Орыс шындығы

 
 

     Реферат  
 

Тақырыбы:  « Орыс шындығы» 

                                    Орындаған:

                                    Қабылдаған:  
 
 
 
 
 
 
 
 

                   Астана 2011 жыл     

Реферат

«Орыс шындығы»

Жоспар:

1. Кіріспе

Орыс  шындығына түсінік

2. Негізгі бөлім

«Орыс шындығының» негізгі  бөлімдері

Қылмыс және жаза

Жаза  түрлері

3. Қорытынды

Пайланған әдебиеттер тізімі 

Орыс шындығы ежелден  келе жатқан славяндардың құқығы  болып  табылады және де ол үлкен мәні бар  құқық жиынтығы, бұл орыстардың шыңдық  кодексі.

Орыс шындығы ең алдымен өз алдында: қылмыстық құқық, мұрагерлік, сауда және процессуалды  заңдылықтарды қамтиды.латынша Lex Salica — Салистік шыңдық. Кейбір тарихшылар «орыс шындығы» VII ғасырларда пайда болды деген мәліметтер берген. Алайда, олардың көбі қазіргі таңдағы ғалымдардың зерттеулермен байланысты «Ежелгі шындықты» киевтің әйгілі князы Ярослав Мудрыйдың атымен байланыстырады. Жобалап айтқанда бұл заңнамалар  жинағы 1019 – 1054 жылдарда жазылған, және де кейіннен олар біртіндеп киев князьдарымен кодификацияланған. Қазіргі таңда бізге дейін «орыс шындығының» көптеген ңұсқалары жеткен.

Орыс шындығы үш редакциядан тұрды:

• Қысқа шындық
• Кеңейтілген шындық
• Өте қысқартылғын шындық.

Қысқа шындық төмендегі  редакциялық құқықтық бөлімдерден  тұрады:

• Ярослав шындығы, 1016-1036 жылдар (1-18 бап)
• Ярославичтер шындығы (Изяслав, Святослав, Всеволод),  1072  жылдар (19-41бап);
• Покон вирный — 1020 немесе 1030жылдар, (42 бап);
• Мостниктарға сабақ (мостниктардың жалақысын бақылап отырды (құрылысшы мостовойлар, немесе кейбір деректер бойынша көпір салушылар), 1020 немесе 1030 жылдар (43 бап).

«Қысқа шындық» 43 баптан тұрды. Бірінші бөлімі ең ежелгі бөлім, онда қанды кек алу құқығы сақталған, және бұл нормалар бойынша олар жасаған қылмастарына әлеуметтік жағдайларына байланысты айыппұл төлеп өтеген.

«Екінші бөлімі» 18 – 43 баптарды қамтиды. Бұл бөлімде феодалдық қатынастар қалыптаса бастаған: қанға қан алу жойыла бастады, өмір және феодалдар өмірі ауыр жазалардан алыстатылды.Бұл шындықтың тізімі шіркеулік заңдарда, жазбаларда, қасиетті заңнамалық жазбаларда (Мерила Праведные) кездеседі. «Кеңейтілген шыңдығы»  екі бөлімнен тұрады – Ярослав Мудрыйдың жарлықтарынан және Владимир Мономах жарлықтарынан, Владимир Мономах кезінде 1113 жылға киевтегі көтерілістен кейін «Қысқа шындыққа» өзгерістер енгізілген. «Кеңейтілген шындық» XII ғасырларда жазылған. Бұл заңмен шіркеулік соттар ауыр қылмастар мен істерде қолданған. Ол «қысқа шындықтан» айтарлықтай ерекшеленген. Бұл заң – 121 баптан тұрады. «Кеңейтілген шындық» феодалдық жер иеленушілікке және көбінесе көнілді жер иелену құқығына және де меншікке бөлді. Тауар мен ақшаның  қолданылуына және оның дұрыс жұмсалынуына «кеңейтілген шындықта» бірнеше заңды құқықтық нормативтер мен мұрагерлік қалдыру жөнінде құқықтық заңнамалар қабылданған.

     Ал «қысқартылған  шындық» болса, кейінгі кезеңді камтыды.

 «орыс шындығының» қылмыстық құқығына тоқталатын болсақ «орыс шындығы»                 қасақана жасалынған қымыстарды, зұлымдықпен жасаған қылмыстарды , адамның өміріне қауіп – қатер төндіретін қылмыстарды, бір-бірінен ажыратып қарастырған. Және оларға мынадай жаза түрлерін қолданған:

• Саусақтырын кесіп тастау;
• Ұру; т.с.с

     Ал  егер де ауыр қылмыстар жасалған болса, оларға:

• Таяқпен ұру;
• Жұдырықпен ұру;
• Сақал – мұртын жұлып алу;
• Және сонында айыппұл төлеткен.

