ҚР – дағы шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту проблемалары

Бұл  шаралар еңбек  өнімділігінің  артуына,  жұмысшылардың  отбасылық  жағдайын көрсетуге,  табыстылықтың,  отбасылықтың  артуына  зор  ықпалын  тигізеді.

«Сұлтан» ЖШС – ның  қаржылық жағдайын  талдау.  Серіктестік өзінің  6 жылдық  ғұмырында  өзіндік  құралдарының  көлемін  тұрақты  өсіріп  отырды. Өзіндік  құралдарының өсуі  серіктестіктің  қаржылық  тұрақтылығын  арттыруда. 2005 өзіндік  құралдар  28,06% - ға  өсті, немесе  бұл 1435  миллион теңгені құрады. 2005 жылдың  таза  табысы 396  миллион  теігенің шамасында  болды. 

Енді бұны  графикте  көрсетейік.

  І - өзіндік  капитал                               ІІ – таза  пайда

2.1.1 сурет. Өзіндік  құралдар  мен  таза  пайда  көлемінің   динамикасы. (млн. тг.)

 

Қазіргі  күнде «Сұлтан» ЖШС  – інің қаржылық  қоры  10 000 000  теңгені құрайды.  Серіктестіктің  қаржылық  құралдарының  түсімі ауыл  шаруашылығы  өнімдерін  өткізуден  түседі. Жалпы бұл  түсімдер серіктестіктің  негізгі  қызметінен  түседі десе  де  болады. Себебі  жылда  егілген өнім  жыл  аяғында  міндетті  түрде  өткізіліп  отырады.

Осы  жағдайды  келесі  кестеден  көруге  болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.1.6. кесте. «Сұлтан» ЖШС –  ның 5 жылдық  негізгі  көрсеткіштері.  ¹⁷

 

Атауы	2002ж		2003ж		2004ж		2005ж		2006ж
	Өлшем  бірлігі	Өнімнің  шығуы	Өлшем  бірлігі	Өнімнің  шығуы	Өлшем  бірлігі	Өнімнің  шығуы	Өлшем  бірлігі	Өнімнің  шығуы	Өлшем  бірлігі	Өнімнің  шығуы
Бидай, барлығы	951га	1355тг	865га	1137тг	813га	1077тг	800га	1120тг	841га	1379тг
Соның  ішінде қыстық бидай	565 га	872тг	450га	668тг	325га	413тг	400га	600тг	481га	620тг
Яров  бидайы	121 га	172тг	280га	306тг	358га	529тг	300га	390тг	170га	591тг
Ячмень  бидайы	265 га	311тг	135га	163тг	130га	135тг	100га	130тг	190га	168тг
Люцерн  арнасы	187 га	183тг	187га	191тг	147га	306тг	147га	120тг	157га	382тг
Сенаж	-	282тг	-	510тг	-	820тг	-	550тг	-	558тг
Қант  қызылшасы	30 га	609тг	16га	185тг	40га	1100тг	50га	1500тг	80га	2500тг
Нан бөлке өнімі	Бөлке	86000	Бөлке	91000	Бөлке	100315	Бөлке	115500	Бөлке	106000
Мал шаруашылығы	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Сиыр,  барлығы	Бас	59	Бас	76	Бас	122	Бас	150	Бас	150
Соның  ішінде сиыр	Бас	8	Бас	28	Бас	56	Бас	70	Бас	54
Таналар	Бас	12	Бас	26	Бас	41	Бас	60	Бас	45
Сүт	Тонна	24	Тонна	39	Тонна	69	Тонна	80	Тонна	105
Қой, барлығы	Бас	152	Бас	214	Бас	277	Бас	300	Бас	202
Соның ішінде тоқты	Бас	100	Бас	100	Бас	100	Бас	130	Бас	134
Қой	-	-	Бас	75	Бас	80	Бас	120	Бас	70
Жалақы	Мың тг	19920,0	Мың тг	1888,0	Мың тг	2768,0	Мың тг	3500,0	Мың тг	5189,0
Өткізу	Мың тг	10217,0	Мың тг	17300,0	Мың тг	20136,0	Мың тг	22000,0	Мың тг	35000,0
Пайда	Мың тг	110,0	Мың тг	228,0	Мың тг	350,0	Мың тг	650,0	Мың тг	1900,0
Бюджетке  төленер	Мың тг	330,0	Мың тг	610,0	Мың тг	832,0	Мың тг	850,0	Мың тг	1100,0

_________________________________

¹⁷Серіктестіктің  мәліметтері  бойынша

 

   Негізгі  көрсеткіштер  кестеден  көргеніміздей   жылдан – жылға  артып  отыр. Бұл  серіктестіктің   тұрақты,  әрі  тиімді жұмыс  істеуінің  жемісі  болып  саналады. Серіктестіктің  жер  көлеміне,  мал  басының, нан, сүт  өнімдерінің өсуі  қаржылық  тұрақтылықты арттырып   тиімді жұмыс істеуге мүмкіндік беруде.

