БҰҰ-ның экономикалық органдар жүйесі

 

Мемлекеттік сауда  саясаты – бұл ішкі нарыққа шетелдік тауарлардың келуін реттеу саласындағы, сондай-ақ бұл мемлекеттің тауарлары шетелдік нарыққа жетімді болуын қамтамасыз ететін саясат. Сауда саясаты негізінде тауарлар саудасы мен қызметтер саудасын қарастырады.

Ұлттық және әлемдік  нарықтардың арасындағы өзара қарым-қатынас  жағдайын сауда саясаты анықтайды. Белгілі мемлекеттің сауда саясаты  өз бейнесін сауда режимінде табады. Сауда режимі – бұл ұлттық және әлемдік нарықтық қарым-қатынасын қалыптасытру үшін қолданылатын шаралар жиынтығы.

Мемлекеттік сауда режимінің  сипаты кедендік тарифтің орташа деңгейін, сондай-ақ санды шектеулердің интенсивтігілі мен орташы деңгейін есептейтін агригалдық көрсеткіш ретінде анықталады.

Импорттық кедендік салымының  орташа деңгейі 10% төмен, ал сандық шектеу импорттың 25% басып, тіркеу сипатына ие болатын мемлекеттің сауда режимі салыстырмалы түрде ашық болып танылуы  мүмкін.

Мемлекеттік халықаралық  саудаға араласу масштабына байланысты протекционистік сауда саясаты  және еркін сауда саясаты деп  айырамыз (жабық экономикадан ашық еркін сауда саясатына көшу жағдайын сыртқы сауданы либерализациялау деп  аталады).

Еркін сауда – еркін нарық күштері сұраныс пен ұсыныстың, негізінде дамитын сыртқы саудаға мемлекеттің минималды араласу саясаты.

Протекционизм – тарифтік және тарифтік емес құралдарды қолдану  арқылы ішкі нарықты шетелдік бәсскеден  сақтау үшін қолданылатын мемлекеттік  саясат. Бұндай шектеулерді сауда кедергісі деп атайды.

 

2. Тарифтердің экономикалық рөлі. Тарифтерді колдау және оған қарсы аргументтер.

 

Теорияның барлығы шектеулерсіз саудаға бет бұрады. Кеден салымы жоқ жағдайда елдер өзара саудадан пайданы көп табады. Мемлекеттің сыртқы сауда саясаты, еркін сауданы шектейді, осы әрекетпен адамдардың тұрмыстық деңгейіне әсер етеді, адамдардың тұтыну деңгейін төмендетеді.

Кеден тарифін енгізуден  бірінше ретте импорттық тауарлардың  тұтынушылары зардап шегеді, өйткені  олар қосымша шығынды жұмсауға тиісті немесе тауарды аз мөлшерде сатып алуға мәжбүр болады.

 Сәйкесінше, кедендік  тариф тұтынушылық мүмкіндіктердің  нашарлауына әкеледі. 

Импортпен бәсекелестікке түсетін өнімдер шығаратын отандық  өндірушілер импорттың нақты  шектелу жағдайында ғана тарифті енгізгеннен ұтысқа ие болады. Тұтынушларға шетел тауары неғұрлым қымбатқа түссе, олар соғұрлым отандық тауарларды сатып алуға тырысады, өйткені олар жоғарғы баға мен жоғары өтімділікке ие болады, осының бәрі қолданған тарифтің көмегімен жүзеге асады.

Отандық өндірушілердің тариф енгізу арқасында алған  ұтымы, тұтынушалардың шығынын жаба алмайды.

 Кедендік тариф  мемлекет бюджетінің ең басты  көзі болып есептеледі. Осы табыстың  көлемі өндірілген тарифтің, импорт  көлеміне теңеседі. Кедендік тариф мемлекетке бір ғана жағдайда табыс әкеле алады: егер ол тым жоғары болмаса, импорттық тауарды толықтай жауып тастауға мүмкіндік туғызбаса.

Оптималды кеден  тарифі.

Оптималдық салымдар – импорт салымды қолданудан алынатын эффект, ол қабылданғанда шетел жабдықтаушылары бағаны төмендетеді. Бұл әлемдік нарықта монопсония жағдайы туындағанда қалыптасады, яғни сатып алушының монопольдық билігі. Бұл нарытық сыйымдылығы бар үлкен ел өте ірі импортер болып, экспортер елдер оның ішкі нарығындағы конъюктурадан тәуелді болған жағдайда туындайды.

