Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы және оның мәні

Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы және оның мәні

Қазақ елінде кезінде Тәуекел, Хақназар , Тәуке хандардың билігі кезінен Ресей мен қазақ елі арасында саяси экономикалық және сауда қатынасы біршама жолға қойылды . Патшалы Ресей Қазан Астрахань хандықтарын Батыс Сібірді , Қазақстанмен шекаралас көшіп –қонып жүрген башқұрт, қалмақ , ноғай , халықтарын жаулап алып , Қазақстанмен шекаралас болды .Бірінші Петрдің кезінде –ақ патша үкіметі қазақ жеріне алғашқы бекіністерін салдыра бастады. Қазақстанның Шығысындағы шекаралас өлкеде қуатты жоңғар мемлекетінің құрылуы, жоңғар билеушілері�

�ің шапқыншылығы қазақ еліне зор қауіп төндірді.

 Бұл шапқыншылықтар  «Ақтабан шұбырынды» оқиғасына  әкеліп соқтырды. Жоңғар шапқыншылығы біріншіден қазақ билеушілерінің Цин династиясынан көмек сұрауына мәжбүр етсе , екіншіден тайпалар мен рулардың орталық өкіметтен тәуелсіздігін алу үшін, елдегі саяси быраңқылықты тоқтату үшін Ресейдің қол астына өтуіне әсерін тигізді . Қазақ халқының елдігі жолындағы тарихи күрес барысында , әсіресе 16 ғасырдың 2 жартысынан бастап қазақ хандары өзінің үлкен көршісі Ресей мемлекетімен байланыс жасауға көңіл бөлді . Еділ бойындағы

 халықтардың орыс мемлекетінің құрамына оның шекарасын Қазақстан жеріне жақындата түсті . Маңғыстау мен Үстірт арқылы өтетін құрлықтағы керуен жолдары Каспий , сондай –ақ Еділ мен Кама өзені арқылы өтетін су жолы Ресейдің Кавказ Орта Азия және Қазақстанмен экономикалық байланысты күшейтті . Орыс үкіметі ең алдымен қазақ даласы арқылы өтетін қатынас сауда жолдарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қазақ хандарымен байланысын нығайтуды көздеді . Содай –ақ ,Сібір хандығына Орта Азия билеушілеріне қарсы күрест

е және жоңғар феодалдары тарапынан күшейе түскен қауіпке байланысты одақтас іздеген қазақ хандығы Ресеймен экономикалық , саяси – елшілік байланыс орнатуға мәжбүр болды . Бұл байланыста қазақтар негізінен Қазақстанның Ресеймен бірігуі елдің экономикалық өркендеуіне саяси , мәдени жағдайының жақсаруына игі ықпал жасай деп үміт етсе , патша үкіметі өзінің отаршылдық саясатын жүргізу үшін пайдасы бар деп санады . 1734 ж 10 маусымда Анна Иоанновна Әбілхайырға Ор өзенінің сағасынан бекініс салу қажеттігі жөнінде �

�ат жолдап ,қала салатын жерге И. К. Кириллов А.И.Тевкелеевті жіберді . Патшаның әмірімен қазақ даласындағы өзендердің бойына бекініс қамалдар салынып , олар біртіндеп қалаларға айнала бастады . Сол кездердің өзінде –ақ Жайық өзенінің бойынан 14 қамал салынды . Мұндай әскери бекіністер салу , сол кездегі патша үкіметіне отарлау саясатын жүргізуге кең мүмкіндіктер ашты . Жайық бойында тұрғызылып жатқан қалалар мен бекіністердің маңында маңында қазақтардың көшіп қонуына тиым салынды .Ертіс , Тобыл ,Есіл Үй , өзенде�

�інің бойындағы құнарлы жерлерінен айрылып оңтүстікке ығысқан Орта жүздің қазақтары Бұхара мен Ташкент түбіне келіп , қоныстануға мәжбүр болды . 1740 ж Орынбор экспедициясы В .А . Урусов Орынборға елшілік тапсырмамен келіп, Орта жүз ханы Әбілмәмбет пен Абылай сұлтандармен келіссөз жүргізіп , онда Кіші жүз бен Орта жүздің 399 өкілі Ресейге қарайтындығы жөнінде шарртқа қол қойды . Осы шарттан кейін патша үкіметінің отарлау саясаты жаңа қарқын алды . Сонымен қатар 1743 жылдың өзінде ғана Кіші жүз бен Оралдың жерлері

 түйісетін маңда қазақтардың  қоныстарын тарылтқан көптеген  жаңа бекіністер салынды . Мұндай жаппай әскери тірек базаларын салуға қарсы болған Әбілхайыр мен төңірегіндегілердің пікірі ескерусіз қалды . Әбілхайыр хан патша үкіметімен Орынбор губернаторының түпкі мақсаты бүкіл Қазақстанды империяның отарына айналдыру , өздеріне ұнамайтын ықпалды ру басыларын әр түрлі әдістермен жоюды көздейтінін бірден аңғартты. Ал патша үкіметі болса Әбілхайырды хандықтан түсіріп , өлтіруге тырысты . Сонымен патша үкім

еті араға Барақ сұлтанды салып Әбілхайыр сұлтанды өлтіргізеді , ал Барақ сұлтан болса , хандық билікке қол жеткіземін деп ойлады , алайда ол қатты қателескен болатын , ол керісінше халқының көпшілігін өзіне қарсы қойып алды . Сонымен 18 ғасырдың орта шенінде патшалы Ресейдің отарлауымен Ресейге Кіші жүздің біраз бөлігі , Орта жүздің тек аз бөлігі кірді . Ал Солтүстік шығыс және Орталық Қазақстанның негізгі аймақтары Ресей құрамына тек 19 ғасырдың 20-40 жылдарында ғана, патша үкіметінің әскери – саяси күш көрсету нәт

ижесінде қосылды .