Опциондар. Олардың сипаттамасы мен түрлері

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

 

Реферат

Тақырыбы:  Опциондар.Олардың сипаттамасы мен түрлері

 

 

                                   

 

 

 

 

 

 

   Орындаған: Ашимов  Н

                                                                                          Тексерген  :Ақпанов А

 

 

                                                         2012 ж

                                                    Жоспар:

Кіріспе

1. Опциондар- қысқаша мағынасы
2. Опциондар түрлері мен сипаттамасы
3. Фъючерстік мәміле

 

     Қорытынды

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Кіріспе

   Өндірістік күштерді дамытудың жаңа деңгейіне сәйкес келетін алғашқы

халықаралық биржа Антверпендегі  биржа болып табылады, ол 1531 жылы негізделген болатын, өзінің үй-жайы бар, оның кіреберісінде «In usum negotiatorum cujuscunque ac linguae» деген танымал жазу жазылған болатын, бұл жазу «Барлық  халықтар мен олардың тілі басқа  сауда адамдары үшін» дегенді  білдірді. XVII ғасырдың басында аса  маңызды рөлді Амстердамдағы  биржа атқарды, ол бір мезгілде сауда  және биржалық болып табылды. Мұнда  алғашқы рет жедел мәмілелер  пайда болды, ал биржалық операциялар  техникасы жеткілікті жоғары деңгейге қол жеткізді. Осы биржада тек  Голландияның, Англияның, Португалияның, Испанияның мемлекеттік қарыздарының облигациялары ғана емес, сонымен  қатар Голландтық және Британдық  Ост-Үндістандық, ал кейіннен Вест-Үндістандық  сауда компанияларының акциялары  да баға белгіледі.

Биржалар тауарлар тобы мен  операция түрлері бойынша қалыптасқан  мамандықтарға ие. Қазіргі уақытта  статистика мәліметтеріне сүйенсек,  әлемде шамамен 150 сауда биржалары  есептелуде.Ал, Қазақстандағы тауар  және қор биржалары 1991 жылы құрылып, өз дамуын

бастаған болатын. Қазақстанның тауар биржалары оның заңды құрылуынан бастап тауарлар мен қызметтердің кең  түрі, бағалы қағаздар, жылжымайтын  мүлік бойынша, ал 1995 жылдан бастап  – Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1995 жылғы 28 шілдедегі № 1035  қаулысымен бекітілген Биржалық тауарлардың тізбесi бойынша ашық және жабық 

биржалық сауданы ұйымдастыру  және жүргізу бойынша жұмыстардың  жемісті тәжірибесіне ие. Биржалық тауарлардың тiзбесiне республикада өндірілетін мынадай тауарлар тобы енгізілген болатын. Биржалық саудадағы мәмілелер нақты уақыт режимінде өтеді, сондықтан да олар ашық, сондай-ақ баға белгілеу биржалық тауарларға нақты сұраныс пен ұсыныс нәтижесінде жасалады. Биржада айналымға жiберiлген мүлiк нысанасы болып табылатын

және Қазақстан Республикасының  тауар биржалары туралы заңнамасына және биржалық сауда ережелерiне сәйкес ол жүргiзетiн сауда-саттыққа қатысушылармен жасалатын мәмiле биржалық мәмiле болып танылады.

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    Опцион деп контрактіде көрсетілген мерзім ішінде ғана әрекет ететін, тұрақты бағада белгілі бір акциялар санын сатып алу немесе сатуға құқық беретін контрактіні атайды.Контрактны сатып алушы оны сатуға опциондық сыйақы төлейді, оны опцион бағасы ретінде қарайды.

Опциондық келісімшарт —  бұл шартқа сәйкес оның иегер (немесе сатып алушы) деп аталатын тараптарының біреуі болашақта айқындалған белгілі  бір күнге дейін немесе сол  күні оның жазылушы (немесе сатушы) деп  аталатын екінші тарапынан қандай да бір активті белгіленген баға (орындау бағасы) бойынша сатып  алу (сату) құқығын немесе жазылушыға осы құқықтар үшін сыйақы деп аталатын бірқатар ақша сомасын төлеу 

арқылы мәмілені орындаудан бас тарту құқығын алады. Активті  сатып алу құқығын беретін  опцион сатып алуға арналған опцион немесе опцион колл немесе жай ғана колл деп аталады. Активті сату құқығын  беретін опцион сатуға арналған опцион немесе опцион пут немесе жай ғана пут деп аталады.

