Белорусский язык

III варыянт 

Заданне 1 

      Устаўце ў словах прапушчаныя літары е або я: 

      ЛЕгальны, бЯсконца, мЯдзведзіца, нЕгатыў, нЕвыразны, гЕктар, мЯркую, ГЕрасім, мЯдовы, сЕкунда, Яравы, спЯвачка, пЕтыцыя, па-баЯвому, архЕолаг, насЕкомыя, сённЯшні, зЕрнЕпрадукт, зЕлЕнавокі, БЕтховен, вЯзаць, пЯсчаны, вылЯтаць, НЕсвіж, лЕдзЯны, вЕчаровы, нЕзалежнасць, спЯшацца, бЯзвоблачна, пЕрапісчык, мЕркаваць, нЯможна, пЯцігоддзе, вЕрабей, лЯсніцтва, нЕпрыкметны, вЕранда, зЕніт, лЯчэбны.  

Заданне 2 

      Змяніце дадзеныя словы або падбярыце да іх аднакаранёвыя так, каб націскныя о, э перайшлі у ненаціскны а, напрыклад: гонар – ганарыцца: 

      Мова – размаўляць, горы - гарышча, чэрствы - чарствець, бавоўна - баваўняны, трэск - трашчаць, стома - стаміцца, голад - галодны, рэдкі - радзець, пазаўчора - учарашні, спакойны - спакайнейшы, родны - порадніцца, воля - валявы, поўнач - паўночны, восем – васмі, учэпісты - учапіцца, кошт - каштоўны, жоўты - жаўтаваты, шэпт - шаптаць, конь - каніна, экзотыка - экзатычны, корм - кармавы, позірк - назіраць, разлом - разламаць, пошта - паштоўка, улоў - злавіць, чорны - чарнець, новы - узнаўляць, грэбень - заграбаць, холад - халодны, шэлест - шалясцець, човен - чаўночны.  

Заданне 3 

      Запішыце  па-беларуску наступныя словы: 

      Аксиома - аксіёма , биография - біяграфія, сеньор - сеньёр, майор - маёр, йод - ёд, аттракцион - атракцыен, территория - тэрыторыя, диета - дыета, авиационный - авіяцыйны, патриот - патрыет, фракционер - фракцыянер, стадион - стадыен, копия - копія, иена - іена, геометрия - геаметрыя, радиоузел - радыёвузел, автономия - аўтаномія, анархия - анархія, альянс - альянс, амнистия - амністыя, энтузиаст - энтузіяст, авиатор - авіятар, мелиорация - меліярацыя, идеология - ідэалогія, стеарин - стэарын, биохимия - біяхімія, фейерверк - феерверк. 

Заданне 4 

      Устаўце ў словах прапушчаныя літары: 

      ВуЗкі (з, с), дзяДЗька (дз, ц), загаДка (д, т), кніЖка (ш, ж), рыБка (б, п), нароД (т, д), фуТбольны (т, д), паДбярэжжа (т, д), беГ (г, х), мёД (т, д), лыЖка (ж, ш), роД (т, д), гараЖ (ж, ш), бэЗ (з, с), эКзамен (г, к), на канцэрЦе (т, ц), на абеДЗе (д, дз), пласТык (т, ц), у саДЗе (д, дз), у маладосЦі (т, ц), поЗНа (зн, здн), чэСНы (стн, сн), жалаСЛівы (стл, сл), міласэРНасць (рдн, рн), стуДэнт (д, дз), памяЦь (т, ц). 

Заданне 5 

      Дзе трэба ўстаўце мяккі знак ці апостраф і размясціце словы ў слупкі табліцы:  

      Кустоў..е, Дзям..ян, з любоў..ю, п..еса, дзес..ці, фел..етон, міжгор..е, з..язджаць, дзевяц..сот, аген..чык, двукроп..е, суб..ектыўны, насен..не, ваз..мі, прыгажэн..кі, раз..язджацца, з..есці, салаў..і, пер..е, дз..веры, яблын..ка, з..верху, міл..янер, Куз..ма, аб..езчык, пад..езд, з..зяць, меркантыл..насць, кан..як, на кас..бе, аб..ект, Аркадз..еў, мац..нець, з..імправізаваны, ал..янс, пал..цы, пытал..нік, павуцін..не, аб..едкі, Н..ю-Дэлі, аб..інець, кон..скі, рэл..еф. 

