МАЗМУНЫ

КІРІСПЕ.............................................................................................................3

1-Тарау. Сақтандырудың теориялық негіздері..............................................5

1.1 Сақтандыру тұралы түсінік және оың

      әлеуметтік-экономикалық мәні ...............................................................5

1.2 Сақтандырудың түрлері және сақтандыру тұралы ұғымдар..................8 

2- Тарау. Шет елдердегі сақтандыру жағдайы.............................................15

2.1 Қытай Халық Республикасының сақтандыру жағдайы........................ 15

2.2 АҚШ-тың сақтандыру жағдайы...............................................................17 

3- Тарау. Еліміздегі сақтандыру және шетелдік тәжірибені қолдану

   мүмкіндігі....................................................................................................22

3.1 Қазақстан Республикасындағы сақтандыру жағдайын талдау..............22

3.2 Шетелдің сақтандыру тәжірибесін қолдану мүмкінділігі......................26 

ҚОРТЫНДЫ.....................................................................................................30

ПАЙДАЛАНҒАН ДЕРЕККӨЗДЕР ТІЗІМІ....................................................32 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

         

                                                       КІРІСПЕ

  Макроэкономикалық тұрақтылық үшін қажетті қаржы резервтерін құра отырып, сақтандыру техногенді және экологиялық уақиғалар кезіндегі өндірістік күштердің қалпына келуі мен дамуына көмегін тигізеді, мемлекеттің болжанбаған шығындарын қысқартады, инфляциялық фактордың әрекетін төмендетеді, тауарлар мен қызметтерге деген сұраныс пен ұсыныс ара қатынасын оңтайландырады. Еліміздің сақтандыру ісі мен нарығы жылдан-жылға өсіп дамып  келеді, ал дамыған елдермен малыстыра кетсек, аліде жеткіліксіздіктер бар. Қазіргі уақытта сақтандыру ұйымдары қызметінің шынайылығы деңгейін арттыру проблемасы, тəуекелдерді басқару жүйесін, əсіресе, банктік топқа кіретін сақтандыру ұйымдарының тəуекелдері бөлігін жетілдіру, сақтандыру ұйымдарының инвестициялық мүмкіндіктерін кеңейту өзекті болып табылады. Бұдан өзге, сақтандыру секторында отандық сақтандыру қызмет көрсету нарығының аясын ұлғайту бойынша шаралар, шаруашылықты жүргізетін субъектілердің жəне халықтың сақтандыру мəдениетін жəне міндетті сақтандыру жүйесінің тиімділігін арттыру өзекті болып табылады.

    Курстық жұмыстың мақсаты –Шет елдегі сақтандыру тұралы талдау жасау негізінде Қазақстандағы сақтандыру саласын  арттыру жолдарын ұсыну.

    Қойылған мақсатты жүзеге асыру үшін келесі міндеттер қойылды және шешілді:

  - сақтандыру және сақтандыру қызметінің  әлеуметтік-экономикалық мәнін ашу;

  - сақтандыру қызметін ұйымдастыру  нысандары мен түрлерін қарастыру;

  - Шет елдегі сақтандыру ерекшеліктерін талдап, олардың артыұшалыұтарын қорту;

  -Қазақстандағы  сақтандыру жағдайын талдау және  шетел тәжірибесін қолдану жолдарын  ұсыну.   

  Курстық жұмысты жазуда әдістемелік негіз болған осы саладағы отандық және шет ел авторларының еңбектері.

  Зерттеу объектісі болып шет елдегі және Қазақстандағы сақтандыру саласы болып табылады.

  Курстық жұмыстың құрылымы:

  Курстық жұмыс кіріспеден, үш маңызды бөлімдерден, қорытындыдан, пайдалнған дереккөздер тізімінен құралады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                1-тарау. Сақтандырудың теориялық негіздері.

  1.1 Сақтандыру тұралы түсінік және оың әлеуметтік- экономикалық             мәні

  Сақтандыру - қоғамдық экономикалық қатнастарын айрықша сферасын көне категориялардың бірі. Сақтандыру сферасы адам өмірінің, өндрісттік және әлеуметтік экономикалық қызметтің барлық жағын қамтиды. Сақтандыруға түртік болатын басты себеп - бұл өндіріс пен адам өмірінің қауып-қатерлік сипаты. Сондықтан өндіріс процесін жалғастыру, азаматтардың жекеленген санаттарының өмір тіршілігі мен әл-ауқатын қолдап отыру мақсатында оларды сатып алып үшін олардың қоғамның, жеке өндірушілердің, олардың топтарының, натуралдық заттай басалқы қоррларын да немесе резервтерін де, сондай ақ ақша ресурстарын да кіріктіретін қажетті қаражаттары болуы тиіс. Мұндай ақша қаражаттары әдетте резерв немесе сақтық қорлары түрінде қалыптасады.

  Тұжырымдай  келгенде сақтандыру – сақтық ұйымы  өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтық жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңи тұлғалардың заңды мүдделерін мүліктік жағынан қорғауға байланысты қатнастар кешені.

