Материалдык емес активтер

    Материалдық емес активтердің қолда бары мен  қозғалысының есебі

    Материалдың емес активтер — өндірісте ұзаң мерзім пайдалануға болатын (1 жылдан астам), физикалық негізі жоқ ақшаға жатпайтын активтер. Бүл активтерді анықтауға болады, кәсіпорын тарапынан бақылауда болып, оны пайдаланудан кәсіпорын болашақ экономикалық тиімділік күтеді.

    Материалдық емес активтер физикалық негізсіз және оларды материалды немесе материалды емес активтер құрамына кіргізуге болады.

    Мысалы, кәсіпорын жабдықтары технологиялық басқаруға арналған компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етіліп, онсыз жабдық жұмыс істей алмайды. Бұл жағдайда бағдарлама жабдықпен бірге негізгі құрал құрамына  ме енеді немесе материалды емес актив құрамына енеді ме, ол принципиальды түрде анықталуы ңажет.

    Материалдық емес активтерге: лицензиялық келісім; компьютерлік бағдарламамен қамтамасыздандыру; патенттер;

    авторлық құқық; басқа жақтардан алынған тауарлар белгісі; фирмалық атаулар; ноу-хау; табиғи ресурстарды пайдалану құқығы және тағы басқалар жатады.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 

    8.1.Материалдық емес активтерді                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    бағалау 

    1. Басқа кәсіпорындар мен адамдардан ақыға сатып алынған материалдық емес активтер есепте оларды сатып алуға жұмсалған нақты шығындардың сомасымен көрсетіледі.

    2. Кәсіпорынға өтеусіз келіп түскен материалдық емес активтер сараптау жолымен бағаланады.

    3.  Жарғылық капиталға салым ретінде  құрылтайшыдан келіп түскен активтер есепте тараптардың келісімімен белгіленген құқ бойынша көрсетіледі.

    Материалдық емес активтердің қолда бары мен қозғалысының есебі 10-бөлімшенің активтік шоттарында жүргізіледі:

    —                            101 — лицензиялың келісімдер;

    —                         102 — бағдарламалық қамтамасыз ету;

    —                           103 — патенттер;

    —                           104 — үйымдастыру шығындары;                                                                                                                                                                                                                                                                      '' -

    —                           105 — гудвилл;

    —                           106 — басңалар.

    Материалдық емес активтердің келіп түсуі  мен шығуы бір данада жасалған №1-нысандағы «Материалдьщ емес активтерді ңабылдау-өткізу актісінде» көрсетіледі.

    Актіде  мыналар көрсетіледі:

    1.                            Материалдық емес активтердің  дәл атауы.

    2.                            Кәсіпорынға өткізілген (келіп түскен) күні.

    3.                            Объектінің сипаттамасы.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       " •'•'•

    4.                             Бастапқы қүны.         '.      ?*•                                                                                                                                                \'  ■   >      ■   . • ■

    5. Амортизация нормасы.

    Материалдық емес активтер басңа кәсіпорынға  табыс етілгенде (сатылғанда, өтеусіз  берілгенде) акт екі данада жаса-лады: өткізуші және ңабылдаушы кәсіпорындарға. 10-бөлімшенің шоттары бойынша талдамалы  есеп материалдың емес активтерді есепке алудың №2 МЕА нысанындағы инвентарльщ карточ-касында жүргізіледі. Инвентарлық карточкалардың деректерін материалдың емес активтерді есепке алу ведомосінде топтас-тырады, онда мыналар келтіріледі:                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         ••■■-/•.

    :< а) материалдың емес активтердің  атауы;

    ә) ай басындағы және соңындағы қалдыңтар;        !С т-Н

    6) ай ішіндегі ңозғалысы.

    Есеп  компьютерленген жағдайда осындай  принциппен ма-шинограмма жасалады.                                                                                                                                                           .■,.■>•    -:                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    >   -

    8.2. Материалдық емес активтердің

    ■ -.-,. V *•::!/• пт      келіп  түсуі

    1.                           Басқа заңды және жеке түлғалардан сатып алу:

    а)                                 сатып алынған материалдың емес активтердің келісім ңүнына (ҢҢС-сыз) Д-т 101-103, 106 К-т 671;

    ә) К,К,С сомасына Д-т 331 К-т 671;                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      '   г . .

    б)                        ҢҢС-ты есепке алу Д-т 633 К-т 331;

    в)                  үсынылған шотты төлеу Д-т 671 К-т 441, 431, 451, 452.