Опционның негізінде жатқан активтің әрқашан да екі бағасы болады: ағымдық нарықтық баға немесе спот бағасы және опционда бекітілген орындау  бағасы, ол бойынша опцион орындалуы  мүмкін. Опционның өзінің бағасы опционның  негізінде жатқан активтің бағасы емес, оның сыйақысы болып табылады.Опциондар  биржалық және биржалық емес болып  бөлінеді. Биржалық опциондық келісімшарттар тек биржаларда ғана жасалады және өзінің әрекет ету тетігі бойынша  олар түгелдей дерлік фьючерстік келісімшарттарға ұқсас келеді. Биржалық опциондар  түгелдей стандартталған, олар кері мәміле арқылы жабылуы мүмкін, олардың орындалуына кепілдік берудің маржалық тетігі бар (тек опцион жағдайында маржаны әдетте опционға жазылушы (сатушы) төлейді). Биржалық опциондар да, фьючерстік келісімшарттар сияқты негізінен қысқа мерзімді сипатта болады, яғни, олардың әрекет мерзімі өте сирек жағдайларда ғана бір жылдан асады, ал олардың ең кең тараған әрекет мерзімі үш айлық кезең болып табылады.Сатып алу опционы кез келген контрактідегі мерзімде, контрактіде көрсетілген акциялар санын белгілі бір бағада сатып алуға құқық береді.Екі жағдайда да опционды сатып алушы төлейтін сыйақы мөлшері әр түрлі себептерге байланысты келеді, соның ішінде сол акциялардың бағалы қағаздар нарығындағы жағдайы, опционның ерекшеліктері, опциондық контрактінің қызмет ету мерзімі, ең соңында опциондық нарықтағы сұраныс пен ұсыныстың шекті қатынасы әдетте сыйақы бір акцияға есептеліп көрсетіледі. Қалыпты жағдайда контрактінің мерзімінің ұлғаюымен байланысты сыйақы мөлшері де ұлғая түседі, бірақта тікелей қатынастағы тәуелділік болмайды. 
Опционды сатып алушы мен сатушының өздеріне алған міндеттемелері де бірдей емес: егер сатып алушы уақтылы сыйақы төлеуді міндеттемесі ретінде санаса, ал сатушы ақ-шалай қаражаттары немесе бағалы қағаздарының кепілі түрінде, өз міндеттемелерін орындауға белгілі бір кепілдеме беруге тиіс. Ондай кепілді салу және оның мөлшері нарық экономикасы дамыған барлық елдер үшін іс жүзінде ортақ жүйемен реттеледі. 
Әлемдік тәжірибеде опциондар орындалу мерзіміне бай-ланысты екі типке бөлінеді: еуропалық, американдық. 
Еуропалық опцион – келісілген уәде бойынша алдағы  күнде орындауға жіберілетін опцион. 
Американдық опцион – келісім бойынша алдағы күнде де және оған дейін кез келген уақытта да орындалуға жіберілетін опцион. 
Опциондар өздерінің қызмет ету уақытында қайта сатылу негізінде иеленушілерін бірнеше рет ауыстырады. Бұл жерде қайта сату барысындағы баға опционның қызмет ету мерзіміне таянған сайын төмендеп отырады. Опциондармен жасалатын мәмілелер биржалық залдың бір немесе бірнеше секцияларында жүргізіледі. 
Опциондармен сауда «еркін айқай» әдісімен жүзеге аса-ды. Іс жүзівде бұл келесідей түрде жүргізіледі. Сауда әреке-тімен реттеуші жетекшілік етеді. Оның жан-жағына брокер-лер мен дилерлер жиналады. Реттеуші әдетте бір акция түрімен жұмыс істейді. Ол сауда күнінің ашылуына баға белгілей отырып, сауда күнінің жабылуына қарай бағаны нақтылайды, топ арасынан сатып алу және сату бүйрық-тарын тіркейді, нарық жағдайы туралы ақпараттар береді және т.б. Брокерлер мен дилерлер биржаның мүшесі арнайы фирма өкілдері болып табылады. 
