Компанияның дебиторлық борышын басқаруды жетілдіру

2. Үлестік жарна инвестициялық қоры (ҮЖИҚ).

   Үлестің жарна инвестициялық қор заңды  тұлға болып саналмайды, ол шексіз мерзімге құрылады. Үлестік инвестициялық  жарна қорының меншік активтерінің үлесіне құқық беруді басқарушы  компания шығаратын үлес жарнасымен куәландырады.

   Үлестік жарна  құжатталмаған формада шыққан атаулы эмиссиялық бағалы және үлестік инвестициялық жарна қорындағы оның меншік үлесін дәлелдейді. Оның жұмысы тоқтаған кезде, сонымен қатар үлестік инвестициялық жарна қорының меншіктігімен, басқа да құқықтарға байланысты және үлестік инвестициялық жарна қорының активтерін өткізуден (сату) түскен акцияны алуға құқық береді.

   Үлестің инвестициялық жарна қоры активтерінің ең аз мөлшері есептік айлық алу  мың еселік көрсеткішін құрайды.

   ҮЖИҚ  қызметі жоғарыда аталған «Инвестициялық қор туралы» заңымен реттеліп отырады.

   Қазақстанда бірінші үлестік инвестициялық  жарна қоры 2004 ж соңына таман пайда болды. Басқарушысы Compass компаниясы 2004 ж қарашасында компанияға қарасты қазақстандық екі ҮЖИҚ-тың бірінші рет тіркелгені туралы хабарлап жария етті. Бұл қорлардың біріншісі қоржынды инвестициямен,  екінші тікелей инвестициямен айналысады. Сонымен қатар 01 және 02 тіркелім нөмірін алып, салымшыларды тарта бастады. Сонымен, жаңа ел тарихы үшін қаржы нарығының жаңа сегменті ашылды.

   Сол жылы инвестициялық қоржынды басқару жөніндегі (бойынша) Сентрас-Секьюритиз компаниясы Қазақстанда алғаш рет «Қазыналық» ашық ҮЖИҚ құрды. Қазақстанда бірінші рет құрылып отырған ашық ҮЖИҚ  қаржы нарығының даму тарихындағы елеулі кезеңі болып табылады. Сонымен ол елдегі қалыптасқан жинақ ақша мен инвестицияның құрылымын жеке тұлға ретінде және корпоративті құрылымын өзгертуге қабілетті. Себебі банктегі депозиттің пайызына қарағанда үлес жарнасының табысы анағұрлым жоғары.

   Ресейде бірінші ҮЖИҚ 1996 ж пайда болды. 5 жылдан кейін олардың кейбіреудері жылына 125%-ға дейін пайда тапты. Шынында, кейіннен олардың табысы төмендеп, 10-45%-ға дейін ауытқыды, қазірде олардың саны бірнеше жүздеп саналады.

   2005 жылдың басында Қазақстанда 6ҮЖИҚ  тіркелген болатын, мамандардың болжамдары бойынша шамамен қазақстандардың 10% өздерінің жинаған ақшалары осы қорларда сақтайды, - дейді 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   2.3. Мемлекеттік емес зейнетақы қорлары.

   Мемлекеттік емес зейнетақы қорлары – бұл  қоғамдағы әлеуметтік шиеленісті төмендететін, мемлекеттің өз міндетін орындаудағы шығындарды азайтатын, қаржы нарығында тұрақтылықты арттыратын, ұзақ мерзімді инвестициялауға «арзан ақшаны» тартатын әлеуметтік-экономикалық институт.

   Мемлекеттік емес зейнетақы қоры (МЗЕҚ) халықың  зейнетақы жарналарын шоғырландыру арқылы қалыптасатын коммерциялық емес ұйым (еңбек ақысынан – 10%) және келісімшартқа сәйкес зейнетақы төлеуді атқарады. Жиналған қаржыны көбейту үшін қор зейнетақы қорының активтерін басқару жөніндегі арнайы компанияға тапсырады (ЗАБҚ)

   Қор кастодиандық қызметке лицензия алғаннан соң кастодиян-банкісінен ғана банкілік шотын ашуға құқылы болады. Кастодиян ақша қаржысының құнды қағаздармен мәмілеге арналған және оған сеніп тапсырылған бағалы қағаздардың есебін алу мен оны сақтау бойынша кәсіби қызметін жүзеге асыратын заңды тұлға.

   Зейнетақы қоры корпоротивті активтердің жалпы  сомасын, инвестицияланған қаржының сомасын, қаржылық инвестиция құнының өзгеруі, бағалы қағаздардан өткізуден болған түсімнің сомасы мен комиссиялық  сыйақы сомасын кастодиан-банкісі  салыстырып тексеріп отырады. Зейнетақы активін басқару компаниясымен мыналар салыстырылып тексеріледі: зейнетақыф жарнасының түскен сомасы, жинақталған зейнетақыдан төленген сома, инвестиция түрлері бойынша инвестицияланған қаржы сомасы, ивестициялық табыстан алынған сома, басқа қорларға ауысып кеткен салымшылар саны мен олардың сомасы.