Бұл жағдайда үлкен ел монопольдік сатып алушыға айналады және импортқа кеден тарифінің енгізілуі  оған таза табыс әкеледі. Осындай  монопсондық билікке телевизорлар, мотоциклдер, машиналар және тағы басқа  тауарлардың әлемдік нарығында АҚШ ие болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кошбаев Данияр

Тапсырма №3

Қазақстанның әлемдік  экономикаға қатысуы

1. Әлемдік экономика кеңістігінде Қазақстан жолы
2. Қазақстан экономикасына әлемдік рыноктағы ауытқулар

 

1. Әлемдік экономика кеңістігінде Қазақстан жолы

 

“Қазақстан экономикалық дағдарыстың теріс ықпалын табысты еңсере білді. Бәлкім дағдарыстың әлі бітпеген де болуы, алда жаңа экономикалық қиындықтардың күтіп тұруы да мүмкін. Сондықтан біз үшін қазіргі таңдағы шешуші міндет – экономиканы жандандырып қана қоймай, біртіндеп оның құрылымдарын да өзгерту.

Енді 5 жылдан кейін өңдеу өнеркәсібінің ІЖӨ-дегі үлесі 12,5 пайызды құрайтын болады. Шикізаттық емес сектор үлесі 10-нан 40 пайызға дейін ұлғаймақ. Өңдеу өнеркәсібіндегі еңбек өнімділігі қазіргіден 1,5 есе, ал агроөнеркәсіп кешенінде 2 есе көбейеді. Біз өзімізді құрылыс материалдарымен 80 пайыз қамтамасыз ететін боламыз. Отынның әр түріне деген қажеттілікті отандық мұнай өңдеу зауыттары қанағаттандыратын болады. Басқаша айтқанда, алдағы жылдарда Қазақстан алға қарай өте үлкен қадам жасауға тиіс”

Елбасымыз француздың “Valeurs actuelles” журналына биылғы жылғы қазан айында берген сұхбатында осылай деген болатын. Әлемдік экономикалық кеңістікте Қазақстанның өз жолы бар. Сонымен 50 елдің қатарына қарай адымдап келеміз. Ол бізді адастырған емес. Дағдарысқа қарсы да тиімді саясат жүргіздік. Өзге елдердегідей омақасқан жоқпыз. Сол қиын уақытқа қарамай жетістіктерге қол жеткізген 10 елдің қатарындамыз. Мұны біз емес, “Дағдарыстан кейінгі әлем” қоры айтып отыр. Олар жүргізген сауалнама осыны растаған. Ал, оған анау-мынау емес әлемнің 57 елінің 247 жетекші экономистері, қаржы талдаушылары, ғалымдары, компаниялардың топ-менеджерлері, журналистері мен саясаткерлері қатысқан. Осы жылдың үш тоқсанында бізде өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, көлік, сауда және байланыс салалары жедел дамыған. Тұрақты да қарқынды өсуді экономиканың барлық салалары көрсетіпті. Оның ішінде шағын және орта бизнес те бар. Сонымен қатар бизнестің белсенділігі артты. Бұл өз кезегінде нақты жалақының 6,8 пайызға өсуіне ықпал етіп, бөлшек сауда айналымының 13 пайызға артуына септігін тигізді. Осының арқасында ішкі сұраныс өсіп, ІЖӨ деңгейі көтерілді. Қазіргі жағымды жаңалық энергия тасығыштар, металдар, астық бағалары қалпына келуде. 
Ағымдағы жылдағы өнеркәсіп өндірісінің көлемі өткен жылмен салыстырғанда 10% – ға көп. Өңдеу саласы 19,1, тау-кен өнеркәсібі 5,0 %-ға ілгерілеген. Мұны химия, металл емес минералды және дайын металл өнімдерінің, машина жасау өндірісінің көлемі артқанынан байқауға болады. Өңдеу өнеркәсібінің дамуы – елдің экономикалық саясатының басым бағыттарының бірі. Өңдеуші секторды қолдау бағытында Үкімет өткен жылы төмен мөлшерлемемен 80 млрд. теңге бөлуді жоспарлаған-ды. Нәтижесінде бұл сектордың өндіріс көлемі күрт артып шыға келді. Бірақ, бізде басымдық бұрынғыша мұнай мен газ өндіру салаларында қалады. Экономикалық даму және сауда министрі Жанар Айтжанованың айтуына қарағанда осы жылдың соңына дейін индустрияландыру картасында 459 млрд. теңгені құрайтын 72 нысанды аяқтау жоспарланған. Осы жобалардың қазір 7-еуі іске қосылған. Ал, негізінен алғанда индустрияландыру картасы инвестицияларының жалпы сомасы 7 трлн. 263 млрд.теңге мөлшеріндегі 237 жобадан тұрады. Бұл іске асса еліміз 86 608 тұрақты және 148 514 уақытша жұмыс орнын құрады. Жоғарыда айтылғандар аясында ырғақты өсу қарқыны көлік саласында да орын алыпты. Атап айтсақ жүктерді тасымалдау көлемі 9 ай нәтижесінде 18,7 % -ға, жолаушылар тасымалы 11,5 % -ға жоғарылаған. 
Әрине, экономиканың өсу негізін инвестициялар құрайтыны белгілі. Елбасымыз өз сөзінде: “Қазіргі заманғы әлемде мемлекеттің беделі тартылған инвестициялар көлемімен өлшенеді. Жан басына шаққандағы инвестициялар бойынша Қазақстан ТМД-да көшбастаушы болып табылады. Қазақстан экономикасына тартылған тікелей шетел инвестициялары былайғы Орталық Азия мемлекеттерін бүтіндей алғандағы шетел капиталы салымдарынан айтарлықтай асып түседі. Қазақстандағы инвестициялық ахуалға берілетін басты баға да осы” деген болатын. Тағы да министр Ж.Айтжанованың мәліметтеріне жүгінейік. Инвестициялардағы бизнестің жеке қаражатының үлес салмағы өткен жылғы қаңтар-қыркүйек айларындағы 32,9 пайыздан 46,0 пайызға өскен. Бұл бизнестің инвестициялық әлеуетінің қалпына келуінен хабар беретін жақсы көрсеткіш. Негізгі капиталға салынатын жалпы инвестиция көлемінде дәстүрлі түрде көшбасшы орын алатын шетел капиталының көлемі керісінше қысқарған. Олардың үлесі 40,9% -дан 25,3% – ға азайған. Соған қарамастан негізгі капиталдағы жалпы салымдар көлемі өзгермеген.