Опциондармен жасалатын сауда екі бағытта жүзеге аса-ды: «қоғамдық бүйрықтарға» ңегізделген мәмілелерде брокерлік-дилерлік фирмалардың мүдделері есебінен жүргізілетін мамілелерде. Бірінші категория клиенттерге қызмет көрсетеді, яғни опциондарды сатып алу немесе сату барысында брокерлік қызметтті қажет ететін жеке және занды тұлғаларға арналады. Бұл мәмілелер делдалдық фирмалардың ісінде төленеді. Екінші жағдайда, фирма өзінің ақшаларын жүмсай отырып пайда табады немесе өзінің есебінен зиян шегеді. Бұл жерде брокерлік және дилерлік қызметтің арасындағы айырмашылық байқалады. 
Опционды сауда процедурасы әрбір серияда сатушы-лардың сұранысы мен сатып алушылардың ұсыныс сыйақы-сының мөлшерін (ротация) анықтаудан басталады. Реттеуші барлық кластар анықталғанша сериялардан туындайтын мәмілелерге қол жеткізеді. Дилерлік мәртебесі бар әрбір биржашы алмастыруға күннің басында ғана емес, сондай-ақ қосымша алмастырулар қажет болған жағдайда қатынасуға тиісті. Алмастыру уақытында қандай да бір сериялар бойынша мәмілелерге байланысты 
ұсыныстарға тыйым салынады. 
Ертеңгілік алмастыру биржаның жұмысының басталуы-нан біршама кешігеді. Осы аралықта биржашылар барлық класс серияларының брокерлік және дилерлік желі бойынша сатып алу және сату өтініштерін жасай алады. Сөйтіп, әр серияда сатып алушылар мен сатушылардың ұсынысы жинақталады. Олармен бірге алдыңғы сауда күніндегі ұсыныстар да қамтылады. 
Алмастыруды бастағаннан кейін реттеуші, сауда күнінің басындағы баға белгіленімін құрайтын сұраныстың ең жоғары бағасын және ұсыныстың ең төменгі бағасын хабарлайды. Биржашылар хабарлаған баға белгіленімінің ұсыныс бағасымен жақындығына көңіл аударады. Сонымен қатар, кейбір брокерлер өз клиенттерінің «ең жақсы баға бойынша» ойнау туралы бұйрығын ескере отырып, варианттардың ішіндегі ең жақсысы бойынша мәмілелерді жүзеге асыруға тиіс, яғни төменгі бағада сатып алып немесе ең жоғары бағада сату. 
Серияның бірінші мәмілесі өткеннен кейін, реттеуші бар-лығына бірдей осы бағада басқа мәмілелерді жасауға мүм-кіндік береді және келесі серияға өтеді және т.б. Алмас-тыруды аяқтағаннан кейін биржалық мәміле мүшелері барлық серияларда сатып алу-сатуға деген ұсыныстарын жасайды. Мұндай да белгілі бір регламент әрекет етеді. 
1. Егер биржашының опцион сатып алғасы 
немесе сатқысы келетін бағасы реттеушінің өтінішіне 
сәйкес келмесе, дилерлер қарсы ұсыныс жасай 
алады. Бұл жағдайда, реттеуші арқылы рәсімделетін, 
биржашылар арасында сауда келісімі жүргізіледі. 
2. Реттеушіге және бір-біріне жасалған үндеулер дауыс- 
тап жасалады, себебі әр қайсысы кез келген жаңа 
ұсынысты естуге тиіс. 
3. Сатып алу және сату опционын бірдей бағада сатуға 
екі бұйрықты алған брокер, әрқайсысын жеке- 
жеке хабарлауға міндетті және егер екуіне де 
ұсыныс болмаса, бұйрықты біріктіре отырып, мәмілені 
жасай алады. 
4. Брокер мәмілені өзінің фирмасы есебінен жүзеге 
асыруға және сонымен бірге, клиенттен комиссиондық 
ақы алуға құқығы жоқ, яғни ол, таза делдал ретінде 
немеее мәмілеге мүдделі екінші жақ ретінде әрекет 
етеді. 
5. Егер брокер бір немесе бірнеше опциондарды сатып 
алса (сатса), ол бірінші кезекте сол серияның опцион- дарын сатып алуға (сатуға) құқық алады. Басқаша айтқанда, мәмілені уақытша кімнің атына бекіту керектігіне мүмкіндік алады.

