Финанс туралы

Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және езге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады, - деп жазылған. Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалығын) бөлудің екі қағидаты қалыптасқан:           1) пайда (алынған игіліктер) қағидаты;       2) "қайыр керсету" (төлем қабілетгілігі) қағидаты. Алынған игілікгерге және төлем қабілетгілігіне салық салудың қағидаттарын пайдалану салық мөлшерлемелерін белгілеуге және табыстың өсуіне қарай олардың өзгеруіне салды.            Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қагидаттарын бұрын А.Смит ұсынған еді. Олар мынаған салды:       1) салық төлеушінің әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиіс (әділеттілік кағидаты);           2) салықтың мөлшері мен оны төлеу мерзімі алдын ала және дәл анықталуы керек (анықтылық қағидаты);        3) әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым қолайлы уақытта және әдіспен алынуы тиіс (қолайлылық қағидаты);        4) салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидаты).

 

Қазақстан Республикасының Заңы

Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне салық салу мәселелері бойынша  өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы

«205-1-бап. Арнаулы салық салу режимiн қолданған кезде қызметтi заңсыз жүзеге асыру»

1. Арнаулы  салық салу режимiн қолданған кезде қызметтi Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде осы режим үшiн көзделген шарттарды бұза отырып жүзеге асыру, - жеке тұлғаларға - сегіз, дара кәсiпкерлерге – он бес, шағын немесе орта кәсiпкерлiк субъектiлерi болып табылатын заңды тұлғаларға - отыз, iрi кәсiпкерлiк субъектiлерi болып табылатын заңды тұлғаларға елу айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады. 

2. Осы баптың  бірінші бөлiгiнде көзделген, әкiмшiлiк  жаза қолданылғаннан кейiн бiр  жыл iшiнде қайталап жасалған iс-әрекеттер, - жеке тұлғаларға - айлық есептiк көрсеткiштiң он бес мөлшерiнде, дара кәсiпкерлерге - отыз мөлшерiнде, шағын немесе орта кәсiпкерлiк субъектiлерi болып табылатын заңды тұлғаларға – елу мөлшерiнде, iрi кәсiпкерлiк субъектiлерi болып табылатын заңды тұлғаларға жепіс мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады.      3. Дара кәсіпкердің кезекті патент алуға өтінішті беру мерзімін бұзуы - отыз күнтізбелік күнге дейін, он айлық есептiк көрсеткiш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады;         отыз күнтізбелік күннен астам жиырма айлық есептiк көрсеткiш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.      4. Осы баптың үшінші бөлігінде көзделген, әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайтадан жасалған іс-қимыл – қырық айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.   5. Патент негізінде арнаулы салық режимінде кәсіпкерлік қызметті уақытша тоқтата тұру туралы өтініштің қолданысы кезеңінде дара кәсіпкердің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыруы жиырма айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.     6. Осы баптың бесінші бөлігінде көзделген, әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайтадан жасалған іс-қимыл – қырық айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.»;  374-бапта:1-тармақтың 3) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:

«3) патент негізінде  арнайы салық режимін қолданудың әрбір он екі ай мерзімі ішіндегі табысы 2,0 млн. теңгеден аспайтын жеке кәсiпкерлер қолданады»;

2-тармақ мынадай  мазмұндағы бөлікпен толықтырылсын:

«Салық органы жоғарыда көрсетілген өтінішсіз патент негізінде арнайы салық режимін қолданған жеке кәсіпкерлерді осы тармақта көрсетілген жағдайларды белгілеу кезінде салықты есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне ауыстыруға құқылы.»;

3 және 5-тармақтар  мынадай редакцияда жазылсын:

«3. Жеке кәсіпкер патент негізінде арнайы салық режимін  қолдану үшін оны қолдануды бастағанға дейін кәсіпкерлік қызметін жүзеге асыратын орны бойынша салық органына уәкілетті мемлекеттік орган  белгілеген нысан бойынша өтініш ұсынады.

Патент жеке кәсіпкерге кемінде бір ай және он екі айдан аспайтын мерзімге беріледі.

5. Патент негізінде  арнаулы салық режимінде кәсіпкерлік  қызметті уақытша тоқтата тұру  кезеңінде жеке кәсіпкер қызметті  жүзеге асыру орны бойынша  салық органына уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша өтініш береді.»;

378-бапта: 3-тармақ мынадай мазмұндағы екінші бөлікпен толықтырылсын:

«Арнайы салық режимінен  өз еркімен шыққан кезде шаруа (фермер) қожалығы есептіктен кейінгі салық  мерзімінен бастап өтініш негізінде салықты есептеу мен төлеудің  жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне көшеді.».