Биылдан бастап іске асырыла бастаған индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік бағдарламасы – Қазақстанның өзіндік даму жолы. Оның негізгі мақсатының өзі экономиканы әртараптандыру және еліміздің ұзақ мерзімде бәсекелестік қабілеттілігін арттыру. Мұнда жеке бизнес пен мемлекеттің мүмкіндіктерін біріктіруге баса назар аударылған. Мемлекет күш-жігерін шикізаттық емес бағытты дамытуға жұмсайтын болады. Бизнес болса әртараптандыру мақсаттарына жауап беретін салаларды көтеруге атсалысады. Осы бағдарламаны іске асыру арқылы экономика 46 млрд. АҚШ долларынан асатын жылдық қосымша құн құруға мүмкіндік алады.

 

2. Қазақстан экономикасына әлемдік рыноктағы ауытқулар

 

 

Бюджеттің шикізат, оның ішінде Қазақстанның негізгі экспорттық тауары болып табылатын шикі мұнайдың халықаралық рыногындағы баға жағдайына тәуелділігін азайту мақсатында 2001 жылдан бері мұнай секторынан салықтық түсімдер шоғырланатын келер ұрпақ қоры - Ұлттық қор жұмыс істейді. 1-сәуірге шаққанда Ұлттық қордағы қаржы 2,8 триллион теңгені құрайды. Әлемдік рыноктағы мұнай бағасының төмендеуі Ұлттық қор активтерінің өсім қарқынын баяулататыны сөзсіз, алайда мемлекеттік бюджетті толықтыру үдерісіне айтарлықтай ықпал етпейді. Мемлекет өз функцияларын жүзеге асыруға тұрақты табыс - мұнай емес сектордан түсетін табысты жұмсап отырған шақта, қаражатқа қарай өмір сүруге талпыну осымен бірнеше жыл бойы біздің бюджетіміздің негізгі парадигмасына айналды. Міне сондықтан да, экономиканы әртараптандыру – алдағы онжылдықтың басты міндеті. Келешекте әлемдік мұнай рыногына тән факторларға тәуелсіз тұрақты экономика мемлекеттің өз функцияларын қаржыландырудағы орнықтылығын қамтамасыз етуі тиіс. Ал қайта жаңғыртылмайтын ресурстарды пайдалану есебінен құрылатын “желекжайлық” жағдайларды біз экономиканы құрылымдық өзгертулерге тиімді түрде бағыттауымыз қажет. Өзге жағынан алғанда, мұнай секторынан түсетін қаржыны жинақтау біз үшін ықтимал күйзелістерден сақтап қалатын қандай да бір “қорғаныс жастық” болып табылады. Тіпті 2009-20013 жылдары мұнайдың бір баррелі үшін орташа баға 60 доллар болып қалыптасады деген болжам жағдайында Ұлттық қор қаражаты 2013 жылдың соңына қарай 9,3 триллион теңгені немесе жалпы ішкі өнім көлеміне шаққанда 29,2%-ды құрайды. Дегенмен сыртқы факторлардың кері әсерін жеңілдету және экономикалық дағдарыстар тәуекелдігін өз уақытында байқау бүгінгі күні үкімет жұмысындағы негізгі мәселе болып табылады. Мұнай бағасы жағдайының мемлекеттік қазынаға келтірілетін экспорттық түсімдер көлеміне және жалпы экономикалық ахуалға айтарлықтай ықпал ететінін еске ала отырып, үкімет ортамерзімдік кезеңде жағдайды дамытудың, оның ішінде салдарларды айқындау мен жедел әрекет ету шараларын әзірлеуге қатысты бірқатар нұсқаларды қарастыруда. Айтпақшы, АҚШ-тың Энергетика департаментінің болжамды деректеріне сәйкес, 2008-2015 жылдары көмірсутек шикізатына әлемдік баға айтарлықтай түе қоймайтын сыңайда... - Таяу мерзімде Қазақстан экономикасында жағдай қалай өрбімек? - Біздің пайымдауымызша, биылғы жылы экономика өсімі бұрынғы жылдармен салыстырғанда кем түсіп, шамамен 5%-ды құрайды. Бірақ экономика өсімінің уақытша баяулауы “қызып кету” проблемасын шешуге ықпал ететін болады. Қазақстан экономикасы тұрақты болып қалады, бұлай деуге нақты негіз бар. Біріншіден, соңғы уақытта мұнай емес секторы белсенді дамуда. Екіншіден, елдің алтын-валюта қоры үнемі өсуде және жалпы ішкі өнім көлеміне шаққанда 40%-ға жақындады. Олар өз мөлшерінің 2007 жылдың желтоқсан айында 17,6 миллиард долларға дейін төмендеуінен кейін ағымдағы жылдың наурыз айында 19 миллиард долларға дейін өсті. Үшіншіден, негізгі экспорттық құрам бағасының ректордтық жоғары көрсеткіші ғалами ауқымдағы өтемділік жағдайының қолайсыздығы кезеңінде экономикалық тұрақтылықтың кепілі ретінде қызмет атқарады. Төртіншіден, тікелей шетелдік инвестициялардың үнемі айтарлықтай ағыны ағымдық есеп тапшылығын жабуды қамтамасыз етеді. - Дегенмен, Қазақстанның халықаралық рейтингтері өткен жылдың күзіндегі төмендеуінен кейінгі деңгейде қалып отыр. Алайда сіздер рейтингтер қазан айында