  Сақтандыру  процесі сақтандыру шарты негізінде  не өзара сақтандыру қоғамына мүшелік  негізінде жүзеге асырылады.

  Сақтандырудың мақсаты қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіс қамтамасыз ету үшін азаматтарды, мүліктерді, өндіріс процестерін қоғамдық және ұжамдық қорғау болып табылады. Сақтандыру категориясы үшін мына белгілер оған тән болып келеді;

  1,қатынастардың  ықтималдық сипаты

  2,қатынастардың  төтенше сипаты(кез келген ауқымда –мемлекеттік, аймақтық деңгейде, кәсіпорын немесе оның бөлімшесі, жеке адам деңгейінде)

  Сақтандыру  категориясы қаржы категориясымен ортық өзгеше белгілері бар:  Сақтық қатынастардың ақшалай сипаты: сақтандыру қоғамдық өнімінің құнын қайта бөлуге қатысуы: оның іс-қимылы ақша қорларын жасап, пайдаланумен қосарланып отырады; сақтық қатнастарының бір бөлігінің міндетті сипатының болуы.

  Сақтандыру шеңберінде  мемлекет сақтық ресурстары меншігінің субьектісі болып келетіндіктен сақтандыру жалпы мемлекет қаржысының құрамды бөлігі болып табылады , қалған барлық жағдайда сақтық ісін экономикалық жүйе шеңберіндегі айрықша сақтанушыға немесе оның қайта бөлу процестерін жүзеге асыратын арнаулы қаржы-кредит институты ретінде қарауға болады. 

    Кездейсоқ жағдайлардан туындаған нұқсанды уақыт бойынша үлестіру бір шаруашылық жыл шегінен асып кетуі мүмкін. Төтенше жағдайлар бірнеше жыл болмауы мүмкін және олардың нақты болатын күні белгісіз болады. Бұл жағдай қолайлы жылдары түскен сақтандыру төлемдерінің бір бөлігін қолайсыз жылдары болатын төтенше жағдайларды өтеудің қайнар көзі ретінде

қолдану үшін резервтеу қажеттілігін тудырады.

  Сақтандырудың экономикалық мәні барлық қатысушылардың төлемдері себебінен оқыс оқиғаға ұшырағанға көмек көрсетілітіндігінде. Демек, сақтандыру – қолайсыз құбылыстар мен күтпеген оқиғалар болған кезде жеке және заңи тұлғалардың мүлік тік мүдделерін қорғау және оларға материалдық зиянды төлеу үшін мақсатты ақша қорларын құру және пайдалану жөніндегі қайта бөлгіштік қатнастардың айрықша сферасы. 

  Сақтандырудың қоғамда бөлу, өтемдік, жинақтық және бақылау функцияларын атқарады.

  Бөлу  функциясы – бұл функцияның өзектілігі қайта бөлу ретінде көрінуі. Ол алдын  алу функциясына, мысалы, алдын алу  шараларын қаржыландырк жолымен  сақтық жағдайы болу мүмкіндігін жоюға бүгіліді. Жеке басты сақтандыруда бөлу фукциясы сақтандырудың тиісті түрлерінің жинақтақ функциясына бүгіледі.

  Бақылау функциясы сақтық төлемдердің жұмылдыруды  және сақтық қорын қатаң мақсатты пайдалануды қамьамасыз етуге байланысты болатын тараптардың нақты қатнастарына көрінеді.

  Сақтық  қатнастарының бір бөлігін салыстырмалы жалпы бағыттылығы мен  қоғамдық қорғаудың жүйесі арқылы тиісті ақша қаражаттарының арналымы болады. Бұл  қатнастар мен қорлар байланысылған  және жалпы ұлттық сипаты бар төтенше уақиғаларды ескертуге және жоюға бағытталған. Мұндай жағдайларда тұрақты жұмыс істейтін қорлардан басқа кәсіп орындардың , ұйымдардың, халықтың ерікті қайрымдылықтары есебінен қосымша қаражаттар жұмылдыруы мүмкін. Бұл қорлар халыққа, өндіріс пен инфрақұрылымды обьектілерін жаңғыртуға, экономикалық тепетеңділікті қалпына келтіру жөніндегі шараларды жүзеге асыруға келтірілген зиянды өтуге пайдаланылады.

  Қатнастардың  екінші бөлігінің біршама тар  арналымдағы қорларды – әлеуметтік қорлар мен әлеуметтік қамсыздандыру қорын жасап, пайдалана отырып, азаматтардың әлеуметтік жағдайын  қорғауға бағытты болады. Бұл қатынастардың іс-әрекеті қорғауға бағыттылығы болады. Бұл қатнастардың іс-әрекеті халқты әлеуметтік қорғаудың қажеттігімен байланысты. Үшінші бөлік қатынастары тұйық аясын пайдалана отырып және олардың осы жиынтығы шегінде бұл қатнастардың баламалылығында жете отырып, адамдардың денсаулығы мен әл-ауқатын, олардың мүлік, сонымен бірге шаруашылық жүргізуші субьектіліодің мүлік сақтық қорғау жөніндегі қатнастар болып табылады. Бұл – жалпы сақтандыру мен өмірді сақтандыру және шаруашылық жүргізуші субьектілер үшін мүлікті сақтандыру. Сақтандырудың жалпы жүйесінің салыстырмалы дербес бөлігі медициналық сақтандыру болып табылады.