4-тармақта: бірінші бөлікте:

«жыл сайын» деген  сөздер алып тасталсын;

«жыл сайын» деген  сөздер «осы арнайы салық режимін  қолданған бірінші жылдың (бірінші  салық кезеңінде) 20 ақпанынан» деген сөздермен ауыстырылсын;

үшінші бөліктегі «алған күні» деген сөздер «алғаннан  кейін отыз жұмыс күнінен кешіктірмей  жер учаскесі орналасқан орны бойынша  салық органына» деген сөздермен  ауыстырылсын;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.        Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.  
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттілектері мен сұрау салуларына бейімделді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді. Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі - ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон «салықтарды төлеу - әрбір азаматтың қасиетті борышы»- деген еді.  
 Бұл қағидаттарды пайдалану салық салудағы зорлық-зомбылықты жоқ етті, бұл процеске реттемелеуді енгізді және А.Смитке "салықтар - оны төлейтіндерге кұлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны" деп қорытынды жасауға мүмкіндік берді. Салық салудың кейінгі даму барысында қағидаттардың тұжырымдамалары дәлденді, толықтырылды.   Тұңғыш рет Қазақстан Республикасында заңнамалық деңгейде салық салудың қағидаттары баянды етілген. Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді.            Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.  
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міңдетті төлемдер айқын болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық телеушінің салықтық міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.  
Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.  
Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты бірыңғай болып табылады. Салық салу мәселелерін реттейтің нормативтік-құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады. Мемлекетке түсетін салық түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың сан алуан қоғамдық қажеттерге кейін иесіз пайданылуы болып табылады. Сонымен салықтардың мемлекет, соңдай-ақ басқа жергілікті органдар белгілейтін түрлі міндетті мақсатты жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады; бұған әлеуметтік сақтандыруға аударылатын қатаң мақсатты аударымдар, соның ішінде бюджеттен тыс қорларға төленетін жарналар мен аударымдар жатады, олар белгілі бір, ұзақ мерзімді көлемде өнімнің, жұмыстың және қызметтер көрсетудің өзіндік құнынан, табыстан (пайдадан), еңбекке ақы төлеу қорынан, амортизациядан жөне басқа көздерден есептелінеді. Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын функцияларда толық ашыла түседі. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, соңдықтан қаржыға қатысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгіштік функциясының құрамдас қосалқы функциясы ретінде қарастырған жөн. Қазіргі кезде салықтар фискалдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты негізгі үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының ішкі белгілері мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.          Фискалдық функция - барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің кірістерін толықтыра отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің ұғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашылықтың дамуына қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың нысандарын тандау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің құрылымы мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал етеді.  
Мемлекет салық саясатын - салық саласындағы шаралар жүйесін қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік-экономикалық мақсаттар мен міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.  
Нарықтық қатынастардың қалыптасу жағдайындағы салық саясатының негізгі бағыты тұтынудың орталықтандырылған қоғамдық қорлары арқылы халықтың нақты табыстарының едәуір бөлігін қалыптастырудың өзін ақтамаған қағидатынан бас тарту болып табылады. Бұл еңбек белсенділігінің күшеюіндегі экономикалық ынталылықтың уәждемелік механизмі арқылы халықтың еңбекке жарамды бөлігінің табыстарын айтарлықтай арттыруға мүмкіндік жасайды. Салық жүйесі арқылы қоғамның енбекке жарамсыз мүшелерінің неғұрлым тиімді және берік әлеуметтік қорғалуы қамтамасыз етіледі.

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИТТЕР

 

1. Үмбетәлиев А.Д.; Керімбек Ғ.Е. Салық және салық салу. Алматы: Экономика, 2006. – 864 с.
2. Найманбаев С.М. Салықтық құқық: жалпы және ерекше бөлімдері. Алматы: Жетi жарғы, 2006. – 408 б.
3. Салық кодексi: салық және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер туралы. Алматы: Юрист, 2007. – 296 с.
4. Крамаренко Т. Н.; Қомбарова А.М. Салық және салық салу. Астана: Фолиант, 2007. – 344 б.
5. Мельников В. Д.; В.Д. Ли. Қаржының жалпы курсы. Алматы, Қазақ университетi, 2005. – 220 б.
6. Найманбаев С.М. Салықтық құқық. Алматы,  Жетi жарғы, 2005. – 400 с.
7. Ермекбаева Б. Ж. Жалпы мемлекеттiк салықтар. Алматы, Экономика, 1997. – 135 б.
8. Талимова Л.А.; Қарағанды экономикалық университетi. Дамығын шет мемлекеттердiң салық жүйелерi. Қарағанды: КЭУ, 2005. – 79 с.
9. Сопыханова А.Б.; Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университетi. Қазақстан Республикасының жер құқығы: дистанциондық оқытуға арналған оқу – әдiстемелiк құралы. Қарағанды: ҚЭУ, 2004. – 221