жақсаратынын болжаған едіңіздер. - Жоғарыда аталған факторлар елдің рейтингін айқындауда басты рөл ойнауы тиіс. Мәселен, Moody's Investors Service рейтинг агенттігі Қазақстан рейтингі бойынша өз ұстанымын сақтап қалды, бұл ең алдымен ел экономикасындағы айтарлықтай тұрақты және қолайлы жағдайды көрсетеді. Алайда, бұған қарамастан өзге рейтинг агенттіктерінің пікірі басқаша. Атап айтқанда, 2007 жылдың қазан айында Standard&Poor's агенттігі Қазақстанның тәуелсіз несиелік рейтингін “тұрақты” деңгейіндегі болжамды растаумен бір саты төмендетті. Fitch Ratings желтоқсан айында Қазақстанның ұзақмерзімдік міндеттемелер бойынша тәуелсіз несиелік рейтингін растады және “кері” болжамды ғана ауыстырды. Осы орайда айта кететін жәйт, үкімет әлеуметтік-экономикалық даму тұрақтылығын қамтамасыз ету бойынша белсенді шаралар қабылдап жатыр. Мәселен, өткен жылдың қараша айында “Елді әлеуметтік-экономикалық дамытудың тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі алдыңғы кезектегі іс-шаралар жоспары” қабылданғанын естеріңізге салайын. Оны жүзеге асыруға 2007 жылы мемлекеттік бюджеттен 1,2 миллиард доллар бөлінді, қалған 3 миллиард доллар сома биылғы жылға қаралған. Үкімет, Ұлттық банк және Қаржылық қадағалау агенттігі арасында қаржылық тұрақтылық мәселелері жөніндегі меморандумға қол қойылды. Сонымен қатар, қазіргі уақытта жиынтық ішкі қарыз туралы заң жобасы әзірленуде. Біз оны әзірлеп, қабылдауды жоспарлаудамыз, өйткені сыртқы қарызды қалыптастыру, ең алдымен банктер мен корпоративтік сектордың сыртқы алыс-беріс үдерісін реттеу өте маңызды. Осы үдерістерді басқарудың шынайы жұмыс істейтін тетігін құру талап етіледі. Өткен ғасырда АҚШ-тың Қаржы министрі Александр Гамильтон: “Ұлттық қарыздың шамалы мөлшерде болуы еліміз үшін игі болар еді”, деп айтқан екен. Біз де осыны ұстанамыз. Егер әрбір ірі беделді рейтинг агенттігімен ынтымақтастық туралы нақты айтар болсақ, ағымдағы жылдың қаңтар айында банктік сектор жағдайын егжей-тегжей түсіндіру мақсатында мүдделі мемлекетік органдардың Standard & Poor's агенттігінің аналитиктерімен кездесулер өткізілді. Осы кездесулердің қорытындылары бойынша Standard & Poor's республиканың банктік секторы бойынша оң есеп жариялады. Таяуда Moody's сарапшысы сапармен келді. Менің пікірімше, елімізді дамытудың оң беталысы оның рейтингтік бағасына әсері болмақ. Жалпы айтып өткім келетіні, аналитиктермен келіссөздер жүргізу үшін бізде толық дайындық бар. Біздің мамандарымыз үшін мемлекеттік органдармен және өзге ұйымдармен бірлесіп арнайы таныстыру материалдары дайындалған. Онда елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз ету бойынша аналитиктерде туындайтын сұрақтарға жан-жақты түсіндірулер беруге басты назар аударылады. Біз жетекші рейтинг агенттіктерінің аналитиктерін Қазақстан экономикасының тұрақтылығына сендіретініміз және осы келіссөздер барысында оң нәтижелерге жетеміз деген үміттеміз. - Үстіміздегі жылғы инфляция деңгейіне қатысты болжамыңыз қандай? Болжам түзеледі деп күтуге бола ма? - 2008 жылға инфляция деңгейі бойынша болжам түзеледі деп күтіліп отырған жоқ. Мен үкімет арттыру жағына қарай болжамдық көрсеткіштерді түзету арқылы инфляцияны ұстап тұру бойынша тапсырманы жеңілдетуге тырыспайтынын атап өткім келеді. 10% шамасындағы мақсатты болжамды орындауға болады деп пайымдаймыз. Бұған бірқатар факторлар әсер етуі мүмкін. Өткен бірнеше жылдарда экономика өсімі аясында инфляция деңгейінің де өсімі байқалды (ЖІӨ жылына 10% шамада өсті) және ол белгілі бір деңгейде экономикалық өсімнің жоғары көрсеткіштерімен байланысты болды. 2008 жылы экономиканың бір қалыпты өсімін – жылына 5-7% мөлшерде ұстап тұру кезінде инфляция деңгейінің төмендеуіне назар аударылады. 2007 жылы ақша массасының өсу қарқыны 2006 жылмен салыстырғанда 25,5%-дан 78,1%-ға біршама қысқарды. Бұл алыс-беріс ресурстарының сыртқы рыногындағы тұрақсыздық салдарынан 2007 жылдың екінші жартысында банктердің өтемпаздығының қысқаруымен байланысты болды. 