Серіктестіктің  таза  табысы  келесі  қорларды  құруға   пайдаланылады.

• резевтік (сақтандыру)
• өндірісті  дамыту;
• әлеуметтік  дамытуға;
• тұтынуға;
• премиялар  төлеуге.

Және  басқа  да  қорлар  құрылтайшылардың  шешімінен  құрылады.

2.1.7. кесте. Жалпы  капитал  мен  айналым құралының   көлемі  мен құрылымы.

 

Көрсеткіштер  атауы	Көрсеткіштер  мәні (мың  тг)
Жарғылық  қор	10 000 000
Резервтік  капитал	35 936
Қосымша  капитал	331 610
Бөлінбеген  таза  пайда	636 552
Капиталдың  жалпы  саласы	10 436 198

 

Айналым  құралдары өзіндік  жеке  көздерден  өткізу  түсімдерінен  құрылады.

Серіктестіктің шығыс  пен  табыс  көздері 2005 жылы  жалпы табыс 59% - ға және 17011 мың теңгені құрады.

Жалпы бұл  көрсеткіш  келесі  кестеде  берілген:

2.1.8. кесте.  Серіктестіктің шығыс   пен  табыс көздері.

 

Көрсеткіштер  атауы	Көрсеткіштер  мәні
Табыс, мың теңге	4802769
Жалпы  пайда (мың теңге)	17011
Таза  пайда(бөлінбеген  пайда)(мың тг)	1746
Активтердің  рентабельділігі%	0,01
Өзіндік  капиталдық рентабель  – гі %	0,08
Өнімнің  рентабельділігі (сату) %	22,6
Өткізілім  қоры %	1617

 

2005 жылы ауыл  шаруашылығы өнімдерін өткізу  қызметтерінен түскен  табыс мөлшері 1% - ға  өсіп  отыр.

2005жылы «Сұлтан»  серіктестігі үшін  дамуында  табысты  жыл  болып  табылады. Табыстың  көп  бөлігін  егінді  өткізуден  түскен түсімдер  құрайды. Соның ішінде  бидайды  өткізу 11836  млн. тг  құрайды.

Ал  шығын  бөлігі келесі  кестеде  көрініс  тапқан.

 

 

 

2.1.9. кесте. «Сұлтан» ЖШС –  ның 2004жылғы  шығындар  тізбегі.

 

	жалақы	ГСМ	З/ч	Э/энер	тұқым	аморт	Басқа да	су	жем	барлығы	Есептел меген	өнімнің шығуы цент/мен	Көлемі физ/зач	сомасы	Нәтиже		өзіндік құм 1 центнерге
Қыстық  бидай	587482	495212	272574	43150	750110	73962	3323902			5545398		Қысқы бидай қап	7900 7230				767,08
Яровтік бидай	522367	440322	242363	38377	665970	65769	783965	38093		2797226		Яров бидайы	4590 4270				655,03
Сұлы	204027	171982	68762	14988	260506	-	-	22900		743106		Сұлы	1440 1250				594,0
Соя	115481	97578	53709	8485	147805	14575	158384	4000		600017		Соя	370 220				2728
Егін б/шабар/ғы	1429357	1205094	637408	1050000	1824391	154312	4269867	64993		9686000		Барлығы	-	10073	387,0		-
												Тұқым	3196		-		198,68
Жем	372625	436981	227870	27248	-	110000	-	25276		1200000		Сенаж	3860		-	123,0	133,42
												Барлығы	-	1077,0	-		-
Қант қызыл/сы	459437	524643	-	-	220000	170000	1334970	40000		2749030		Қант қызылш	12478	3183,0	434,0		220,30
Өсім.б/ша бар/ғы	2261419	2166718	865278	132248	2045391	430000	5604837	130269		13635050	1500000	Қант	79573	-	-		-
												Барлығы	-	-	-		-
Мал шаруаш/ғы	877616	394041	259410	44000		30740	136594		1486010	3228408		Мал өнім шығ	-	2192,0	-		-
Мехтоп	747427	794547	596005	95991		120000	96904			2450874		Қызмет	-	2326,0	-		-
Дока	340200	300176	-	290000		30000				1595475		Нан бөлке өнімі	9904	2090,2	96,0		18,0
АЗС	276000	242403	-	84000		38822				745531		барлығы
«Сұлтан» ЖШС б/ша барлығы	4502662	3897885	1720693	6462	2045391	649622	6577680	130269	1486010	21655338

 

 

2004 жыл бойынша шығын көлемі  табыс көлемінен неғұрлым  төмен болып серіктестікке пайда әкеледі.

Жалпы  2004 жылғы шығын құрылымына  қарағанда 2005 жылдың шығын құрылымы анағұрлым пайдамен шықты.  Бұл келесі кестеден  орын  тапқан.

2.1.10. кесте. Шаруашылық  қызметтер бойынша шығындар.

