Дивиденттік саясат

Халықаралық Бизнес Университеті

Қаржы және несие кафедрасы

Тақырыбы: Дивидендтік саясат

Орындаған: Нурлыбаева Б.

302 топ

Тексерген: Ақпанов А.К.

Алматы 2011 жыл

Дивидендтік саясат

Дивидендтік саясат, ол тапқан ақша құралдарын дивидент түрінде төлеу немесе осы ақша құралдарын компанияның активтеріне реинвестициялау сияқты шешімдерді қабылдайды және үш маңызды сұрақты қамтиды:

1.                  Белгілі бір уақыт аралығында пайданың қай бөлігі төленуі тиіс? Ол дивидентті төлеу коэффициентінің жалпы мәнін анықтайды.

2.                  Компания дивиденттің тұрақты өсуін сақтап тұруы керек пе, әлде өзінің ішкі қажеттіліктеріне және ақша құралдарының ағымына байланысты дивиденттердің мөлшерін өзгертіп отыру керек пе?

3.                  Компанияның ақшасының қанша көлемі ағымдағы дивидент түрінде болуы керек?

Капиталды басқару сияқты, дивидендтік саясат компанияның акциясының бағасына айтарлықтай әсерін тигізеді. Егер компания дивидент көлемін ұлғайтса, онда ол компанияның жұмысына қажетті инвестиция мөлшерін азайтуға әкеледі. Соның себебінен, акцияның бағасы да түседі. Пайдану реинвестициялау-компанияның жұмысын жандандыратын, қаржыландырудың арзан және оңай формасы. Сол себепті, дивидендтік саясат бойынша қандай да бір өзгерістер қарама-қайшы нәтижелерге әкеледі. Яғни, компания акциясының бағасын жоғарлататын ағымдағы және болашақ дивиденттердің көлемі арасында тепе-теңдік табу керек.

Дивидендтік саясат туралы әр түрлі теориялар қалыптасқан:

1.                  Ф. Модильяни мен М. Миллердің ойы бойынша, (дивиденттердің иррелеванттық теориясы) дивидентті төлеу саясаты кәсіпорынның құнына және оның капиталының құнына әсерін тигізбейді. Кәсіпорынның құны-оның өтімділігі мен тәуекелдіәң мөлшерімен анықталады; сонымен қатар, кәсіпорынның құны пайданың дивидентке төленетін бөлігі немесе реинвестицияға емес,керісінше сол кәсіпорынның инвестициялық саясатына байланысты. Ғалымдар дивидендтік саясат керек емесе деген шешімге келді.

2.                  Дивидендтік саясаттың екінші теориясын М. Гордон мен Д. Линтнер ұсынды. Модельяни мен Миллердің теориясымен келіспей, олар капиталдың табысына қарағанда, дивиденттің тәуекелі барынша аз екенін дәлелдеді. Сонлықтан өзінің құнын өсіру үшін фирма дивидендтік төлемнің жоғары мөлшерін қою керек және соған байланысты жоғары дивидендтік табысты ұсыну керек.

3.                  Р. Литценбергер мен К. Рамасвани ұсынған үшінші теория салық эффектісіне негізделген. Олардың айтуы бойынша, капиталдың өсіміне байланысты табысқа қарағанда, дивиденттерге салық жоғары ставкамен салынатындықтан, акциядан түсетін жоғары табыстан дивиденттердің жоғары ставкасын сұрауы тиіс. Бұл  теорияға сәйкес, фирма өзінің құнын өсіру үшін дивиденттерді төменгі ставкамен төлеуі тиіс.

Әр түрлі теорияларды парктикада қодану дивидендтік саясаттың қалыптасуының үш негізгі бағытының жасалуына әкелді:

1.      Консервативті немесе керітартпа:

1.1.           Дивидендтерді төлеудің қалдық саясаты

1.2.           Дивидентті төлеудің тұрақты мөлшерлі саясаты

2.      Орташа (компромисті):

2.1.           Дивидентті төлемдердің тұрақты минимум мөлшері, белгілі бір кезеңде үстеме мөлшері бар саясат «экстрадивиденд» саясаты

3.      Агрессивті:

3.1.           Табысқа байланысты дивидендті төлеудің тұрақты деңгейсаясаты

3.2.           Дивидендті төлемдердің мөлшерінің үнемі өсіп отыру саясаты.