    Сатуға жаздырып алынған опциондар 
     А10 63-тармақтың қолданылуын көрсету үшін ұйымда айналыста өзінің қарапайым акцияларын 35 а.б. болатын атқару бағасымен сатуға жаздырып алынған 120 опцион бар делік. Оның қарапайым акцияларына орташа алынған нарықтық баға кезең ішінде 28 а.б. болды. Акцияға шаққандағы таратылған пайданы есептеу кезінде ұйым 4,200 а.б. сомасына сату жөніндегі өз міндеттемесін қанағаттандыру мақсатында кезеңнің бас кезінде бір акция үшін 28 а.б. бағамен 150 акция орналастырдым деп санайды. Орналастырылған 150 қарапайым акция мен сатуға арналған опционды қанағаттандырудан алынған 120 қарапайым акция арасындағы айырмашылық (30 қосымша қарапайым акция) акцияға шаққандағы таратылған пайданы есептеу кезінде бөлгішке қосылады.  
Опциондық кластагы сауданы жаңарту міндетті түрде алмастырудан басталады. 

Опционды сатып алушы мен сатушының өздеріне алған міндеттемелері де бірдей емес: егер сатып алушы уақтылы сыйақы төлеуді міндеттемесі ретінде санаса, ал сатушы ақшалай қаражаттары немесе бағалы қағаздарының кепілі түрінде, өз міндеттемелерін орындауға белгілі бір кепілдеме беруге тиіс. Ондай кепілді салу және оның мөлшері нарық экономикасы дамыған барлық елдер үшін іс жүзінде ортақ жүйемен реттеледі. 
  Әлемдік тәжірибеде опциондар орындалу мерзіміне байланысты екі типке бөлінеді: еуропалық, американдық. 
  Еуропалық опцион – келісілген уәде бойынша алдағы күнде орындауға жіберілетін опцион. 
  Американдық опцион – келісім бойынша алдағы күнде де және оған дейін кез келген уақытта да орындалуға жіберілетін опцион. 
  Опциондар өздерінің қызмет ету уақытында қайта сатылу негізінде иеленушілерін бірнеше рет ауыстырады. Бұл жерде қайта сату барысындағы баға опционның қызмет ету мерзіміне таянған сайын төмендеп отырады. Опциондармен жасалатын мәмілелер биржалық залдың бір немесе бірнеше секцияларында жүргізіледі. 
  Опциондармен сауда «еркін айқай» әдісімен жүзеге асады. Іс жүзінде бұл келесідей түрде жүргізіледі. Сауда әрекетімен реттеуші жетекшілік етеді. Оның жан-жағына брокерлер мен дилерлер жиналады. Реттеуші әдетте бір акция түрімен жұмыс істейді. Ол сауда күнінің ашылуына баға белгілей отырып, сауда күнінің жабылуына қарай бағаны нақтылайды, топ арасынан сатып алу және сату бұйрықтарын тіркейді, нарық жағдайы туралы ақпараттар береді және т.б. Брокерлер мен дилерлер биржаның мүшесі арнайы фирма өкілдері болып табылады.  
  Опциондармен жасалатын сауда екі бағытта жүзеге асады: «қоғамдық бұйрықтарға» негізделген мәмілелерде брокерлік-дилерлік фирмалардың мүдделері есебінен жүргізілетін мәмілелерде. Бірінші категория клиенттерге қызмет көрсетеді, яғни опциондарды сатып алу немесе сату барысында брокерлік қызметті қажет ететін жеке және заңды тұлғаларға арналады. Бұл мәмілелер делдалдық фирмалардың ісінде төленеді. Екінші жағдайда, фирма өзінің есебінен зиян шегеді. Бұл жерде брокерлік және дилерлік қызметтің арасындағы айырмашылық байқалады.  