Кез – келген жасаған  қылмыс үшін айыппұл төлеу «орыс шындығында» үлкен бір жүйені құрады. Ол үшін қылмыскерлер заң бойынша белгіленген мөлшерде айыппұлды (гривна) өтеген. Адам өлтіргені үшін айыппұлды князьге өтеп отырған, ол «вира»деп аталаған.  80 вира: екі еселенген 80 грива кун күйеуінің немесе жоғары княж дружинасын өлтіргені үшін, жай: 40 гривна жай, қарапайым азаматты өлтіргені үшін, жартылай вира: 20 гривна әйел адамды өлтіргені үшін және адамның өміріне қасақана зардап келтіру, оның денесіне жарақат келтірген адамдарға қолданылған.Сонымен, өзінің куйеуін өлтіргені үшін екі еселенген вира төленген, және басқа қылмыстарға заң оларға онша ауыр жаза қолданбаған. Егер кімді-кім басқа біреудің атына мініп кетсе сол үшін 3 гривна төлеген, және басқа адамға тиесілі киімін, атын, немесе қаруын тонап, ал оның иесі өзінің заттарын таныса, ол өзіне тиесілі заттарын алып кетіп, 3 гривна көлемінде айыппұл төлеткен.

А если убьют огнищанина по-разбойничьи, а убийцу люди не ищут, то виру платит та вервь, где найден убитый.

Если убьют огнищанина у клети, у коня, или у стада, или во время крахи коровы, то убить его, как пса; тот же закон и для тиуна.

 за княжеского  тиуна 80 гривен, а за старшего  конюха при стаде также 80 гривен, как постановил Изяслав, когда  дорогобужцы убили его конюха.

За княжеского сельского старосту или за полевого старосту платить 12 гривен, а за княжеского рядовича 5 гривен.А за убитого смерда или холопа 5 гривен.Если убита рабыня-кормилица или кормилец, то 12 гривен.

А за княжеского коня, если тот с пятном, 3 гривны, а за коня смерда 2 гривны.

За кобылу 60 резан, за вола гривну, за корову 40 резан, за трехлетнюю корову 15 кун, за годовалую полгривны, за теленка 5 резан, за ягненка ногата, за барана ногата.

А если уведет чужого раба или рабыню, то он платит за обиду 12 гривен.

Если придет муж в крови или в синяках, то ему не надо искать свидетеля. 46

А кто украдет коня или вола, или обкрадет клеть, если он был один, то он платит гривну и 30 резан; если же их было и 10, то каждый из них платит по 3 гривны и по 30 резан.

А за княжескую борть 3 гривны, если выжгут или разломают.

За истязание смерда, без княжеского повеления, за обиду 3 гривны.

А за огнищанина, тиуна  или мечника 12 гривен.А кто распашет полевую межу или испортит межевой знак, то за обиду 12 гривен.А кто украдет ладью, то за ладью платить 30 резан (владельцу) и 60 резан продажи.А за голубя и курицу 9 кун.А за утку, гуся, журавля и за лебедя платить 30 резан, а 60 резан продажи.А если украдут чужого пса, или ястреба, или сокола, то за обиду 3 гривны.

Если убьют вора на своем дворе, или у клети, или у хлева, то тот убит, если же вора додержат до рассвета, то привести его на княжеский двор, а если его убьют, а люди видели вора связанным, то платить да него.

Если украдут сено, то платить 9 кун, а за дрова 9 кун.

Если украдут овцу, или козу, или свинью, а 10 воров одну овцу украли, пусть каждый уплатит по 60 резан продажи.

А тот, кто схватил  вора, получает 10 резан, от 3 гривен мечнику 15 кун, за десятину 15 кун, а князю 3 гривны. А из 12 гривен поймавшему вора 70 кун, а в десятину 2 гривны, а князю 10 гривен.

А вот вирный устав: вирнику взять на неделю 7 ведер  солоду, также баpaна или полтуши  мяса, или 2 ногаты, а в среду резану за три сыра, в пятницу так. же; а хлеба и пшена, сколько смогут съесть, а кур по две на день. А 4 коня поставить и давать им корма  сколько смогут съесть. А вирнику взять 60 гривен и 10 резан и 12 вевериц, а сперва гривну. А если случится пост - давать вирнику рыбу, и взять ему за рыбу 7 резан. Всех тех денег 15 кун за неделю, а муки давать сколько смогут съесть, пока вирники соберут виры. Вот тебе устав Ярослава.А вот устав мостникам: если замостят мост, то брать за работу ногату, а от каждого устоя моста по ногате; если же ветхий мост починить несколькими дочками, 3-мя, 4-мя или 5-ю, то также. 

     ПРОСТРАННАЯ РЕДАКЦИЯ РУССКОЙ ПРАВДЫ

     (По  Троицкому списку второй половины XV в.)** 

     Суд Ярослава Владимеричь, Правда Руськая 

     1. Убьет  муж мужа, то мстит брат за  брата, или сын за отца, или  двоюродный брат, или племянник;  если не будет никто мстить, то 80 гривен за убитого, если  будет княжеский муж или княжеский управитель; если будет русин, или гридь, или купец, или боярский управитель, или мечник, или изгой, или словенин, то 40 гривен за убитого. 

