері. Көне (алғашқы қауымдық) культтар. Алғашқы қауымдық сенімдердің формалары (фетишизм, тотемизм, анимизм, магия). Шаманизм. Политеизм. Оның пайда болу себептері. Ежелгі Египет, Қытай, Греция, Рим елдерінің діни түсініктері. Тәңірлік. Түрік дүниетанымының ерекшеліктері. Культтік тәжірибе мен діни ілім ерекшеліктері. Қазақтардың әдет-ғұрыптары мен дәстүрлеріне әсері. Индуизм және оның негізгі бағыттары.

     Конфуциандық, даосизм, синтоизм. Ежелгі Қытайдың философиялық ойы. Конфуцияндық, даосизм және синтоизм ілімдерінің пайда болуы мен дамуы. Діни ілімнің негізгі аспектілері. Иудаизм. Иудаизм діни ілімі және дамуының негізгі этаптары. Қатаң монотеизм. «Ескі Өсиет».

ІІІ тарау. Әлемдік діндер. (14 сағат)

     Буддизм. Буддизм ілімі, пайда болуы және таралуы. Буддизмнің негізгі тармақтары. Индуизм (2 сағат).

     Христиан  діні. Христиан дінінің пайда болуы. Інжіл. Христиан ілімінің негіздері. Христиан дінінің ағымдары (православие, католицизм, протестантизм). Қазіргі замандағы  христиан діні (4 сағат).

     Ислам. Ислам діні пайда болғанға дейінгі Арабия түбегі халықтарының әдет-ғұрыптары мен дәстүрлері. Құран және ислам ілімі. Мұхаммед — пайғамбар. Сунниттер мен шииттер. Мұсылман салт-жоралары мен ұйғарымдары. Шариғат. Мұсылман құқығының негізгі мектептері (мазхабтар). Сопылық. Ислам, ғылым және мәдениет. Ислам дініндегі әйел адамдар(8 сағат).

IV тарау. Қазақстан  мәдениеті мен  тарихындағы діндер. (6 сағат)

     Қазақстандағы ислам. Исламның Қазақстанда таралуы. Исламның білім, ғылым және мәдениеттің  дамуына әсері. Әл-Фараби, Қожа Ахмет  Иассауи, Жүсіп Баласағұн, Махмұд Қашқари, Асан-қайғы және т.б. Қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуындағы исламның рөлі (XV ғ.). Ислам идеологиясының дамуы. Исламның жазбаша және ауызша халық шығармашылығымен байланысы. Әл-Фараби, Абай, Шәкәрім, Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин. Атеизм, кеңес дәуіріндегі дінді қудалау саясаты. Қазақстандағы ислам мәдениетінің ескерткіштері. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының қызметі (4 сағат).

     Қазақстандағы христиан діні. Қазақстандағы православие тарихы. Тәуелсіз Қазақстандағы православие шіркеуі. Қазақстандағы католицизм және протестантизм (2 сағат).

V тарау. Дәстүрлі  емес культтар (секталар). (3 сағат)

     Дәстүрлі  емес діни культтардың (секталардың) мәні. Деструктивті культтарды (секталарды) мойындау және олардың іс-әрекеттері. Экстремистік және террористік ұйымдар.

VI тарау. Қазақстан — конфессияаралық келісім аумағы. (4 сағат)

     Қазақстан Республикасының дін туралы Заңы. Діни сенім бостандығы түсінігі. Қазіргі Қазақстандағы конфессионалдық жағдай. Қазақстан Республикасы Президентінің әлемде бейбітшілік пен конфессияаралық келісім орнату аясындағы саясаты.