2007 жылы ақша ұсынысының өсу қарқынының баяулауы ағымдағы жылы инфляцияға оң ықпал етуі мүмкін. Ұлттық банктің 2008-2009 жылдарға арналған ақша-несие саясатының өлшемдері инфляция бойынша белгіленген өлшемдерге жетуді есепке ала отырып айқындалды. Сонымен қатар, бағаны тұрақтандыруға үкімет өткен жылы да, биыл да қабылдаған мұнай өнімдерін экспорттауға кедендік баж мөлшерлемесін арттыру, бірқатар азық-түлік тауарларын импорттауға кедендік бажды уақытша төмендету шаралары ықпал етеді. Қажет болған жағдайда қосымша шаралар қабылданады. Бұл тарифтер өсімін ұстап тұру ниетіне ғана қатысты емес, бұл үкіметтің инфляцияға қарсы саясатының бір құрамдас бөлігі. Мәселен, бағаның арту кезеңінде оған реттеуші ықпал ету үшін ішкі рынокта тауарлық интервенция жүргізу үшін маңызды азық-түлік тауарларының қалыптасқан резервтері пайдаланылады. - Валюта рыногындаға жағдай қалай дамиды? - Ішкі валюта рыногындағы жағдайға келер болсақ, мұнда теңгенің айырбас бағамының күрт ауытқулары көрінбейді. Қаңтар-наурыз айларында теңгенің АҚШ долларына шаққандағы бағамы бір доллар үшін 120,1-120,87 теңге деңгейіндегі тар ауқымда ғана өзгерді. Банктердің сыртқы қарызды өтеу қажеттілігіне байланысты ішкі рынокта шетел валютасына деген сұраныс ағымдағы жылы сақталып қалатыны сөзсіз, бұл теңге бағамының девальвациялануына қарай қысым келтіреді. Бірақ, басқа жағынан қарама-қарсы бағытқа, яғни теңгенің нығаюына ықпал ететін фактор бар, бұл - әлемдік рынокта АҚШ доллары бағамының құлдырауы. - Әлемдік рынокта белең алып отырған белгісіздік жағдайында жаңа үш жылдық бюджетте отандық экономика өсімінің қандай өлшемдері қамтылмақ? - Ортамерзімдік келешекте макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етудегі басым бағыт экономика өсімінің жоғары қарқынына жету емес, инфляция деңгейін төмендету болып табылады. Мемлекеттің макроэкономикалық саясаты баға тұрақтылығын қамтамасыз ету, оңтайлы айырбас бағамын ұстап тұруға және экономиканың бір қалыпты өсіміне, қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге, халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға, экономиканың жаңғырту және әртараптандыруға, аймақтарды теңгерімді дамытуға, әлемдік экономикаға тиімді интеграциялануға бағытталатын болады. Әлемдік экономиканы дамытудың қазіргі беталысына қарай, Қазақстан экономикасына сыртқы факторлардың ықпалын есепке ала отырып жалпы ішкі өнім өсімінің ортажылдық қарқыны 5-7% шамасында болжануда. Бұл соңғы жылдардағы өсім қарқынына қарағанда төмен. Бірақ бұл Еуропа елдеріндегі жағдаймен салыстырғанда жаман емес. Мысалы, Италияда биыл жалпы ішкі өнім өсімі 0,3% деңгейінде болжанып отыр. Қазақстанда 2013 жылға қарай жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнім көлемі 15 мың АҚШ долларына жетеді деп көздеп отырмыз. Біздің болжамымыз бойынша, инфляция деңгейі біртіндеп төмендеп, 2013 жылға қарай 5,5-7,5% деңгейінде болады. 2013 жылға қарай жұмыссыздық деңгейі 6,5%-ға дейін төмендейді. - Үкімет қаржы және құрылыс секторларына, шағын және орта бизнеске қолдау көрсету үшін қандай шаралар қолданбақ? - Келешегі бар ірі жобалар мен шағын және орта бизнес жобаларын әрі қарай тұрақты несиелеуді қамтамасыз ету үшін үкімет даму институттарына қор бөлу шараларын қабылдады. Бұл институттар екінші деңгей банктері несиелейтін және қаржы тапшылығын көріп отырған инвестициялық жобаларға қаржыландыру және қосымша қаржыландыруды жүзеге асырады. Олар коммерциялық банктердің қызметін пайдаланып отырған инвестициялық жобалар бойынша несиелік қарыздарды қайта қаржыландыруды да жүзеге асырады. Мәселен, “Алдыңғы кезектегі іс-шаралар жоспарын” жүзеге асыру шеңберінде 2007 жылы шағын және орта бизнеске 48,8 миллиард теңге бөлінді. 