  Опционды сауда процедурасы әрбір серияда сатушылардың сұранысы мен сатып алушылардың ұсыныс сыйақысының мөлшерін (ротация) анықтаудан басталады. Реттеуші барлық кластар анықталғанша серияларындан туындайтын мәмілелерге қол жеткізеді. Дилерлік мәртебесі бар әрбір биржашы алмастыруға күннің басында ғана емес, сондай-ақ қосымша алмастырулар қажет болған жағдайда қатынасуға тиісті. Алмастыру уақытында қандай да бір сериялар бойынша мәмілелерге байланысты ұсыныстарға тыйым салынады.  
  Ертеңгілік алмастыру биржаның жұмысының басталуынан біршама кешігеді. Осы аралықта биржашылар барлық класс серияларының брокерлік және дилерлік желі бойынша сатып алу және сату өтініштерін жасай алады. Сөйтіп, әр серияда сатып алушылар мен сатушылардың ұсынысы жинақталады. Олармен бірге алдыңғы сауда күніндегі ұсыныстар да қамтылады. 
  Алмастыруды бастағаннан кейін реттеуші, сауда күнінің басындағы баға белгіленімін құрайтын сұраныстың ең жоғары бағасын және ұсыныстың ең төменгі бағасын хабарлайды. Биржашылар хабарлаған баға белгіленімінің ұсыныс бағасымен жақындығына көңіл аударады. Сонымен қатар, кейбір брокерлер өз клиенттерінің «ең жақсы баға бойынша» ойнау туралы бұйрығын ескере отырып, варианттардың ішіндегі ең жақсысы бойынша мәмілелерді жүзеге асыруға тиіс, яғни төменгі бағада сатып алып немесе ең жоғарғы бағада сату. 
  Серияның ең бірінші мәмілесі өткеннен кейін, реттеуші барлығына бірдей осы бағада басқа мәмілелерді жасауға мүмкіндік береді және келесі биржалық мәміле мүшелері барлық серияларда сатып алу-сатуға деген ұсыныстарын жасайды. Мұндай да белгілі бір регламент әрекет етеді.  
1. Егер биржашының опцион сатып алғасы немесе сатқысы келетін бағасы реттеушінің өтінішіне сәйкес келмесе, дилерлер қарсы ұсыныс жасай алады. Бұл жағдайда, реттеуші арқылы рәсімделетін, биржашылар арасында сауда келісімі жүргізіледі. 
2. Реттеушіге және бір-біріне жасалған үндеулер дауыстап жасалады, себебі әр қайсысы кез келген жаңа ұсынысты естуге тиіс. 
3. Сатып алу және сату опционын бірдей бағада сатуға екі бұйрықты алған брокер, әрқайсысын жеке-жеке хабарлауға міндетті және егер екеуіне де ұсыныс болмаса, бұйрықты біріктіре отырып, мәмілені жасай алады. 
4. Брокер мәмілені өзінің фирмасы есебінен жүзеге асыруға және сонымен бірге, клиенттен комиссиондық ақы алуға құқығы жоқ, яғни ол, таза делдал ретінде әрекет етеді. 
5. Егер брокер бір немесе бірнеше опциондарды сатып алса (сатса), ол бірінші кезекте сол серияның опциондарын сатып алуға (сатуға) құқық алады. 
  Опциондық кластағы сауданы жаңарту міндетті түрде алмастырудан басталады. 
  Фьючерс – тұрақты табысты бағалы қағаздарды тұрақты бағада алдағы уақытта жабдықтау контрактісін айтады.  
