Еўфрасіння Полацкая — наша славутая асветніца

Еўфрасіння Полацкая — наша славутая асветніца     

Мінуласць ляжыць надмагільным вянком  
     над тымі, што ў смерці застылі,  
     ззяе святлом праз цемру вякоў  
     святое імя Еўфрасінні.  
     Ларыса Геніюш  
       
     Еўфрасіння Полацкая — наша святая, якую здаўна шануюць як нябесную заступніцу беларускай зямлі. Вечную памяць і любоў народа яна заслужыла сваім ахвярным жыццём, прысвечаным асвеце нашых продкаў. Князёўна, ігумення, выдатная асветніца, першая жанчына на Русі, якую царква кананізавала ў святыя. Асноўная крыніца біяграфічных звестак пра асветніцу — яе «Жыціе...». «Жыціе Еўфрасінні Полацкай» — арыгінальны помнік старажытна-беларускай літаратуры. Гэты твор быў напісаны на стараславянскай мове невядомым полацкім аўтарам. Пачынаецца «Жыціе...» рытарычным уступам, потым ідзе аповед пра жыццёвы шлях святой як пра духоўнае ўзыходжанне.  
     Нарадзілася Прадслава ў сям'і Георгія, сына полацкага князя Усяслава. 3 дзяцінства дзяўчынка вельмі любіла чытаць: «Так любіла вучэнне яна, што дзівіўся бацька яе з любові такой да навук». Акрамя гэтага дзяўчынка была вельмі прыгожая. Слава пра яе прыгажосць, мудрасць, добрыя здольнасці да навук разышлася па ўсіх гарадах. Князі марылі аб такой нявесце. Але Прадслава вырашыла ахвяраваць сваё жыццё Богу. Калі ёй споўнілася дванаццаць гадоў, пачуўшы бацькавы намеры выдаць яе за князя, яна пайшла ў манастыр. Ігумення княгіня Раманава спачатку не хацела яе браць, бо «маладая ...векам, каб несці цяжар манаскага жыцця». Але дзяўчынка пераканала ігуменню: «Бога пабойся, які ўладарыць над усімі стварэннямі, не пазбаў мяне ангельскага чыну!»  
     Пасля пострыгу дзяўчынка атрымала імя Еўфрасіння. Яе сям'я вельмі цяжка ўспрыняла гэтую навіну, бацька «у роспачы рваў на сабе валасы». «Жыціе...» апавядае, што, пастрыгшыся ў манашкі, Еўфрасіння з дазволу полацкага епіскапа Іллі пасялілася ў Сафійскім саборы ў келлі-галубніцы і «пачала пісаць кнігі сваімі рукамі, і прыбытак ад продажу іх аддавала тым, хто папросіць». Еўфрасіння марыла пра тое, каб перапісваннем кніг у Полацку займаліся многія пісьменныя людзі. Мара стала яваю пасля заснавання асветніцаю жаночага і мужчынскага манастыроў: «аздобіла ўсю зямлю Полацкую сваімі багалепнымі манастырамі».  
     Полацкае княства мела вялікую патрэбу ў адукаваных людзях. «Жыціе...» паведамляе, што ў сваёй педагагічнай дзейнасці Еўфрасіння абапіралася на мудрасць народнай дыдактыкі. Яна рупілася, каб вучні манастырскіх школ разам з граматаю навучаліся «душэунаи чысціні і цялеснаму супакаенню», «пры старэйшых маўчаць, мудрых слухаць». Вучні і насельнікі манастыроў маглі атрымліваць ад ігуменні выдатныя ўрокі красамоўства, дзе праявіліся несумненныя літаратурныя здольнасці асветніцы: «Хто слухаў яе — атрымліваў даброты ўсялякія». Князёўна-ігумення ўздымала свой голас супраць княжацкіх усобіц, папярэджвала, што братазабойчыя войны могуць прывесці Радзіму да гібелі. «I не хацела яна бачыць, каб хто варагаваў: ні князь з князем, ні баярын з баярынам, ні з простых хто са сваім сябрам, але ўсіх жадала бачыць «адзінадушнымі».  
     Знаходзячыся ў цэнтры культурнага жыцця тагачаснай Полацкай зямлі, Еўфрасіння выступала ў ролі збіральніцы талентаў. Па яе заказе дойлід Іаан пабудаваў сусветна вядомую царкву Спаса, мясцовы майстар-ювелір Лазар Богша зрабіў для асветніцы славуты крыж. Князёўна спрыяла стварэнню ўнікальных фрэскавых размалёвак Спаскага храма. Незвычайны лёс Еўфрасінні, самаадданае служэнне роднай зямлі ўзняло знакамітую палачанку высока над сваёй эпохай.