Заданне 6 

      Да  дадзеных слоў падбярыце аднакаранёвыя з падоўжанымі зычнымі (напрыклад: забыць – забыццё):

      Мыць - мыццё, адцяняць - адценне, вільгаць - вільгоцце , за лесам - залессе, полаз, асяродак - асяроддзе, сто гадоў - стагоддзе, плаваць - плаванне, багаты - багацце, за ракой - зарэчча, ноч - ноччу. 

Заданне 7 

      Укажыце правільны канчатак роднага склону назоўнікаў: 

      ІнструментА (а, у), дэфектА (а, у), вольтА (а, у), вуглА (а, у), сэрвісУ (а, у), трамвайЯ (я, ю),  ланцугА (а, у), графітА (а, у), дэцыбелА (а, у), параметрА (а, у), кампрэсарА (а, у), дэтэктарА (а, у), даходА (а, у), банкірА (а, у), канЯ (я, ю), абвалУ (а, у), сацыялізмА (а, у), зубА (а, у), вуглА (а, у), косінусА (а, у), садА (а, у), горадА (а, у), цукрУ (а, у), НёманА (а, у). 

Заданне 8 

      Пастаўце  наступныя назоўнікі ў месны склон, запішыце: 

      Крытэрый – аб крытэрыі, крызіс – аб крызісу, спосаб – аб спосабу, эфект – аб эфекце, даход – аб даходу, вопыт – аб вопыце, старт – аб старце, сурагат – аб сурагаце, выхад – аб выхаду, дэфіцыт – аб дэфіцыце, абонент – аб абаненце, роза – аб розе, вуліца – аб вуліцы, мост – аб масце, дзённік – аб дзенніку, луг – аб лузе, смуга – аб смузе, бугор – аб бугры.  

Заданне 9 

      Перакладзіце  словазлучэнні на беларускую мову: 

      Белый картофель – белая бульба, второе января – другога студня, просить брата – прасіць брата, благодарить друга – дзякваць сябру, коснуться этого вопроса – закрануць гэта пытанне, пойти за ягодами – пайсці па ягады, видеть своими глазами – бачыць сваімі вачыма, прикоснуться к руке – дакрануцца да рукі, забыть про него – забыць аб ім, спрашивать о друге – спытаць пра сябра, идти к дому – ісці дахаты, пошла за продуктами – пайшла па прадукты, жениться на подруге сестры – ажаніцца з сяброукай сястры, забыть про уроки – запамятаваць пра урокі, ухаживать за девушкой – заляцацца да дзяўчыны, издеваться над чужими манерами – здзквацца з чужых манер, шутить над неудачами – жартаваць з няўдачніка, по причине занятости – з прычыны занятасці, не удалось из-за тебя – не ўдалося з-за цябе, прийти в пять часов – прыйсці ў пяць гадзін, быстрее всех – хутчэй за ўсіх. 

Заданне 10 

      Карыстаючыся  тлумачальнымі даведнікамі, дайце  азначэнні наступным тэрмінам:

      Камунікацыя - шлях паведамлення, лінія сувязі, паведамленне,зносіны.

      Фаналогія - раздзел мовазнаўства - вучэнне аб фанэмах.

      Даследванне – навуковае вывучэнне, агледзець (аглядаць) для высвятлення, вывучэння чаго-небудзь.

      Мадэль - узор якога-небудзь вырабу або ўзор для вырабу чаго-небудзь, а таксама прадмет, з якога робіцца малюнак; паменшаны (або ў натуральную велічыню) макет чаго-небудзь; тып, марка канструкцыі; схема якога-небудзь фізічнага аб'екта або з'явы.