     2. После  смерти Ярослава еще раз собрались  сыновья его Изяслав, Святослав  и Всеволод и их мужи Коснячко, Перенег, Никифор и заменили кровную месть денежным штрафом; а все остальное сыновья его установили, как судил Ярослав. 

     О убийстве 

     3. Аже  кто убиеть княжа мужа в  разбои, а головника не ищуть,  то виревную платити, в чьей  же верви голова лежить, то 80 гривен; паки ли людин, то 40 гривень. 

     Княж  муж - княжеский слуга, дружинник, феодал. Головник - убийца. 

     Виревная (от слова вира) - денежная пеня в  пользу князя за убийство свободного человека. 

     Вервь - соседская территориальная община: производное от слова "веревка", с помощью которой отмеряли участки пахотной земли в пользование членам верви. Людин - простолюдин, простой свободный сельчанин или горожанин.  

     Перевод. 3. Если кто убьет княжеского мужа, как разбойник, а (члены верви) убийцу не ищут, то виру за него в размере 80 гривен платить той верви, на земле которой будет обнаружен убитый; в случае убийства людина платать виру (князю) в 40 гривен. 

     Наряду  с "продажами" (см. ниже) виры были примитивной формой "налога" в  пользу "публичной власти" князей. За убийство княжеских мужей назначается двойная вира. Расправа с ними и нежелание членов верви выдать своего общинника-убийцу феодалу говорит об обострении классовой борьбы в Киевской Руси. 

     4. Которая  ли вервь начнеть платити дикую  веру, колико леть заплатить ту виру, зане же безъ головника имь платити. Будеть ли головникъ ихъ въ верви, то зань к нимь прикладываеть, того же деля имъ помагати головнику, любо си дикую веру; но оплати имъ во обчи 40 гривень, а головничьство самому головнику; а въ 40 гривень ему заплатити ис дружины свою часть. Но оже будеть убилъ или въ сваде или в пиру явлено, то тако ему платити по верви ныне, иже ся прикладывають вирою. 

     Дикая вира - общая, уплачиваемая коллективно; от слов "дикий" или "дивий" в  смысле "общий, никому не принадлежащий" (ср. "дикий мед", "дикое поле", "дикий зверь" и пр.). 

     Свада - ссора, столкновение, драка, вражда. 

     Перевод. 4. Если вервь начнет платить дикую  виру (когда убийца не обнаружен), то ей предоставляется рассрочка на несколько лет, потому что им (членам верви) приходится расплачиваться без убийцы. Но если убийца находится в верви, то она должна помочь ему, так как он вкладывает свою долю в дикую виру. Но платить им (членам верви) общими силами только 40 гривен, а головничество платить самому убийце, внося свою часть и в уплачиваемые вервью 40 гривен. Но так платить по верви, если в ней вкладываются в (общую) виру, в тех случаях, когда виновный убил (человека) в ссоре (драке) или открыто в пиру. 

     Дикая вира платилась вервью в случаях: а) когда убийца не найден или община не захотела его выдать; б) непреднамеренного убийства в драке, на пиру. Обычай свидетельствует, с одной стороны, о еще прочных связях внутри верви между ее членами, защищающими себя складчиной на непредвиденные случаи, грозящие верви разорением (на 80 гривен можно было купить 40 лошадей - это огромная сумма, см. ниже). С другой стороны, статья говорит об имущественном расслоении внутри верви, ведении ее члеиами собственного хозяйства, дающего средства для "прикладывания" к дикой вире. 

Статьи 102-104 о холопах в отличие от ст. 52 и 57, где говорится о насильной продаже в холопы беглого закупа или закупа-вора, перечисляют законные основания и процедуру "добровольного" поступления в холопы разорившихся смердов или горожан, толкаемых на этот шаг крайней чуждой, угрозой голодной смерти человека и его семьи. Русская Правда назначала цену "за холопа 5 гривен, а за робу 6 гривен" (ст. 13, 106). Цена же раба-пленного, считавшегося на Руси, как и в других странах в ту эпоху, военной добычей, законом не регламентировалась, а устанавливалась по соглашению продавца и покупателя. Рабов-пленных не только продавали, но и дарили. В 955 г. князь Игорь, "утвердив мир с греки", отпустил византийских послов и одарил их "скорою и челядью и воском". Виновный в убийстве чужого холопа не нес уголовной ответственности, а возмещал лишь господину его стоимость (5 гривен за рядового, 12 гривен за ремесленного и т. д.). Убийство господином собственного холопа не считалось преступлением. В то же время пути, которыми человек попадал в рабство, особенно случаи самопродажи разорившегося человека, способы эксплуатации отличают холопов от патриархальных рабов - "челядинов" - прежнего времени, массу которых составляли военнопленные ("ополонишася челядью"). и отражают более высокую ступень имущественного и социального неравенства. Теперь холоп не чужеземец, а "свой", славянский общинник, горожанин или сельчанин, вынужденный материальными обстоятельствами идти в кабалу к богатому феодалу или купцу, чтобы спасти себя и свою семью от гибели. Жестокая эксплуатация, бесправное положение были причиной побегов холопов от своих господ.