Дивиденттік саясатқа әсер ететін факторлар:

-              Қарыз алу шарты. Қарыз алғаннан кейін несиелік келісім-шарттар табыстан түскен дивиденд төлеуді шектейді. Несиелік келісім-шарт бойынша, фирманың өтімділігі мен төлемқабілеттілігі қабылданған минимал мәнінен жоғары болса ғана, дивидендтер төленуі мүмкін.

-              Артықшылығы бар акцияға байланысты шектеулер. Ережеге сай, егер компания артықышылығы бар акция бойынша дивидендті төлемесе, онда ол жай акция бойынша дивидендті төлей алмайды. Яғни, артықшылығы бар акция бойынша қарыз жабылғаннан кейін ғана, жай акцияның дивидендтері төлене алады.

-              Капиталдың эрозия ережесі. Дивиденттік төлем баланста жарияланған бөліндеген табыстың сомасынан артық болмайды.

-              Ақша қаражаттардың болуы. Ақшалай дивидендтер тек ақшамен төленуі тиіс. Со себепті, банк шотындағы ақшаның жетіспеушілігі дивиденттік төлемдерді шектеуі мүмкін.

-              Салықтық айыппұл. Әл-ауқатты адамдар компанияны салықты төлемеу үшін қолдануын болдырмау үшін, жинақталатын табысқа қосымша салық салынады. Яғни, егер салық органы, компания өз клиенттеріне жеке табыс салықтан қашуға көмектесу үшін, дивиденттік төлем бойынша коэффициентті төмендеткенін дәлелдесе, компанияға жоғары айыппұл салынады.

-              Бақылау. Егер фирманың басшылығы фирма бақылаудан шығып кетеді деп уайымдаса, онда жаңа акциялар шығармауы мүмкін.

Дивиденд-компанияның таза пайдасының акционерлерге бөліп беретін бір бөлшегі, ол қарапайым немесе артықшылығы бар акция түрінде болады. Дивиденд төлеуге бағытталған пайда акционерлер арасында, олардың акцияларының үлесіне және түріне байланысты үйлесімді бөлінеді.

Кәсіпорын тоқсан сайын, жарты жылда, жылына бір рет дивиденд төлеу туралы шешім қабылдап, жариялап отыруға тиіс. Кәсіпорын жарғысына көделгендей дивиденд ақшалай немесе өзге де мүлік ретінде төленеді.

Дивиденд кәсіпорынның бір жылдың таза кірісінен төленеді. Артықшылығы бар акциялар бойынша дивиденд кәсіпорынның арнайы өор есебінен төленеді. Дивидендтің аралық төлемі, мөлшері мен төлеу түрі туралы шешімді кәсіпорынның басшылар кеңесі қабылдайды.

Дивиденд, оның акция түрлері бойынша мөлшерін жалпы жиналыста басшылар кеңесінің ұсынысымен анықталып, шешім қабылданады. Жылдық дивиденд мөлшері басшылар кеңесі ұсынғаннан жоғары, аралық дивиденд төмен болмауға тиіс. Акционерлердің жалпы жиналысында акцияның кейбір түрлері бойынша дивиденд төлемеу, артықшылығы бар акцияларға толығымен төлемеу шешім туралы шешім қабылдай алады, бұл жарғыда көзделген. Жылдық дивиденд төлеу туралы жалпы жиналысы шешімімен қабылданады және шешім қабылданғаннан кейін отыз күннен кейін төленеді.

Дивидентті төлеу процедурасы көп мемлекеттерде бірдей және бірнеше сатыдан өтеді:

-       Жариялану күні. Бұл Директорлар Кеңесі дивидент жарияланған күн. Бұл күннен бастап дивидентті төлеу компанияның заңдық міндеттемесі болып табылады.