 

Көрсеткіштер  атауы	Шығындар	Өнімді  шығару	Нәтиже
			+	-
Егіншілік	16768000	18681000	1913000	-
Мал  шаруашылығы	3503435	2105435	-	1398397
Дока  нан	1979172	2293491	314319
М/ теп	6333264	6708051	374787
Қант қызылшасы	5573000	6720000	1147000
Басқа да	6240000	6384100	144000
			3893,0-1398,0
			= 2495,0

 

Жалпы бұл  кестеде  серіктестіктің  2004 жылға қарағанда табысты аяқтағанын көреміз. Оған себеп егін, мал шаруашылығындағы  өнімнің жоғары  беруі  болып   табылады.

Серіктестік  қызметінде  қаржылық  экономикалық  ахуал  жылдан –  жылға  жақсаруда. Бұл  жыл  аяғындағы  2495,0 мың теңге  табыспен аяқтағанын  себебі  ретінде  көрініс  табады. Егін  шаруашылығы  өнімдері  сапалы  әрі  қуаттылығы  жоғары  бидай алуға  мүмкіндік  туғызады.

Серіктестіктің  экономикалық  шаруашылығы  қызметін  келесі  диаграммадан  көре  аламыз.(%  шамасымен)

 

 

2.1.1. сурет. Серіктестіктің   экономикалық  шаруашылық  қызметінің  бағыттары.

 

Осы  диаграммадан  көріп  отырғанымыздай   серіктестіктің  негізгі  қызметін  егін  шаруашылығы  құрайды.  Бұл  серіктестіктің  табысының  56% - ын  құрап  өзге  қызметтерді  жүргізуге  себепші  саналады.

Жалпы «Сұлтан»  ЖШС  – сы егінді  800га  жерге  егіп,  одан  жылына  1500тн бидай алады.

«Сұлтан»ЖШС – інің  негізгі  қызметінің жартысынан астамын  бидай  (егін шаруашылығы) құрайтындықтан, одан  түсетін  түсімдер  де  2003 жылғы  көрсеткіш бойынша  жоғары  болды. Атап  айтар  болсақ оның  шамасы 2 млн  теңгеге  тең  болды. Енді  бұны  келесі  суреттегі   графиктермен  көре  аламыз.

 

2.1.3. сурет. Егін  шаруашылығынан  түскен түсімдердің  динамикасы.

Ал  серіктестіктің  өзге  қызмет  түрлерінен түсетін  түсім,  яғни  мал шаруашылығы, наубайханалық, сүт өнімдерін дайындау  мен өсімдік өсіру сияқты  қызметтерден  түсетін түсім келесі  графикте  бейнеленген.

 

 

2.1.4. сурет. Негізгі   қызмет  түрлерінен  түсетін   түсімдердің  динамикасы.

Ауыл  шаруашылығы   саласындағы  «Сұлтан»  ЖШС – інің пайда  мен  залал  динамикасы  келесі  суретте  орын  алады.

 

                                   І – залал                     ІІ – пайда

          2.1.5. сурет. Пайда мен залал динамикасы (млн тг)

 Серіктестік  қазіргі   күнде  табысты  жұмыс   істеп, өндірілен өнімді  тиімді  бағамен  өткізуге   аса   зор  мән  беруде. Бұл  2003 жыл  серіктестіктің  өмір  сүру  уақыттағы  табысты   жыл  болды  десе де  болады.

Бұны «Сұлтан» ЖШС – інің  2004жыл  және 2005жылдарға  жасалған  күтілетін  есебінен  көрсетуге  болады. Жалпы бұл  көрсеткіштер  бойынша  табысты  аяқтауға  мүмкіндік беріп  отырады. Төмендегі  кестелерде  2004 – 2005жылғы  күтілетін  есептерді  салыстырсақ.

 

 

2.1.11 кесте. «Сұлтан» ЖШС –  ның  2005 жылғы күтілетін есебі.

 

Өнім  түрлері	Өлшем  бірлігі	Көлемі	Өнімділік	Жалпы  жиын	1ц/кг  бағасы	Сомасы
Егін  шаруашылығы
Қыстық  бидай	га	506	15	7085	800	5668000
Яров  бидайы	га	350	12	3500	800	3360000
Сұлы	га	100	12	1000	700	700000
Қант қызылшасы	га	70	200	14000	200	2800000
Көпжылдық шөптер	га	147	-	3000	120	360000
Соя	га	35	12	420	100	420000
Сенаж	-			5000	60	300000
Солома	-			500	40	20000
Басқалары	-			-		100000 13350000
Мал  шаруашылығы
КРС приплоды	бас	45		45	3000	135000
Сүт	ц	800		750	15	1200000
Салмақты КРС	ц	30,0		30	-	225000
Приплод  қой	бас	90		90	2000	180000
Жүн	кг	400		400	70	28000
Салмақты  қойлар	ц	30,0		30		165000
Басқалары	-					770000 2703000
Басқалары	-					100000