      Элемент - складовая частка чаго-небудзь, кампанент; доля, некаторая частка ў складзе чаго-небудзь; простае рэчыва, не падзельнае звычайнымі хімічнымі метадамі на складовыя часткі.

      Аперацыя - лячэбная дапамога, якая выяўляецца ў непасрэдным механічным уздзеянні на тканіны, органы; каардынаваныя ваенныя дзеянні разнастайных войскаў, аб'яднаныя адзінай мэтай.

      Алгебра - раздзел матэматыкі, які вывучае такія якасці велічынь, которыя выцякаюць з адносін паміж велічынямі і не залежаць ад іх прыроды.

      Калорыя - адзінка цеплыні.

      Хімія - навука аб складзе, будове, уласцівасцях рэчываў і іх ператварэннях.

      Альянс - саюз, аб'яднанне.

      Мікраэканоміка - навука, якая вывучае функцыянаванне эканамічных агентаў у ходзе іх вытворчай, размеркавальнай, спажывецкай і абменнай дзейнасці. 

Заданне 11 

      Растаўце знакі прыпынку ў наступных сказах (звяртайце ўвагу на правільнае ўжыванне у і ў):

1. Жолуд падае з дуба, правальваецца да самай зямлі праз гнілы пласт ліцвянога насцілу, ляжыць восень і зіму, прарастае, узыходзіць і расце. (К.Чорны)
2. Ён спыніўся - і доўга глядзеў у шэрае восеньскае неба.
3. Ва ўсім белым, як лебедзі, стаялі праз усю сцэну паўсагнутай шарэнгай спявачкі. (І. Шамякін)
4. Вам, трэба прызнацца, надзвычай пашанцавала.
5. І бачу дзіва: упоперак ракі шпаркае Шчары, сунецца роўна і досыць хутка; ахапак, нават цэлая паўкапа сена ці травы. (Ф. Янкоўскі)
6. Зямлю ўгноіш - хлеба падвоіш. (Прыказка)
7. Пахадзіўшы па беразе і не знайшоўшы броду, хлопцы прыйшлі да вываду, что, каб ўсё гэта пераправіць цераз раку, трэба зрабіць плот. (Я. Маўр)
8. Лес, нерухліва развесіўшы свае галіны, маўкліва слухаў гэты гімн вясне і маладому жыццю. (Я. Колас)
9. Дарога павярнулася ўлева, пайшла грудамі, шчальней тулячыся да Нёмана, дзе ён апісваў вельмі зграбную луку, падыходзячы да лесу. Уся гэта лука выглядала пышным старасвецкім садам, дзе замест пладовых дрэў раслі разложыстыя, дуплястыя, з асмаленымі жараламі дубы, убраныя чорнымі шапкамі буславых гнёздаў. Часам гэтыя гнёзды, заціснутыя ў развілінах стромкіх аголеныз шпянёў высока узнятых над зямлёнаю каронаю дуба, што пачынаў сохнуць зверху, здаваліся нейкімі дзіўнымі падвесткамі над дубамі, бо сама шпяні скрадваліся адлегласцю і губляліся ў празрыстых хвалях паветра. (Я.Колас)
10. Аднайменныя магнітныя полюсы адштурхоўваюцца, разнайменныя - прыцягваюцца. (Беларуская энцыклапедыя)
11. Такая магчымасць - вызначыць роўнасць дзвюх фігур, не робячы накладання адной на другую, а вымяраючы і параўноўваючы толькі некаторыя элементы гэтых фігур - важна для практыкі, напрыклад: для параўнання двух зямельных участкаў, якія безумоўна нельга накласці адзін на адзін. (Геаметрыя, падручнік для 10 кл.)
12. Сэнс шматкроп’я вызначаецца правілам размяшчэння запісаных элементаў, а калі гэты сэнс незразумелы з самога запісу, то неабходна прывесці яго дадатковае тлумачэнне. (І.Р. Кожух)
13. Аналагічна вызначаецца паралельнасць адрэзка і прамой, праменя і прамой, адрэхка і праменя двух прамянёў. (Геаметрыя, падручнік для 10 кл.)