  Еркін нарықта нақты сатушылар мен сатып алушылар арасында контрактілер жасауға ешкім тыйым салмаса да, фьючерстік мәмілелер негізінен биржада жасалады. Ұйымдастыру қатынасындағы жүйе опционға ұқсас: клиент брокерлік кеңсе арқылы бұйрығын береді, ол бұйрық залдағы тұрақты жұмыс жасайтын өкілге жетеді, кейінгі оның орындалуы немесе орындалмауы нарықтағы нақты жағдайға байланысты анықталады. Негізгілері ретінде мынадай бұйрықтар қолданылады: нарықтық, тоқта, шектеулі.   
  Фьючерстермен мәмілені жүзеге асырушы клиенттер екі категорияға бөлінеді: алыпсатарлар және сақтанушылар. Бірінші категория – бұл фьючерсті кейіннен қайта сатып алу мақсатында сатып алушылар, яғни алыпсатарды контракт заты қызықтырмайды. Сақтанушылар керісінше, өз қызметінің түріне байланысты берілетін тауарлармен контракты бойынша тікелей байланысты. Мұндағы сатушы жақ бағалы қағаздардың эмитентін білдірсе, ал сатып алушы жақ инвестор болып саналады. Екі жақта өздерінің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін тырысады. Опционға қарағанда фьючерстік мәміленің айырмашылығы, екі жақты да маржалайды, бірақ сыйақы берілмейді. 
  Тұрақты табысты бағала қағаздар фьючерсі – фьючерстердің біршама жауапты түріне жатады. Оның заты кепілденген тұрақты табысты қағаздармен алдағы кезеңде жабдықтау болып табылады. Бұл ілгері уақыттағы мемлекеттің бағалы қағаздары. Фьючерсті сатушы контрактіде саны және бағасы көрсетілген белгілі бір бағалы қағаздарды сатып алуға өзіне міндеттеме алады. Сатып алушы контрактіде қарастырылған күнге сәйкес жәй контрактінің шарттарын сақтай отырып, беруге міндетті.  
  Басқада қаржылық құралдар арасында бұл мәмілелердің мәні, кепілденген тұрақты табысты бағалы қағаздардың алып жатқан жағдайынан туындайды. Бұл бағалы қағаздардың атының өзі, инвестордың оларды сатып алуға қаражат салуда ешқандай тәуекелге бармайтынын түсіндіреді. Алайда, оның позициясының бір кемшілігі бар, мұнда инвестор ондай жұмсалымдардан жоғары табыс ала алмайды. Дегенмен де инвестор мынадай артықшылықтарға ие болады:  
- жалпыға ортақ дағдарыс және құлдырау тұсында да оған тұрақты табыс кепілденеді; 
- біршама белсенді, бірақта тұрақты емес нарықта инвестор күтпеген зияндардан сақтандырылады; 
- оған қор нарығындағы жағдайға және инвестициялық портфельдің қалыптасуына тұрақты бақылау жасауға уақыт және күш жұмсаудың қажеті жоқ. 
  Артықшылықтар мен кемшіліктерді салыстыра отырып, әрбір инвестор нарықтағы ағымды есепке алып, өзінің меншікті жоспарын жасайды, ал соның сомасында тұрақты табыстың бағалы қағаздарға деген сұранысы мен ұсынысы қалыптасады. 
  Әрбір бағалы қағаздың өзіндік номиналдық құны болады және соған сәйкес қайтару мерзімі өткенде оны өтейді. Фьючерстік контрактілер: қысқа, орта және ұзақ мерзімді бағалы қағаздарға пайдаланылады. Облигация үшін фьючерстік баға номиналдық құнынан төмен жоғары болуыда мүмкін. 
  Бағалы қағаздар фьючерсін іске асыру уақытында сатушыдан сатып алушыға биржалық опциондық мәмілелер сирек беріледі.Көбіне мәміле екінші жақтың есебінен бірінші жақтың айырмасына сәйкес төлемдерді төлеумен өтеледі