   Жинақтаушы  зейнетақы қорлары:

• Ашық;
• Корпоративті болады;

   Азаматтың жұмыс орны мен мекен-жайына қарамастан салымшыдан жинақтау жарнасын қабылдауды ашық зейнетақы жинақтаушы қорлары жүзеге асырады.

   Корпоративті  ЖЗҚ – осы қордың акционерлері мен құрылтайшылары болып табылатын, бір немесе бірнеше заңды тұлғаның алушы қызметкерлері үшін құрылады.

   ЖЗҚ акционерлік қоғам нысанында  құрылады және ҚР қадағалау мен бақылау  агенттігінің келісімі бойынша филиалдары мен өкімдіктерін ашуға құқылы. Зейнетақы жарналарын қабылдау бойынша филиалдары мен өкімдіктерін ашуға құқылы. Зейнетақы жарналарын қабылдау бойынща қызметті және зейнетақы төлемін жүзеге асыру ҚР заңында белгіленген ҚР қадағалау және басқару бойынша агенттігінің тәртібімен лицензияланады. 20 маусым 1997 ж ҚР «Зейнетақымен қамтамасыз ету туралы( заңына с»йкес ЖЭҚ өзгертуге және толықтыруға құқы бар:

• Зейнетақы қорларының іске асыруға;
• Өзінің қызметі (жұмысы) үшін комиссиялық сыйақы алуға;
• Зейнетақы активін басқарудың инвестиция бойынша қызметін өз алдына жүзеге асыру;
• Зейнетақы келісімшартының жағдайына сәйкес өзге де құқықтарды жүзеге асырады.

   ЖЗҚ міндетті:

• Зейнетақы алушының төлемдерін жүргізу;
• Жинақталған зейнетақыны жеке есепке алып және төлеуді жүзеге асыру;
• Салымшы мен алушыға оның жинақталған зейнетақысының жағдайы туралы ақпаратты беру;
• Зейнетақы активтеріне инвестициялық басқаруды жүзеге асырушы ұйымдармен келісімшарт жасасу;
• ЖЗҚ зейнетақы  шартын жасасқан азаматтарға тең жағдайды жасауды қамтамасыз ету.

   ЖЗҚ салымшыларының  мүдделері мен  құқықтарын қорғау мақсатымен мыналарға  тыйым салынады: өндірістік қызмет, зейнетақы активтерін кепілге коюға, акциялардан басқа қағаздар шығаруға, сақтандыру қызметіне.

   Қадағалау жөніндегі-агенттік белгіленген пруденциялық нормативті міндеттемелерін ЖЗҚ сақтауға міндетті. ЖЗҚ меншікті капиталы мыналар есебінен құралады:

• Акционерлер мен құрылтайшылардың жарғылық капиталына салған салымдарынан;
• Комиссиялық сыйақыларынан.

   ЖЗҚ меншікті капиталы – оның міндеттеме сомасының шегерілімін шығарғандағы ЖЗҚ активтерінің құны. (7) 

    
 
 
 
 

ІІІ тарау. Банктік емес кредиттік ұйымдардың және ипотекалық ұйымдардың қаржылық жағдайы.

     3.1.Банктік  емес кредиттік ұйымдардың қаржылық жағдайы.

     Объективті  макроэкономикалық себептерге байланысты банктік емес кредиттік сектордың қызметі 2009 жылы тұтастай алғанда кірістілігінің төмен көрсеткіштерімен жəне активтер сапасының нашарлауымен сипатталды. Оған қоса, мемлекеттің қатысуы бар банктік емес ұйымдарды қаржылық реттеуден шығару банктік емес кредиттік ұйымдарға активтер құрылымында берген заемдары үлесінің едəуір төмендеуіне əкелді. Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар

     Банк  операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың заңды жəне жеке тұлғаларға берген заемдары (млрд.теңге)

     

 Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар берген заемдар ағымдағы жылдың басынан бастап 20,6%-ға немесе 33,4 млрд. теңгеге ұлғайып, ағымдағы жылдың 3-тоқсанының аяғындағы жағдай бойынша 195,8 млрд. теңгені құрады (6.3.1-график). Банктік емес кредиттік ұйымдардың кредиттеу құрылымы ағымдағы жылы қаржы ұйымдары берген заемдар үлесінің едəуір төмендеуімен сипатталды, бұл көбіне мемлекеттің қатысуы бар банктік емес ұйымдардың айтарлықтай бөлігін қаржылық реттеуден шығарумен байланысты. Сондай-ақ жеке тұлғаларға берілген заемдардың үлесі 3 еседен артық 10,3%-ға дейін төмендеді, бұл сондай-ақ əлсіреген экономикалық жағдай. (4)  

Банк  операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың несие портфелінің сапасы: 

 
 