Негізгі әдебиеттер:

1. Абай. Шығармаларының екі томдық жинағы. — Алматы «Жазушы», 1995.
2. Алтынсарин Ы. Мұсылманшылықтың тұтқасы. Шариат-ул-ислам /Дайындаған А. Сейдімбеков/. — Алматы «Қазақстан». — 1991. — 80 б.
3. Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің ІІ съезінде сөйлеген сөзі. Кітапта: «Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің ІІ съезі». — Алматы «Өнер», 2006. — 136 б.
4. Діндер үнқатысуы және адамзат тағдыры. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің ІІІ съезінде сөйлеген сөзі. «Егемен Қазақстан» газеті. 02.07.2009.
5. Құран Кәрим. Қазақша мағына және түсінігі /Ауд. Халифа Алтай/. — Екі харамның қызметкері Фаһд патшаның Құран шәриф басым комбинаты, 1991. — 604 б.
6. Қазақстан Республикасының Конституциясы. — Астана, 2009.
7. «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» ҚР Заңы.
8. Әбсаттар қажы Дербісәлі. Ислам және заман. — Алматы «Дәуір», 2003. — 560 б.
9. Құдайбердіұлы Ш. Мұсылмандық шарты. — Алматы «Қазақстан», 1993. — 80 б.
10. Есім Ғарифолла, Артьемов А.И., Қанаев С.З., Біләлова Г.Н. Дінтану негіздері /Оқулық/. — Алматы «Білім», 2003. — 156 с.
11. Фетхуллаһ Гүлен. Ғаламның Рақым Нұры: Мұхаммед Пайғамбар. — Алматы «Дәуір», 2009. — 647 б.

Қосымша әдебиеттер:

1. Әбсаттар қажы Дербісәлі. Қазақстанның мешіттері мен медреселері. Рухани шамшырақтар (ІХ — ХХ ғғ.).  — Алматы «Аруна», 2009. — 496 б.
2. Дворкин А.Л. Сектоведение. Тоталитарные секты: Опыт систематическое исследования. — Н. Новгород «Христианская библиотека», 2007.
3. Есім Ғарифолла. Хакім Абай (даналық дүниетанымы). Алматы «Атамұра-Қазақстан», 1994.
4. Есім Ғарифолла. Данышпан Шәкәрім. — Алматы «Атамұра», 2008. — 336 б.
5. Машанов А. Әл-Фараби және Абай. — Алматы «Қазақстан», 1994. — 192 б.
6. Орынбеков М.С. Ежелгі қазақтың дүниетанымы. — Алматы, 1996.
7. Сурдель Доминик, Сурдель Жанин. Цивилизация классического ислама /Пер. с фр. В. Бабинцева/. — Екатеринбург «У-Фактория», 2006. — 544 с.
8. Ислам. Энциклопедиялық сөздік. Алматы,
9. Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. Алматы «Қазақстан энциклопедиясы», 1998-2007. 9-томдық.
10. А. Құлсариева, А. Құрманалиева. Эстетика және діни өнер. — Алматы: «Қазақ университеті», 2008. — 92 б.
11. Основы религиоведения. Бидерман Г. Энциклопедия символов. М., 1996.
12. Гараджа В.И. Религиоведение. М., 1994.
13. Гордиенко Н.С. Основы религиоведения. СПб., 1997.
14. Поликарпов. История религии: лекции и хрестоматия. М., 1997.
15. Зубов А.Б. История религии. М., 1995.
16. Радугин А.А.  Введение в религиоведение: теория, история и современность. М., 1999.
17. Религиоведческий словарь: Религиозные верования: Свод этнографических понятий и терминов. Вып. 5. — М., Наука, 1993.
18. Шантепи де ля Соссе. Иллюстрированная история религии. Т. 1, 2. 1992.
19. Элиаде М., Ион Кулиано Словарь религий, обрядов и верований. М.: ВГБИЛ, «Рудомино», СПб: «Университетская книга»,  1997.
20. Энциклопедии мифов мира (любое издание).
21. Энциклопедии религий и древних культур (любое издание).
22. Мерзляков Н.В. Эзотерические учения, К., 2005.
23. Бокаева А.К., Смагулов Е.М., Куликов В.Ю., Статных П.А. религиозные объединения города Караганды. Караганда, 2007, 179 с.
24. Религия сегодня //Информационный бюллетень, Астана, 2008.
25. «Актуальные вопросы совершенствования законодательства о свободе вероисповедания и религиозных объединений».// Сборник материалов республиканской научно-практической конференции Астана, 14.02.2007.