Опциондар, варранттар және олардың баламалары  
 
Акцияға шаққандағы таратылған пайданы есептеу мақсатында ұйым өзінде бар таратушы ықпалы бар опциондар мен варранттардың орындалғаны туралы болжамды қабылдауы тиіс. Осы құралдардан болжалды түсімдер қарапайым акциялар шығарудан қарапайым акциялардың кезең ішіндегі орташа нарықтық бағасы бойынша алынған түсімдер ретінде қаралуы тиіс. Орналастырылатын қарапайым акциялардың саны мен қарапайым акциялардың кезең ішіндегі орташа нарықтық бағасы бойынша орналастырылуы тиісті қарапайым акциялар саны арасындағы айырмашылық қарапайым акцияларды әлдебір өтем төлеусіз орналастыру ретінде ескеріледі. 
   Опциондар мен варранттардың нәтижесі қарапайым акциялардың кезең ішіндегі орташа нарықтық бағасы бойынша қарапайым акциялар шығару болса, онда олардың таратушы ықпалы болады. Тарату көлемі қарапайым акциялардың кезең ішіндегі орташа нарықтық бағасы мен орналастыру құны мен бағасы арасындағы айырмашылыққа теңеледі. Сонымен, акцияға шаққандағы таратылған пайданы есептеу үшін әлеуетті қарапайым акциялар төмендегі шарттардан құралған акциялар ретінде ескеріледі: 
 
(а) қарапайым акциялардың белгілі бір санын олардың кезең ішіндегі орташа нарықтық бағасы бойынша орналастыру шарты. Ондай қарапайым акцияларға белгіленген баға әділ деп саналады, сондықтан олар таратылатын немесе таратылуға қарсы болып саналмайды. Олар акцияға шаққандағы таратылған пайданы есептеу кезінде ескерілмейді.  
 
(b) қалған қарапайым акцияларды қандай да болсын өтемді төлеу шарты. Мұндай қарапайым акциялар ешқандай түсім келтірмейді және айналыстағы қарапайым акцияларға шаққандағы пайдаға немесе шығынға ешқандай ықпал етпейді. Демек, мұндай акциялар таратылатын болып табылады, сондықтан олар акцияға шаққандағы таратылған пайданы есептеу кезінде айналыстағы қарапайым акциялар санына қосылады.  
   Опциондар мен варранттар қарапайым акциялардың кезең ішіндегі орташа нарықтық бағасы сол опциондар мен варранттарды орындау асып кеткен (яғни, олар «ақшада» болған» жағдайда ғана таратушы ықпалда болады. Есептілікте бұрын көрсетілген акцияға шаққандағы пайда сомасы қарапайым акцияларға бағаның өзгеруін көрсету үшін өтіп кеткен күнмен түзетуге жатпайды.  
                                               

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды 
    Акцияларға опциондар және өздеріне  Акциялар негізіндегі төлемдер ҚЕХС (IFRS) қолданылатын үлескерлік құралдар негізіндегі төлемдер туралы өзге де келісімдер үшін орналастыру бағасына және тармақта айтылған орындау бағасына ұйымға болашақта акцияға опциондар бойынша немесе үлескерлік құралдар негізіндегі төлемдер бар басқа келісім бойынша жеткізілуі тиісті кез келген тауарлардың немесе қызметтердің әділ құны қосылуы тиіс.  
 
     Қызметкерлер үшін акцияларға нақты немесе белгіленетін шарттары бар опциондар және үлескерлік меншікке берілмеген қарапайым акциялар акцияға шаққандағы таратылған пайда есебіне, тіпті, мұндай табыстау кепілдікті болып табылмайтынына қарамастан қабылданады. Олар үлестік құқық берілген күнде айналыста болатын опциондар ретінде ескеріледі. Қызмет нәтижелеріне негізделген, қызметкерлер үшін акцияларға опциондар орналастырылуы кейінге қалдырылған акциялар ретінде ескеріледі, өйткені олардың шығарылуы белгілі бір уақыттың өтуіне қоса белгілі бір шарттардың орындалуына байланысты.