Мәдениет және өркениет

                    Мәдениет және өркениет. 

      Орыстың ұлы философы Н.А.Бердяев ( 1874- 1948 ) өмір  

бойы бостандық  және мәдениет туралы жазды. Ең әуелі ол 

мәдениет және өркениет мәселелерін бір- бірінен  ажыратып

қарастырды. Мәдениет және өркениет бір нәрсе емес. Мәдениет табынудан туды. Ол ғибадатхана айналасында пайда болып, өмір бақи дінмен тікелей байланысты дамыды. Мәдениет – зиялы құбылыс. Оның діни негізі бар. Бердяев мадениеттің негізі заңы- бірізділік және дәстүр жалғастығы туралы заңың ұсына отырып, мәдениеттің шығармашылықтық қасиеті мен жаңа құндылықтарды тудыру, болашаққа ұмтылу сияқты пайдалы жақтарымен қатар, оның бойындағы кертартпалық бастауларын да мойындады.

        Өркениеттің мәдениеттен өзгешелігі- оның зиялы құбылыс еместігі. Ол адамның табиғатпен күресі нәтижесінде, ғибадатхана мен табынудан тыс пайда болды. Мәдениет жоғарыдан төмен қарай жүреді, оның жолы ақсүйектік жол болып табылады, өркениет төменнен жоғарыға қарай жүреді, оның жолы буржуазиялық және демократиялық жол болып саналады. Мәдениет жеке, терең әрі қайталанбайтын құбылыс болса, өркениетке жалпылық және барлық жерде қайталану тән. Мәдениеттің рухы бар, ал өркениеттің тек әдістері мен құралдары ғана болады. 

         Мәдениет - өркениеттің ( цивилизаци яның – латынша civilis – азаматтық, мемлекеттік ), адам қоғамының  материалдық және рухани байлықтары. Мәдениет адамзат өркениеттің сатыларын білдіреді. Сондай - ақ, мәдени көрсеткіштер жоғарылаған сайын, адам еркіндігі де солғұрлым молая түседі.

        Өркениеттің өндірістің дамуына әсер етері сөзсіз.Өндірісті дамыту дегеніміз – жаңа материалдық және рухани құндылықтарды  жасау болып табылады, ол  қоғамдық қатынастардың күрделенуіне ықпал жасайды. Табиғи ортаны игеру, қоғамды жетілдіру мәдениет дәрежесін және өркениеттілік денгейін байқатады. Сойтіп,   мәдениет пен әркениет өзара тығыз байланыста дамиды және олар объективті негізде бір - біріне тәуелді деген қорытынды жасалынады.

         Өркениет – қоғамдық қатынастар  әрекеті, тәсілі ретіндегі мәдениеттің  негізі. Өркениет мәдениеттің дамуына жағдай туғызады, ал мәдениет өз кезегінде сол өркениетті жетілдіреді.

Сақтар. Ғұндар. Үйсіндер. Қаңлылар. Жазба тарихы көне заманнан бастау алатын скиф-сақ, ғұн, үйсін, қаңлылардың мәдени мұрасы туралы сөз қозғағанда, оның ең алдымен материалдық және рухани қазынасының маңызы арта түседі. Сақ заманында Еуразияның көшпелі тайпаларында мал өсіруге негізделген экономикалық базистің қалыптасуы Оңтүстік Сібір, Алтай, Қазақстан, Еділ-Жайық, Қара теңіз жағасындағы қыруар ру-ұлыстар арасындағы айырбасты, мәдениеттегі ұқсастықты қамтамассыз етті. Сондай-ақ тұрмыс-салт, тұрғын үйдегі ұқсастықты скиф-сақтардың үй-мекені де дәлелдей түседі. Геродоттың скифтер-сақтар туралы жазбаларында: сақтардың тақыр даланы мекендейтіні, ағаштың сөлін іішетіні, қыста ағаш бұтағына киіз жауып, соны пана тұтып, жазда киізін алып,ағашты жалаңаш тастап кететіні айтылады. Сақ-скифтер ерте дәуірде үйдің осындай түрін пайдалана келе, кейін оны өздерімен бірге қысы-жазы да дәрежесіне жетілдірген. Геродот алты, төрт доңғалақты арба үстіндегі үйлер туралы хабарлайды. Тіпті, оңтүстікте саман кірпіш, солтүстікте бөренеден салынған тұрақты үйлер де болған. Археология деректері көрсеткендей, сақтардың төбесі шатырланып және дөңгелете жабылатын үйлері қазақ киіз үйінің жасалуына жеткізген баспалдақ екенінде шүбә болмаса керек.

      Қаңлылардың материалдық мәдениеті  шартты түрде Қауыншы, Ақтөбе, Жетіасар және Отырар-Қаратау  мәдениеттері деп аталады. Бұл қоныстарды мекендегендер көлдетіп суару егіншілігімен және мал шаруашылығымен айналысқан. Шаруашылықта және тұрмыста Құмыра, сапты аяқ, шәйнек тәріздес ыдыстар, таба, қыш кеспек, аяқ кесе сияқты әр түрлі қыш ыдыстарды пайдаланған. Ұршық бастарының, тоқыма ісінде пайдалынылған тас жүкшелердің көп болуы жіп иіру, мата тоқу өнерінің жақсы дамығандығын көрсетеді. Қолөнердің темір еңбек құралдары (пышақ), қару ( қанжар, жебе ұштары), сүйек оятын  құралдар жасау сияқты басқа түрлері де дамыған. Зергерлік бұйымдардан алтын сырғалар, қола сақиналар, түрлі-түсті тастардан көз салынған бедерлі алтын қаптырмалар, түрліше моншақтар жасалған.

      Ең ірі ескерткіштердің бірі-Алтынасар  қала жұрты;қалың әрі биік соқпа дуалмен қоршалған бұл қала 16 гектарға жуық жерді алып жатқан. Қаланың тұрғын үйлері қорған тәріздес орналасқан, қатарластыра салынған енсіз үйлер болды. Кісі тұратын бөлмелердің еденінің үстіне қалқа төсектер жасалды, олар қабырғаны ойып жасалған камин үлгісіндегі  пешпен және ашық жерошақтармен жылытылды.