    2.                                   Материалдың емес активті кәсіпорынның  езі жасауы (бағдарламалың ңамтамасыз ету, интеллектуалды ңүн объектісін ңүру, сауда белгілерін әзірлеу):

    а)                            жүмсалған материалдардың ңүнына Д-т 901 К-т 201-206;

    ә) әзірлеушілердің жалаңысы Д-т 902 К-т 681;

    б)                       жалаңыдан аударым сомасына Д-т 903 К-т 635;

    в)                             материалдың емес активтерді жасау  жөніндегі шығын-дар Д-т 900 К-т 901, 902, 903;

    г)                     жасалған материалдың емес активтің наңты ңүнына (оны балансңа алған  кезде) Д-т 102, 106 К-т 900.

    Материалдың емес активтерді жасауға байланысты шығын-дарды оның түрі мен оны  жасаумен айналысатын бөлімшеге  бай-ланысты 92, 93-бөлімшелердің шоттарында ескеруге болады.

    3.                          Материалдың емес активтердің  жарғылың капиталға са-лым ретінде түсуі:

    а) мәлімделген жарғылың капиталдың сомасына Д-т 511 К-т 501-503;

    ә) келіп түскен материалдың емес активтердің  сомасына

    Д-т 101-103,106 К-т 511.

    Шаруашылың  серіктестіктері туралы КР Президентінің  Жарлығына сәйкес — шаруашылың субъектілері жарғылың капиталға салым ретінде аластатылатын ңүңыңты енгізуге ңүңылы. Олар кірістік әдіспен немесе капиталданған жалдың көлемнің бағасы бойынша (жалдың процентті ңоса) ңысқар-тылған түрде бағаланады. Үйлерді, ғимараттар мен жабдың-тарды уақытша пайдалану ңүңы ңүнының сомасы есепке алы-нады, бүл сомаға Д-т 106 К-т 511. Уаңытша пайдалануға алын-ған үйлердің, ғимараттардың және жабдыңтардың өзі баланс-тан тыс 001-шотта ескеріледі.

    4.                               Материалдың емес активтердің  өтеусіз тегін түсуі Д-т 101-103,106 К-т 726, 727.

    Жыл соңында Д-т 726, 727 К-т 571.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  ,5, 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкес материалдық емес активтердің жетілдіру жолдары 

    Бухгалтерлік  есепте материалдық емес активтердің  анықтамасы негізгі   құралдардың   анықтамасына   сәйкес   келеді,   яғни   жай қызметтер   үрдісінде   сатуға   арналмаған   және   ұзақ   мерзімге пайдалану мақсатымен сатып алынады. Егер оларды пайдаланудан   болашақта табыс алынады деген ықтималдылық болса және егер  оларды сенімді бағалауға болатын болса ғана олар танылады.

    Қаржылық  есеп берудің халықаралық стандартына сәйкес материалдық емес активтер басқа тараптарға жалға өткізу немесе әкімшілік мақсаттар үшін өндірісте немесе тауарлар мен қызмет көрсетуде физикалық мәні жоқ сәйкестендірілетін ақшалай емес активтер  болып табылады.  Және іскерлік пікірден айқын ажыратылады.

    Сонымен қатар материалдық емес активтер ретінде ішкі пікірді қалыптастыруға, жарияланатын атауларды, клиенттердің тізімі және сәйкес сипаттың ұқсас  баптарын қабылдаудың қажеті жоқ.

    Патенттер, авторлық құқықтар, франшизалар, тауар  таңбалары, ұйымдық және жедел шығындар айтарлықтай кең тараған материалдық емес активтер  болып табылады.

    Материалдық емес активтерді екі үлкен топқа бөлуге болады: айырбастауға жататын және жатпайтын.

    Айырбастауға  жататын материалдық емес активтер фирманың басқа активтерінен бөлек сәйкестендіріліп және бөлек сатылуы мүмкін.

    Кейбір  айырбастауға жататын және субъектінің  қызметінде айтарлықтай жиі кездесетін материалдық емес активтер төменде көрсетілген.

    Патент - бұл заңды тіркелген және танылған ерекше құқық. Патенттік құқық - сырттан басқа тұлғалар араласпаған кезде патент таратылатын ұрдісті немесе қызметті, бұйымдарды иесіне пайдалануға, өндіруге, сатуға және бақылауға мүмкіндік береді.