Меншікті капиталдың есебі

    Егер  де 5020 шотының дебеттік қалдығы болмаса, онда кәсіпорын өзінің жарғылық капиталын толығымен қалыптастырылғанын білдіреді.

    Эмиссиялық  кіріс есебі.

    Өз  меншігіндегі акцияларды сатқанда 5110 шоты кредиттеліп, мына шоттар дебеттеледі: 1050, 1040, 1010, 1020.

      «Арай» кәсіпорынына құрылтай құжаттарында көрсетілгендей 20 000 жай акцияларды номиналдық бағасы 100 теңгеге шығаруға рұқсат етілген.

    Д 5020 Төленбеген капитал..............................2000000

    К 5010 Жай акциялар........................................2000000     

    1 қаңтарда «Арай» 10 000 акцияны номиналдық құнымен сатады:

    1 қаңтар

    Д 1010, 1040 Ақша қаражаттары......................1000000

    К 5020 Төленбеген капитал..............................1000000

    Егер  болашақта кәсіпорынның потенциалы  жағымды деп саналса, басшылар қосымша  акцияларды шығаруға ниет білдіреді. Бұл кезде компаниямен түзету жасалады, яғни акцияның нарықтық құны осы уақыттағы номиналдық құнынан жоғарлатылады.

    «Арай» кәсіпорыны 1 000 акцияны 1 наурызда 120 теңгеге сатты.

    1 наурыз

    Д 1010, 1040 Ақша қаражаттары (120 тг.* 1 000)........120 000

    К 5020 Төленбеген капитал ( 1000*100тг)....................100 000

    К 5110 Эмиссиялық кіріс..................................................20 000

    Соңғы сома  авансталған (салынған) капиталдың бөлігі болып табылады.  

    Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар есебі бойынша бухгалрелік есеп жазуларын келесі кестеде қарастырамыз:

    Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар есебі

 

    Резервтік капитал есебі.

    Резервтік капиталдарды қалыптастырған кезде 5410 шоты дебеттеледі де, 5310 шоты кредиттеледі.

    Резервтік капитал қаражаттарын пайдалану 5310-ші шоттың дебетімен мына шоттардың  кредитінде көрініс табады:

    3030, 3390, 3050 – артықшылығы бар акциялар  бойынша төлем жасауға қажет  қаржысы болмаған жағдайда серіктестіктердің резервтік капиталының ішіндегі дивидендтердің есебінен төлеген кезде; 5410-шот «Есептік жылдың пайдасы (залалы)», 5430-шот «Өткен жылдардағы  пайда (залал)» - зиян шеккен соманы резервтік капиталдың есебінен жапқан кезде.

    Қайта бағалауға арналған резерв.

    Қайта бағаланған негізгі құралға төмендей корреспонденция жасалады.

    Негізгі құралдарды (жерден басқа) қайта бағалау  кезінде 2410 шоты дебеттеліп, 5320 шоты кредиттеледі, негізгі құралдардың қайта бағалауына байланысты олардың тозу сомасы ұлғайғанда 5320 шоты дебеттеліп, 2420 шоты кредиттеледі.

    Негізгі құралдардың құнының өзгеруіне  байланысты тозу сомасына да түзетулер  жүргізіледі.

    Негізгі құралдарды қайта бағалаудан алынған  қайта бағалауға арналған резерв есебі

 

    Инвестицияларды қайта бағалау  белгіленген тәртіппен  жүргізіледі. Инвестицияларды қосымша есептеу сомалары  5320 шотының кредиті бойынша көрініс табады:

 

    5320 шотының дебеті  ұзақ мерзімді  инвестицияның құнының төмендегенін  және олардың баланстық құнының азайғанын көрсетеді, ол кезде қайта бағаланған сомасының шегінде мына шоттар корреспонденцияланады:

    -ұзақ  мерзімді инвестицияның төмендеген құнына 2010-2040 шоттары кредиттеліп, 5320 шоты дебеттеледі;

    -инвестицияның  баланстық құнының азайған сомасына  2310, 2210 шоттары кредиттеліп, 5320 шоты дебеттеледі.

    Активтердің басқа түрлерін (шикізаттар мен материалдарды, сатып алынатын жартылай фабрикаттарды, отынды, дайын өнімді, тауарларды және басқаларын) қайта бағалау операциялары үшін 5320 шотына субшот 5323 «Басқа да активтерді қайта бағалауға арналған резерв» шоты пайдаланылады. Шын мәнінде бұл шот инвестиция-неттосы бойынша бағамның есептен шығарылатын кезеңіне дейінгі айырмасын есепке алу үшін пайдаланылады. Егер де инвестиция –неттосы шет елдегі бөлімшелерге берілсе, бағамдық айырманың жиынтық сомасы ретінде 6250 шоттың кредиті бойынша көрініс табады, ал егер де ол шығыс ретінде танылса, онда ол 7430 шоттың дебеті бойынша көрініс табады.

    Егер  де доллар бағамы теңгеге шаққанда азайса, онда оның бағамдық айырмасы қаржылық инвестицияның қысқарғаны ретінде бағаланады және ол 5323 шотының дебеті бойынша көрініс табады, ал егер де керісінше болса, онда 5323 шотының кредитінде көрсетіледі.

    Бөлінбеген  кіріс (жабылмаған залал) есебі.

 

                                                 Қорытынды. 

