Экономикалық талдаудың ҚР-дағы қолдану шараларын бақылауды жүзеге асыру

Экономикалық талдаудың ҚР-дағы қолдану шараларын бақылауды жүзеге асыру.

        Экономиканы жан-жақты қарастыру, шаруашылық қызыметтерді зерттеу  және сонңы нәтижелерін талдау экономикалық талдау олып табылады.Экономикалық талдау – экономика дамуының жай-күйі мен үрдістерін оның түрлі құрылымдары бойынша бағалау. Макродеңгей мен микродеңгейде орындалады. Біріншісі ауқым‚ қарқын‚ үйлесімділік және құрылымдық-құндық ара салмақ туралы мәселелер төңірегіне шоғырландырылады. Екіншісінде (кәсіпорын деңгейінде) шығынды‚ пайда алу үшін сатудың ықтиал көлемін талдау‚ кәсіпорын (фирма) қызметінің жекелеген бағыттары бойынша кіріс пен шығыс сметаларын жасау‚ үрдістерді талдау және солардың негізінде қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болжамдар жасау‚ ресурстар мен дайын өнімнің бағасын талдау‚ т.б. қамтылады.

Қаржылық және басқарушылық талдаудың  мазмұны

Бухгалтерлік есеп пен аудиттің халықаралық стандарттарына көше бастауымызға байланысты бухгалтерлік есеп қаржылық және басқарушылық есепке бөлінді. Бірақ  мұндай бөліністі шарты деп айтуға болады, себебі басқарушылық есеп қаржылық есептің жалғасы ретінде қарастырылуы мүмкін және керісінше.

Қаржылық есеп кәсіпорынның мемлекет пен ақпаратты сыртқы пайдаланушылар арасындағы қарым-қатынастарын реттейді. Ал басқарушылық есеп мемлекетпен реттелмейді, оны ұйымдастыру мен оның әдістерін  кәсіпорын басшысы анықтайды. Басқарушылық есептің мақсаты – меншік иелері мен кәсіпорын басшылығын тиімді басқарушылық шешімдерін қабылдау үшін қажетті сапалы ақпаратпен қамтамасыз ету.

Бухгалтерлік есептің қаржылық және басқарушылық есеперге бөлінуі  кәсіпорын деңгейінде шаруашылық қызметін талдаудың да екіге бөлінуінің алғы шарттарын жасады. Осы тұрғыдан шаруашылық қызметін талдаудың жалпы схемасы 1.1 – суретте келтірілген. 

1.1 – Сурет.   Шаруашылық қызметін талдаудың жалпы схемасы

 

Талдауды ішкі және сыртқы деп бөлудің  негізгі критерийі – пайдаланатын ақпарат сипаты. Сыртқы талдау жарияланатын есептік мәліметтерге, яғни кәсіпорын  қызметінің шектеулі бөлігін ғана сипаттайтын  мәліметтерге негізделеді.

    Басқарушылық (ішкі) талдаудың ақпараттық базасы ретінде кәсіпорын қызметі туралы барлық ақпарат саналады: өндірістің техникалық жарамдылығы туралы ақпарат, нормативті және жоспарлы ақпарат, оперативті, бухгалтерлік және статистикалық есеп мәліметтері, сыртқы қаржылық есеп, барлық ішкі есеп жүйесі, басқа да ақпараттар, оның ішінде мамандар пікірі, жиналыстар шешімі, т.б.

Қаржылық және басқарушылық талдау мақсаты мен міндеттеріне қарай  да ерекшеленеді.

Қаржылық талдаудың мақсаты  – анықталған нәтижелер негізінде  кәсіпорынның қаржылық жағдайына баға беру, оны жақсарту бойынша ұсыныстар  жасау. Ол ішкі және сыртқы болуы мүмкін. Ішкі қаржылық талдау қалыптасқан қаржылық жағдайдың себептерін терең талдап, оны жақсарту бойынша шаралар  белгілейді. Ал сыртқы қаржылық талдаудың  міндеті сыртқы ақпарат пайдаланушылар қызығушылығымен анықталады.

Басқарушылық талдау тек ішкі бола алады. Тек осы талдау түрі ғана кәсіпорындағы нақты жағдайға баға бере алады, тек өндірілген және сатылған өнімнің өзіндік құнының құрылымын ғана емес, жеке өнім түрлерінің өзіндік құнын, коммерциялық және басқару шығындарының құрамын оқуға мүмкіндік береді.