2008 жылғы 28-наурызға шаққанда екінші деңгей банктері игерген сома 42,1 миллиард теңгені немесе бөлінген қаржының 86,2%-ын құрады. Сонымен қатар үкімет қаулысына сәйкес, жергілікті атқару органдары 2008 жылға арнап шағын және орта бизнесті несиелендіруге жергілікті бюджеттен шамамен 8,3 миллиард теңге қаржы бөлуді қарастырған. Мұнымен қоса қазіргі кезде үкімет бөлінетін мемлекеттік қаржы тиімділігін арттыру мен шағын және орта бизнесті несиелеудің қолайлы жағдайларын туғызу бойынша жұмыстар жүргізуде. Атап айтқанда, даму институттары мен екінші деңгей банктерінің сыйақыларын реттеу арқылы соңғы қарызгер үшін несие мөлшерлемесін төмендету, бір қарызгерге шек мөлшерін арттыру, шағын және орта бизнестің өңдеу кәсіпорны мен ауылшаруашылығында несиелеу үшін басым салалар ретінде нығайту бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр. Шағын және орта бизнесті несиелеуге бұрын бөлінген қаржыны игеру нәтижелерін, шағын және орта бизнестің соңғы бес жылдағы дамуын талдауды, сондай-ақ кәсіпкерлер мен екінші деңгей банктерінің ұсыныстарын есепке ала отырып, “Қазына” АҚ коммерциялық банктерде қаржыны шартты орналастырудың жаңа бағдарламасын қарастыруда. Мұнда бір қарызгерге шек мөлшерін 3 миллион долларға дейін арттыру көзделуде. Осының нәтижесінде банктерге өңдеу өнеркәсібіндегі ұзақмерзімдік инвестициялық жобаларды несиелеуге мүмкіндік береді. Банктер үшін негізгі қорларды сатып алуға бағытталатын қаржының төменгі көлемін бүкіл несие сомасының 50%-нан кем болмайтын деңгейде белгілеу көзделуде, бұл негізгі қорды жаңғыртып, жаңартуға бағытталған жобаларды несиелеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар шағын несие беретін ұйымдардың жұмысын да жандандыру жоспарланған. Олардың жұмыс тиімділігін арттыру үшін “Шағын кәсіпкерлік қоры” АҚ және “Ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау қоры” АҚ арқылы жылына 7 миллиард теңге көлемде 2009-2011 жылдары шағын несие беретін ұйымдарды республикалық бюджеттен қаржыландыруды жалғастыру қаралған. Жалпы алғанда, аталған шараларды жүзеге асыру шағын және орта кәсіпорындарды қолайлы түрде қаржыландыруға, келешегі бар инвестициялық жобаларды әрі қарай тұрақты несиелеуге, сондай-ақ елдің ипотекалық рыногында тұрақтылықты қамтамасыз етуге, үлескерлер құқығын қорғауға және құрылыс нысандарын аяқтауға ықпал ететін болады. Мұнымен қоса, республикада құрылған әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың қызметтері де мемлекеттік-жекеменшік әріптестік аясындағы бірлескен жобаларды жүзеге асыру арқылы жекеменшік бизнесті қолдауға бағытталған. Мәселен, 2007 жылы “Сарыарқа” әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясы қайта құрылған кәсіпорындарға 289,9 миллион теңге инвестициялады, әріптестер 488,3 миллион теңге сома актив инвестициялады. Тікелей келіссөздер жүргізу негізінде 12 қатты пайдалы қазбалар кеніші және 20 жалпы пайдалы қазбалар нысандары бойынша жер қойнауын пайдалану құқығы берілді. Үстіміздегі жылы “Сарыарқа” жаңа жобаларға шамамен 1,5 миллиард теңге инвестициялауды және 19,3 миллиард теңге жалпы сомаға жеке инвестициялар тартуды жоспарлауда. 2008 жылдың республикалық бюджетінен әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорация құру жөніндегі шаралар өткізуге 7 миллиард теңге бөлінді, яғни әрбір әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияға бір миллиардтан келеді. - Президент пен үкімет өңдеу саласын дамытуды қолдау міндетін қойып отырған жағдайда, бөлінген қаржының 60%-ға жуығы сауда және мердігердік қызметтер саласына бағытталғанына келсек, екінші деңгей банктері арқылы шартты қаржыландыру арқылы 2007 жылдың екінші жартысында жүзеге асқан шағын және орта бизнеске қолдау көрсету тетігі қаншалықты тиімді болды деп ойлайсыз? - Бұл бағдарлама шеңберінде шағын бизнестің аймақтағы халықтың жұмыспен қамтылу деңгейіне ықпал ететін басталған және жұмыс істеп тұрған жобалары қаржыландыру үшін басым болып табылады. Сондай-ақ өндірістік үдерісті қамтамасыз ету мен тұтыну рыногын дамыту жөнінде мақсат көзделеді. Осы жағдайлар сауда мен мердігерлік саласына бағытталған қаржы пайызының жоғарылығын түсіндіріп береді. Ал экономиканы әртараптандыруға келер болсақ, мемлекет басшысының халыққа арнаған “Қазақстан азаматтарының әл-ауқатын көтеру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты” жолдауының негізгі ережелерін жүзеге асыру мақсатында үкімет серпінді жобалар мен “Қазақстанның 30 корпоративтік көшбасшысы” бағдарламасын жүзеге асыру жұмыстарын жалғастыруда. Бұл шаралардың жүзеге асуы шикізаттық емес және “саудаға қатыссыз” салаларын дамытуды қамтамасыз етеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кошбаев Данияр