-       Акцияны ұстаушыларды тіркеу күні. Бұл акционердің дивиденд алу құқығы басталатын күн.

-       Экс-дивидендтік күн. Бұл акция бойынша дивиденд алу құқығынан босатылған күн.

-       Төлеу күні. Бұл компания чектер арқылы дивиденд төлейтін күн.

Дивидендтік төлемнің көздері мыналар болуы мүмкін: ағымдағы уақыттағы таза табыс, өткен уақыттағы бөліндеген табыс және осы мақсатқа сай құрылған арнаулы қорлар.

Әлемдік тәжірибеде дивидендтік төлемнің әр түрлі үлгілері жасалған:

-       Табысты бөлудің тұрақты пайыздық әдісі. Бұл әдісті қолданатын компаниялар табыстың тұрақты пайыздық бөлігін дивидентке төлейді. Таза табыстың мөлшері өзгеріп отырғандықтан, дивиденттің көлемі де өзгеріп отырады.

-       Дивидендтік төлемнің тіркелген әдісі. Компания үшін тұрақты долларлық және пайыздық дивиденд сомасының арасындағы ымыра бір акцияға тұрақты, өте жоғары емес долларлық соманы, оған қосыша сәтті жылдары пайыздық өсім төлеу болып табылады.

-       Дивидентті қалдық принципі бойынша төлеу. Дивиденттердің ең қолайлы үлесі – төрт фактордың функциясы:

1.      Капитал өсіміне қарағанда инвесторлардың дивидентті таңдауы;

2.      Фирманың инвестициялық мүмкіндіктері;

3.      Фирма капиталының жалпы құрылымы;

4.      Сыртқы капиталының бағасы және оған қол жетерлік болуы.

Соңғы үш фактор бірігіп дивиденттерді қалдық принцип бойынша төлеу моделін құрайды, яғни осыған сәйкес кез келген фирма табыстағы дивиденттің үлесін анықтай отырып, келесі төрт операцияны анықтайды:

-       Ақша қаражатын жұмсаудың қолайлы бюджетін анықтайды;

-       Капиталдың арнайы құрылымындағы бюджетті қаржыландыруға қажет акционерлік капитал сомасыг анықтайды;

-       Табысты реинвестициялау арқылы ақша қаражатын жұмсауға кететін бюджетті ең жоғарғы деңгейде қаржыландыру;

-       Дивидендтерді тек алынған табыс қаржыландырудың қолайлы бюджетін қамтамасыз етуге қажет сомадан көп болған жағдайда ғана төлейді.

Қалдық принцип бойынша дивидендтер ең соңында төленеді. Дивидендтерді қалдық принцип бойынша төлеу тәртібін ұстанғанда инвестициялық мүмкіндіктер де, табыс деңгейі де кедерггілерге ұшырайды. Бір жылда фирма жақсы мүмкіншіліктерге байланысты дивидендтер болмауы мүмкін, ал келесі жылы инвестициялық мүмкіншіліктер тұрақты болса да, табыстың ауытқкшылығы дивидендтердің өзгермелілігіне әкеледі. Осылайша қалдық принципі үлгісі ұзақ мерзімдік жоспар бойынша дивдиендтерді төлеудің мақсатты мәнді коэффициентін қалыптастыруға негіз болады, бірақ бұл  үлгіні жыл сайын қатаң ұстануға болмайды.

Бұл үлгіні компаниялар дивиденд төлеудің оңтайлы саясатын анықтайтын факторларды түсіну үшін қолданады, бірақ дивидендтердің негі ретіндегі мақсатты үлесін анықтау үшін қаржылық болжам үлгісін қолданады. Үлгіге жоспарланған капитал шығындары мен қаржы айналымы қажеттілігі туралы ақпарат және таысты рентаның, амортизацияның тағы басқа элементтерін бағалауы кіреді. Сонымен қатар, капиталдың мақсатты құрылымы анықталады, бұл жерде үлгі жоспарлы құрылымды сақтап, болжанған капитал қажеттіліктерін қанағаттандыруға қажет жалға алынған және акционерлік капитал мөлшерін анықтауға арналады.