    Қазіргі таңда «Меншікті капитал  есебінің»  әртүрлі жүйедегі мүмкіндіктері  бар. Оларды қалыптастыру кәсіпорындардың  көлемінің, қызмет ауқымының әр түрінде қолданыс табуда.

    Меншікті  капиталдың есебін ұйымдастырғанда  бухгалтерия жұмысының қарқынын кеңейту мен кәсіпорынның қаржылық – шаруашылық қызметіне бақылауды  жақсарту және де кәсіпорынды басқаруды  дұрыс қолға алуда маңызды  болып табылады.

    Меншікті  капитал қаржылық есеп беруде бірден- бір бөлінбейтін қажет категория. Халықаралық қаржылық есеп стандартында қарастырылған стандарттау құралы кәсіпорынның қаржылық есеп беруі бухгалтерлік есебі емес. Көптеген отандық бухгалтерлер  халықаралық қаржылық есеп  стандартын аша отырып, белгілі бір операцияны қалай есептейтінін, алғашқы құжаттарды дайындау және толтыру туралы одан реттеуші құжаттар, нормативтік актілер іздемекші болады. Бірақ, бұл былай емес. Батыстық бухгалтерлер үшін қаржылық есеп инвесторлармен, меншік иелерімен қарым-қатынас жасайтын тіл ретінде маңызды, себебі оларға кәсіпорынның есебі қалай жүргізілетіні, яғни жеңілдетілген режимде немесе журнал-ордерде немесе есептің автоматтандырылған әдісін қолдану-қолданбау маңызды емес. Бухгалтерлік есепті жүргізуде ақпаратты жинау және әзірлеу қағидасы сол қалпы қалады, өйткені халықаралық қаржылық есеп беру стандарты бухгалтерлік есепті жүргізуді реттемейді. Сондықтан да бухгалтерлерге есепті жүргізуде стандарттың әрбір әрібін қатал ұстану міндетті емес. Халықаралық қаржылық есеп  стандарты бұл қоғамдық қызығушылықтарды сипаттайтын, қаржылық есеп беруді дайындау мен ұсыну тәртібі үшін қажет жүйе. Халықаралық қаржылық есеп  стандарты  көптеген мемлекеттерде қолданылатын бизнес тілі. Сондықтан да Қазақстанға инвесторлар қажет болғандықтан экономикалық тиімді, ал инвесторлар болса қаржылық ақпаратты  халықаралық қаржылық есеп  стандартына сәйкес ұсынуды талап етеді.

    Халықаралық қаржылық есеп  стандартының артықшылығына  келетін болсақ, біріншіден, оның қабылдауда оңайлылығы, өйткені оны дайындауда әлемдік тәжірибе қолданылды. Екіншіден, халықаралық қаржылық есеп  стандартты қолдану кәсіпорынның қаржылық есебінде нақты әділ сандармен құрылады. Халықаралық қаржылық есеп  стандартына көшуде активтерді бағалауда және де қазір пайдалы болып саналатын кәсіпорындар кейін зиянды болулары мүмкін белгілі бір проблемалар туындауы мүмкін.

    Қазақстандық  бухгалтерлік есеп стандарты халықаралық  қаржылық есеп  стандартына жақындатылып жасалған стандарт. Тек халықаралық қаржылық есеп стандарты кеңірек, ал ондағы ақпарат толығырақ. Әрине, кейбір стандарттағы терминдерді түсіну қиынырақ және арнайы білімді талап етеді. Бірақ біздің Президентіміздің дамыған елдер қатарына қосылу туралы жолдауын жүзеге асыру үшін біз ол қиындықтардан өтуге дайын болуымыз қажет. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Қолданылған әдебиеттер тізімі.

    1.Қазақстан  Республикасының Азаматтық кодексі.

    2. Қазақстан Республикасының Әкімшілік  кодексі.

    3. Қазақстан Республикасының Президентінің  «Бухгалтерлік есеп туралы»   Заң күші бар №2732 Жарлығы.

    4. «Шаруашылық серіктерстіктер туралы»  Заң.

    5. «Акционерлік қоғам туралы» Заң.

    6. Л.А. Попова, М.Қ. Жұматов, Д.М. Нұрғалиев, А.Б. Омалиева.  Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Оқу құралы. – Карағанды: ҚарМУ баспасы, 1998 ж. 145-148 бет.

    7. В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин. В.В. Радостовец, О.И. Шмидт.  Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы: Қазақстан-аудит орталығы,             2002 ж. 25-36 бет.

    8. Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов. Бухгалтерлік есеп принциптері: Оқу құралы-Алматы: Экономик С, 2003 ж. 332-352 бет.

    9. В.Л. Назарова. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп. Оқулық:Алматы-«Экономика» баспасы. 2005ж. 209-212бет.

    10. О.М. Жакупова. Бухгалтерлік есеп принциптері 2. Оқу-тәжірибелік құралы.-Қарағанды, 2003. 153-183бет.

    11. Ә. Әбдіманапов. Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері (халықаралық стандарт) Алматы 2006 ж.

    13. К.А. Китебаева «Принципы бухгалтерского учета I,II». Караганда 2006г.  С.114-115.

    14. А.Қ. Мейірбеков, Қ.Ә. Әлімбетов. Кәсіпорын экономикасы. – Алматы «Экономика» 2003ж.

    15. Бухгалтер бюллетені. №3, қаңтар 2006ж.

    16. Бухгалтер бюллетені. №23, маусым 2006ж.

    17. Бухгалтер бюллетені. №39, қыркүйек 2006ж.