Тапсырма №2

 

Өтпелі экономикадағы елдер тобы; негізгі сипаттамасы және әлемдік экономикадағы рөлі

 

Жоспар

 

1. Өтпелі экономика елдері: ТМД
2. Өтпелі экономика үрдісінің мәні мен кезеңдері

 

1. Өтпелі экономика елдері: ТМД

 

Республика үкіметі  экономиканы монополизациялаудың  жоғары деңгейі тауар өндірушілер  арасында бәсекенің жоктығы жағдайында мемлекеттік акша каражаттары мен халық пайдасын, мемлекеттік және жеке кәсіпорындардың каржылық ресурстарын түраксыздандыратын кұнсыздану процесінін барлык жаңа оралымдарын тудыратын ішкі рынок бағаларының әлемдік оағаларға кезенді жақындауына бейімдеп құнды либерализациялау жөніндегі макроэкономикалық саясатты жүргізді. Қорытындысында 1994 жылдың ортасына карай республика экономикасы құлдыраған, дағдарыс кұбылыстары әлеуметтік-экономикалық салалар шегінен шығып мемлекеттік басқару құрылымдарына таратылды: үкімет қүрылымдарын жүйесіз қайта құру және елдің кадрлар әлеуетін араластыру басталды. Бұндай даму жолын ТМД басқа елдері де басынан өткерді.