      Басқарушылық талдаудың мәліметтері кәсіпорынның бәсеке саясатының негізгі сұрақтарын қалыптастыруда шешуші рөл атқарады, оны басқару ақпараты өндірісті ұйымдастыруды жетілдіру мен пайда сомасын максималдау механизмін дайындау үшін пайдаланады. Осы себептерге байланысты басқарушылық талдаудың нәтижелері жарияланбайды, коммерциялық құпия болып саналады 

Мемлекеттiк бақылау (бұдан әрi – бақылау) – мемлекеттiк органның тексерiлетiн субъектiлердi Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген талаптарға олардың қызметiнiң сәйкестiгi нысанасында тексеру және байқау жөнiндегi қызметi, оны жүзеге асыру барысында және нәтижелерi бойынша жедел ден қоймастан құқық шектеу сипатындағы шаралар қолданылуы мүмкiн.

Құқықтық мәртебесiне, меншiк нысанына және қызмет түрлерiне қарамастан, тексерiлетiн  субъектiлерге бақылау жүргiзудi ұйымдастыру саласындағы қатынастарды реттейдi.

1 бақылау органдары жүзеге асыратын тексерулердi жүргiзу ; 
2) бақылау органдарының тексерулер жүргiзу кезiндегi өзара iс-қимылының; 
3) тексерiлетiн субъектiлердiң бақылау жүргiзу кезiндегi құқықтары мен мiндеттерi, олардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау жөнiндегi шаралар; 
4) бақылау органдарының және олардың лауазымды адамдарының тексеру жүргiзу кезiндегi құқықтары мен мiндеттерi белгiленедi.

Бақылаудың  мiндетi экономикалық қауiпсiздiктi, алдау практикасының алдын алуды, табиғи және энергетикалық ресурстарды үнемдеудi, ұлттық өнiмдердiң бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыруды әрi жеке және заңды тұлғалардың конституциялық құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерiн қорғауды қоса алғанда, тексерiлетiн субъект өндiретiн және сататын өнiмдердiң, технологиялық процестердiң адамдардың өмiрi мен денсаулығына қауiпсiздiгiн, олардың мүлкiн қорғауды, қоршаған ортаның қауiпсiздiгiн, Қазақстан Республикасының ұлттық қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.Қаржылық талдау мен басқарушылық  талдауды салыстыру

Нарықтық қатынастың қалыптасуы шаруш\қ қызм\ң біртұтас талдауы  ішкібасқарушылық және сыртқы талдау деп бөлуді қажет етп отыр. Талдаудың  қаржы\қжәне басқарушылық болып  бөлінеді. Бух есептің қаржылық есеп және басқарушылықесеп болып бөлінуінен шыққан. Айырмашылығы қарж талд\ң жүзеге асыру арқылыалынған нәтижелі ақпаратты сырттан қолданушыларға арналған, ал басқарушылықталдау нарықтағы орнын, шығын көлемі қарастырылады. Ішкі қарж талд-кәсіпорынның қарж менеджері мен оны иелерінің барлық ақпараттық көрсеткіштердіңжиынтығын қолдау мен жүргізіледі. Сыртқы қарж талдау кәс\ң шар\қ қарж\қ қызм\ңнәтижесінің дұрыстығын тексеру мақсатындағы сақтандыру компанияларының,коммер\қ банктің, аудит фирмалардың, салық орг жұмысшылары іске асырады.

Кәсор-ң қарж-шар-қ қызметін эк-қ талдауң 2 түрлі талдаудыбөліп көрсетеді.

1)Қаржылық талдау –сыртқы талдау б.т. 2)Басқарушылықталдау-ішкі талдау б.т

Құжаты- қарж-қ есеп-ашық, жариялы б\ды құжаты-басқаруш-қ есеп-жабық, құпия түрде б\ды

Қаржылық талд-ң басқаруш-қ талдаудан айырмашылығын түсінуүшін олардың келесі ерекшелік-ін білу қажет:

Қарж-қ талдау Басқ-қталдау

 

1)талдау суб-ң саны көп, яғникәсор-ң қаржы жағд-ң 1)талдау суб-ң саны шектеулі(сол кәсор-ңбасқарушы-ры, құрылтайш-ры)

мәлімет-ң саны көп

2)талдау суб-ң мақсаты мен мүддн-рі әртүрлі 2)талдау суб-ң мақсаты да,мүд-рі де бір

3)талдау жүргізу-ң, қарж-қ есеп жүргізу мен 3)БТ-ң біркелкі стандартары менәдәстері жасалмаған

есеп беру-ң әдістері мен стандарттары біркелкі

4)қарж-қ талдау сыртқы жариялыес-ге негізделген 4)жариялы емес, құпия

(БАҚ арқылы)

5)ҚТ-ң міндеттері шектеулі 5)міндет-і көп(шешу жолдарын табу к\к)

6)кәсор-ң қызметі туралы ақп-ты пайдаланушы-р 6)мәліметтер барынша жабық, құпия

үшін ҚТ-ң нәт-рі барынша ашық және қол

жетімдіболу к\к