  Сақтандыру  экономикалық категориясының маиериалдық- ақшалай иелері сақтық қорлары болып аталады, олар ұдайы қоғамдық өндірістің элементтері, сақтық қатынастары қатсушыларының жарналары, мемлекеттік бюджет қаражаттары, қаражаттардың ерікті аударымдары, қайы көрсету және сақтық қатынастары қатысушыларының тарапынан болатын бірқатар басқа айрықшалық төмендер есебінен қалыптасатын ақшалай немесе иатериалдық қаражаттардың резервтері болып табылабы.    Сақтық қорлары – қоғамның, ұлттық шаруашылығындағы сан алуан, алдын-ала болжануы мүмкін емес жайттардан сақтандыруға арналған қоғамның резерв қорлары жүйесінің қажетті құрамды бөлігі.

  Нарықтық  экономикадп сақтық қатнастарының  едауір бөлігі комерциялық қатнастар  болып табылады. Ең алдымен бұл  жалпы сақтандыру мен өмірді сақтандыру категориясына қатысты, бұлардың қызметтер көрсетуі өзгеше сақтық қызметтерін көрсетуге түрленеді және мұндай қызметтер көрсетудің ерік рыногына ұсынады. Бұл қызметтер көрсетудің бағасы сақтық тарифиері мен жарналары түрінде болады. Сақтық қызметтерін көрсетуге сұраным олардың сапысымен және бағаның деңгейімен анықталады.

  Сақтық  жуйесі республика экономикасының сенімді  әрі орнықты дамуына, халқтық  әлеуметтік қорғауды арттыру үшін қосымша  негіз жасауға, азаматтар мен  шаруашалық жүргізуші субьектілерінің  мүлік сақтандыруға ықпал етуге тиіс. Сақтандыру мәселесі, медициналық сақтандыруды қоса алғанда, әлеуметтік қамсыздандырудың проблемаларына тікелей қатысты.

   

1.2 Сақтандырудың түрлері және сақтандыру тұралы ұғымдар

 

  Сақтандырудың нысандарын қарастыра келсек, ол төмендегідей болып табылады:

  міндеттілік дәрежесі бойынша – ерікті және міндетті,

  сақтандыру  обьектісі бойынша  - жеке және мүліктік,

  сақтық  өтемді жүзеге асыру негіздері бойынша  – жинақтаушы және жинақтаушы емес.

  Міндетті  сақтандыру – заңды актлер талаптарына орай жүзеге асыратын сақтандыру. Ол сақтандырушының есебінен жүзеге асырылады. Міндетті сақтандырудың әрбір түрі сақтандырудың жеке сыныбы болып табылады. Міндетті сақтандыру нысаны бойынша әрбір сыныптың мазмұны және оны жүргізу жағдайлары бойынша қосымша талаптар сақтандырудың осы сыныбын реттейтін заңнамалық актлермен белгіленеді.

  Ерікті  сақтандыру –тараптардың еркін білдіруіне орай жүзеге асырылатын сақтандыру.

     

     Сақтық ұйымның сақтық қызметі Өмірді сақтандыру және Жалпы сақтандыру саласы бойынша жүзеге асырылады.

    Өмірді сақтандыру саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай сыныптарды қамтиды: өмірді сақтандыру және аннуитеттік сақтандыру.

    Жалпы сақтандыру салысы ерікті сақтандыру нысанына мыналарды қамтиды:жазатайым жағдайдан және аурудан сақтандыру; медициналық сақтандыру; көлік құралдарын сақтандыру; жүктерді сақтандыру; мүлікті сақтандыру; кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру; көлік құралдары иелерінің және тасымалдаушының азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру; иян келтіргені үшін  азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру.

    Сақтандыруды жүзеге асырудың негізгі ұйымдық-құқықтық нысандары болып мемлекеттік сақтандыру, акционерлік қоғамдар жүргізетін сақтандыру және өзара сақтандыру табылады.¹

    Мемлекеттік сақтандыру – бұл сақтандырушы ретінде мемлекеттік ұйым бой көрсететін сақтандыру нысаны. Мемлекеттік сақтандыру сақтандырудың барлық түрлерін жүргізудегі мемлекеттің абсолютті монополиясы жағдайында, сақтандырудың жеке түрлеріне мемлекеттік монополия жағдайында немесе қандай да бір мемлекеттік сақтандыруда монополиясы жоқ болған жағдайда жүргізілуі мүмкін. Қазір ТМД елдеріндегі сақтандырудың дамуы соңғы вариантқа жақындауда. Бірақ, мемлекеттік сақтандырудың кейбір түрлерін жүргізудегі басымдылығының болу мүмкіндігін ұмытпаған жөн.