Қазақстанның  қаржы тұрақтылығы туралы есеп, 2009 жылғы желтоқсан 

аясында сақталған консерватизммен байланысты. Банк секторы сияқты банк операцияларының  жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар сегментінде кредиттік  портфель сапасының нашарлауы байқалды. Мəселен, 2008 жылғы қазаннан бастап 2009 жылғы қыркүйек аралығында үмітсіз заемдардың үлесі 1,0%-дан 6,0%-ға дейін, күмəнділер –1,2%-дан 9,0%-ға дейін өсті

Банктік емес кредиттік ұйымдар кірістілігінің көрсеткіштері ағымдағы жылдың екінші тоқсанынан бастап теріс нəтиже көрсетті, бұл ретте олардың динамикасы бірте-бірте қалпына келу үрдісін білдірді

Банк  операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың кірістілік көрсеткіштері:

 

Банктік емес кредиттік ұйымдардың төлем жасау қабілеттілігінің тәуекелдері. 

                                       
 
 
 
 
 

       3.2.Ипотекалық ұйымдардың қаржылық жағдайы. 

   Ағымдағы жылдың басынан бастап ипотекалық ұйымдардың активтері мен міндеттемелері динамикасында соңғыларының тиісінше 59,9%-ға жəне 58,3%-ға төмендеуі орын алды. Ипотекалық ұйымдардың капиталы

     қаралып отырған кезеңде 64,8%-ға төмендеді, бұл  ретте ипотекалық ұйымдардың капиталын  жабу деңгейі ағымдағы жылдың екінші жартыжылдығынан бастап төмендеді. Ипотекалық ұйымдардың несиелік портфелі ағымдағы жылдың басынан бастап 170,4-тен 75,4 млрд. теңгеге дейін (55,8%-ға) төмендеді.

     Ипотекалық  ұйымдардың рентабельділігі ағымдағы жылы сақталып отырылған кредиттік  жəне валюталық тəуекелдердің жеткілікті жоғары деңгейі жағдайында кредиттік портфель сапасының едəуір нашарлауының теріс əсерінен төмендеді. (8) 

  Ипотекалық ұйымдардың активтері, міндеттемелері жəне капиталы туралы мəліметтер (млрд. теңге) 
 

     Ипотекалық  ұйымдардың кредиттік портфелінің  сапасы едəуір өзгеріске ұшырады. Ипотекалық ұйымдардың несиелік портфелінің құрылымында  өткен жылдың қазан айынан бастап үмітсіз кредиттердің үлесі 0,5%-дан 14,1%-ға дейін ұлғайды, ал күмəнді  кредиттердің үлесі 7,3%-дан 19,5%-ға дейін ұлғайды

     Ипотекалық  ұйымдардың несие портфелінің динамикасы (млрд. теңге):

     

   Ипотекалық  ұйымдардың кірістілігінің көрсеткіштері: 
 

                                  

 
 
 

                                   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                             

                            Қорытынды.

   Нарықтық экономика ерекшеліктері банктік емес несиелік ұйымдарды үйлестіре отырып көп деңгейлі банк жүйесінің, олардың ақша-несие және делдалдық қызметінің формалары мен түрлері бойынша көп түрлілігінің, Орталық және басқа банктер (арасындағы функцияларды заң жүзінде бөлудің қажеттілігін тудырады.

  Қаржы нарығының және осыған сәйкес мекемелердің жақсы жүйелері ақшаларын жоғары пайдасы бар инвестицияларға  аудару арқылы осы процестің бір  бөлігі болып табылады. Әлемдік тәжірибе бойынша қаржы жүйесі  жоғары дамыған елдер бұл жүйесі нашар дамыған елднрмен салыстырғанда тез, әрі өседі. Сонымен қатар бұл елдер экономикалық жағдайларының шұғыл өзгеруіне жақсы бейімделе алады. Сондықтан, экономикасы дамушы елдердің барлығы үшін кез келген қаржылық жүйесінің  ажырамас бөлігі – банктік емес қаржылық институттардың дамуын тездетудің маңызы зор..

  Банк  ісінің әлемдік тәжірибесі көрсетіп отырғандай, барлық елдердегі несиелік институттардың ішінен елдің бүкіл  несиелік жүйесін басқаруда басты роль атқаратын орталық банктер бөлініп шығатын болды.Ал олардың басшылық ролі мемлекет берген кең ауқымды өкілеттіліктерге байланысты. Банктердің банк  функцияларын, ақша – несие эмиссиясын жүзеге асыруына байланысты орталық банктер коммерциялық банктердің, яғни екінші деңгейлі банктердің қызметіне әкімшілік бақылау мен нақты экономикалық ықпал ету құқығы несиелік мекемелер міндетті түрде қолдануы тиіс норма шығару құқығы бар. Коммерциялық банктер несиелік саясат жүргізуде және өз клиенттеріне толығымен дербес әртүрлі қызметтер көрсетуде.