        Осы елдердің халықшаруашылык  пропорцияларды стихиялы рыноктык  реттеуіштермен рыноктық экономиканы қалыптастыруга бағытталған макроэкономикалық саясаты, мемлекеттің өндіріс пен аймақтардың барлык секторындағы шаруашылык іс-әрекетке әсер етудің аспаптық тұрақтандырғыштары мен реттегіштерінен бас тартуы, өмір өзі көрсеткендей қате болды. Ішкі тұтыну рыногының таратылуы, әсіресе Қазақстандағы халықтың өмір сүру деңгейінің бес есе төмендеуі - осы қателіктің тікелей нәтижесі.

         ТМД елдерінде қаржы-бюджеттік  және несие-қаражат саясатындағы  үкіметтік бағдарламалардың кемшіліктері  халықтың ақша қаражатын қысқарту, тұтыну саласын тарылту, меншіктің кез келген нысанындағы тауар өндірушілерге мемлекеттік дем беруден бас тарту жолымен бюджеттік тапшылыққа шек коюдан тұрады.

         Несиелеу жүйесін коммерциялау  және бюджет тапшылығын, жинау,  жылыту және басқа да компанияларды қаржыландыру сияқты экономиканың бір реттік проблемаларын шешу үшін қаражат эмиссиясын пайдалану экономика дағдарысының әрі қарай терендеуіне әкеліп (1994-1995 жж) ТМД елдерінің оның ішінде Қазақстан мен Ресей экономикасының бөлінуіне әкелді.

        Дағдарысты жеңу үшін ол кезде  рыноктықпен қатар алдын ала  әлеуметтік, салалық, өңірлік және  ғылыми-техникалық, қаржылық индикаторларды  анықтап экономиканы реттеудің  сынақтан өткен

экономикалық (әкімшілік  емес) әдістерін енгізу қажеттігі туды. Әлемнің дамыған елдерінің ешқайсысы экономикалық дағдарыс кезеңінде және өтпелі кехеңде экономиканы тек рыноктық әдістермен ғана басқарған емес.

       Экономиканы  мемлекеттік басқару жүйесін,  экономикалык министрліктер мен  ведомстволар жұмысының әдістері мен стилін реформалау, микродеңгейге мемлекеттік әсер ету жүйесін қайта құру меншіктің кез келген нысанындағы өндірістік сектордың шаруашылық іс-әрекетіне кірігу бір жағынан, екінші жағынан макроэкономикалық саясаттың мақсаты болуы керек. Экономикалық ведомстволардың басқару іс-әрекетін реформалау есеп беру мен есепке алуды қайта құруға, қаржылық-ақша ресурстарын индикативтік жоспарлау және макроэкономикалық реттеу әдістерін кеңінен қолдануға багытталуы керек, ал микродеңгейге мемлекеттік әсер ету жүйесін қайта кұру мемлекеттен ажырату процестерін жүйеге келтіру мен реформаға әлеуметтік тіректі қалыптастыру, меншіктің барлық нысанындағы тауар өндірушілерге дем беруге және ішкі тауар рыногын либерализациялауға, халық өмірінің деңгейін түрақтануға тіреледі.

        1996 жылдан бастап бес жыл бойы  жалғасқан төмен құлдыраудан  кейін Қазақстанда және Ресейде  экономикалық көтерілу (баяу қарқынмен  болса да) байқалады .

        Соңғы жылдардың ішінде біздің  экономикалық стратегиямыз макроэконмиканы  түрақтандыру болды, бүл мемлекеттік бюджеттің тапшылығын қысқарту мен қатал монетарлық және несие саясатын дәйекті жүргізуді білдіреді. Бүгін біз осы мәселені шешуге бұрынғыдан да жақын тұрмыз. Бірақ бүгінгі табыстарымыз тоқмейілсуге негіз бола алмайды.

        Егер елдегі инфляция   шектен асып кетсе, үлттық валютаның бағамы экономиканың жалпы жағдайы мен стратегиялык ұмтылыстарымызға сай келмесе , ал өсім ставкалары нақты сектор үшін жоғары болып, оған қол жеткізу мүмкін болмай қалса, немесе нақты сипатында теріс болып отырса, біз алға қойған мақсаттарды іске асыра алмаймыз .

         Халықаралық тәжірибенің сабақтары  айқын. Экономикалык жоғары табыстарға  қол жеткізетін кез - келген  ел жедел экономикалық өрлеудің  алдындағы кезеңге жоғарғы инфляцияны  жою жөнінде барлық шараларды міндетті түрде қолданган   және кейін макроэкономикалық көрсеткіштерді   белгіленген шекте ұстап тұруды қатаң қадағалаған. Бұл жолдан ауытқығандар сәтсіздікке үшырады .