Содан кейін үлгіге дивидендті төлеу мәліметтері енгізіледі. Табыстағы дивиденд үлесі неғұрлым жоғары болса, сыртқы акционерлік капиталға деген қажеттілік соғұрлым көп болады. Көптеген фирмалар бұл үлгілерді болжаған кезеңде қаржыландыруға жеткілікті акционерлік капитал жаңа акцияларды шығару қажеттілігінсіз қалыптасуы немесе капитал құрылымының оңтайлы диапазонышегінен шығуына негіздей отырып дивиденд төлеу саясатын анықтау үшін қолданады.

Дивидендті төлеу әдістері:

-         Акция түріндегі дивиденд. Акция түріндегі дивиденд-акционерлерге шығарылған қосымша акциялар пакеті. Мұндай дивиденд компания дивиденді ақшалай төлей алмаған жағдайдада немесе компания өз акцияларының нарықтық құнын төмендете отырып іске қосқысы келген жағдайда жарияланады;

-         Акцияларды бөлшектеу әдісі. Бұл әдіс акция сплиті немесе акцияны ұстау деп те аталады және дивиденд төлеу формасына тікелей қатысты болмаса да, оның мөлшеріне әсер етуі мүмкін. Әдетте бұл әдісті акция құны артқан, өркендетіп келе жатқан компаниялар қолданады. Көптеген компаниялар өз акцияларының бағасының өте жоғарлауына жол бермейді, себебі ол акция өтімділігіне әсер етеді:

-         Акция сатып алу әдісі. Өз акцияларын сатып алуға барлық елде жол беріле бермейді. Оның негізгі себеі-компанияның активтерінің жалпы көлемін арттырмау, өйткені олар үнемі құнын сақтамайды. Сатып алуға заңмен тыйым салынбаған елдерде компания өз акцияларын сатып алуының өзге де себептері болады. Акциялар компания өз жұмысшыларын акционер ету үшін ұсынуға, компания өз жұмысшыларын акционер ету үшін ұсынуға, компания иелерінің санын азайту үшін, курстық бағаны көтеру үшін қажет.

Акционерлер мен оларға төленуге тиісті дивидендтер бойынша есеп айырысу есебі 62 – «Дифидендтер бойынша есеп айырысу» - деп аталатын бас шоттың бөлімше шоттарында есептелініп жүргізіледі. Дивидендтер есептеген уақытта:

561 – шоты немесе есепті жылда алынған бөлінбеген табыс сомасы жетіспеген жағдайда 562-шот дебеттеліп, оған сәйкес 621-шот немесе 622-ші шоттардың тиістілері кредиттелінеді.

Заңды және жеке тұлғаларға есептелініп төленетін дивиденд сомаларынан 15%-(пайыз) ставкасы бойынша табыс салығы ұсталынуға тиіс және одан әрі бұл сома салық салуға жатқызылмайды.

Акционерлерге есептелінген дивиденд сомасынан ұсталынатын табыс салығы сомасына дебет 621 немесе 622-ші шоттардың тиістілері, кредит 634-ші шот негізінде бухгалтерлік жазуы жазылады. Ал бұл табыс салығын бюджетке аударған кезде 634 шот дебеттеліп, 441-шот кредиттеледі.

Жай және артықшылығы бар акциялар бойынша акционерлерге дивиденттер төленгенде 621-ші немесе 622-ші шоттардың тиістілерінің дебеті, 451,441,431 және басқа шоттардың тиістілерінің кредиті бойынша бухгалтерлік жазуы жазылады. Сондай-ақ, жай және артықшылығы бар акциялар бойынша акционерлерге дивидендтерді төлеген кезде, есеп айырысулардың талдамалық (аналитикалық) есебі әрбір акционер бойынша есеп айырысу шоттары жөніндегі айналым тізімдемесінде жүргізіледі.

Кәсіпорынның капиталының құрылымы екі тұрғыдан қарастырылады: капиталдың орналасу тұрғысынан (активтер) және оның қалыптасу көздері тұрғысынан (меншікті капитал және міндеттемелер).