Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныс

 

 

Жоспар

1.Жиынтық сұраныс және оны құраушылар.........................................................3 
2.Нарықтық игіліктегі макроэкономикалық тепе-теңдік. IS моделі...................5 
3.Мемлекеттік шығын. Кейнс мультипликаторы.................................................6 
4.НЕГІЗГІ ӘДЕБИЕТТЕР.......................................................................................7 
5.ҚОСЫМША ӘДЕБИЕТТЕР................................................................................7 
6.ӨЗІН-ӨЗІ БАҚЫЛАУ ҮШІН СҰРАҚТАР.........................................................9 
7.СӨЖ АРНАЛҒАН БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ................................................10 
8.ТЕСТ СҰРАҚТАРЫ...........................................................................................11 
Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныс. ad-as үлгісі.

Мақсаты:Экономикалық дамудағы қоғамдық өнімнің функциялары, экономикалық көрсеткіштер және олардың есептелуі, ұлттық есеп дегеніміз және оның халық шаруашылық балансынан өзгешелігі туралы біле аласыз.

 

    1. Жиынтық сұраныс және  оны құраушылар.

Нарық   игілігі   дегеніміз  -қазіргі  макроэкономикалық  модельдің негізгі  звеносы, оны  сапа  ретінде пайдалануы  түсіндіріледі, (көру рынокке) жалпы  салаға өзара байланысты. Жиынтық  сұраныс (АД)- экономикадағы қажетті  тауарлардың жалпы саны, белгілі  кезең мерзімінде өндірілген.

 Жиынтық  сұранысты құрайтындар дегеніміз: (4, бет 50-52).

1. Тұтыну тауарлары және қызмет сұранысы (С).
2. Инвестициялық   тауарға сұраныс (I).
3. Мемлекет тарапынан тауар мен қызметке (G).
4. Экспортқа сұраныс шетел жағынан (NE).

     Сонымен AD=C+I+G+NE. Қисық графикасының көрінісі.

                               

                               

  Жиынтық сұранысытың қисығы   

 

 

 

 Бұл көрсетілгендерде ең бастысы 2 бірінші компоненттер. Кәзіргі жағдайда тұтынудың 2/3 жиынтық шығынның барлық соммасының үлесіне тең. Кейнс тоериясы бойынша әрбір субъектті өзінің тұтыну мөлшерін өзі анықтай күнделікті табысына қарай. Кейнс негізгі психологиялық заң тұжырымдамасы бойынша, өзінің табысы өскен сайын тұтыну бейімділігі артады.

 Тұтынудың қарапайым функциясының түрі: A= a+b*(Y-T), мұнда С- тұтыну шығыны: a- автономдық шығын оның мөлшері күнделікті табысқа байланысты емес: b- шектеулі тұтынуға бейімділік, Y-табыс: t- салық (y-t-қолдағы табыс): табыс мөлшері өзгеріп тұрады: көбейеді не азаяды: тұтынушылық реакциясы табыстың өзгеруіне байланысты білдіреді тұтынудың тежелік бейімділігіне қарай шығын үлесі өседі тұтынудағы қолдағы бар табысты кез келген мөлшерінде өзгереді.

MPC=  C/  Y, тұтұнудың шекті бейімділігі: AC- тұтыну шығынының өсуі: Y- қолда бар табыстың өсуі.

   Егер тұтыну шығыны, жиынтық сұраныстың бірінші компоненті тұрақты болса, онда екінші компонент инвестиция керісінше өзгеріледі. М/Ж талдауда инвестиция білдіреді жиынтықты жаңа өндіріс қуаты үшін пайдалану және басқа нақты активтікте инвестицияны іске асырудың қозғаушы мотиві пайда. Фирма пайданың мөлшерін тосу кезінде банктік % салыстыру керек.

  % мөлшерлеме – бұл баға, нақты капиталды алу үшін, қарыз ақша алу қажет, оны фирмаға төлеуге тиіс. Жағымды шешім болу инвестиция салуда алынатын пайданың тосу %  банктік мөлшерлерден артық болса. Сонымен, % мөлшерлемесі инвестициялық шешімге оң әсер етеді. Ең жоғары % мөлшерлеме сол уақытта іске оңады, егер инвестициялық жобаны ең жоғары мөлшерде тосу пайдасы болған кезде. Бұл жағдайда инвестиция аз көлемінде болады. Егер % мөлшерлемесі азайса, онда бұрынғы пайдасы аз инвестиция пайдалы болып шығады. Біздің білуімізше инвестиция пайыз мөлшерлемеден кері функциясын көрсетеді: I=f(i), мұнда I – инвестиция, i- % мөлшерлеме.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Нарықтық  игіліктегі макроэкономикалық тепе-теңдік. IS моделі.

        Игілік нарығындағы тепе-теңдікті анықтау үшін жиынтық сұраныс функциясынан басқа игілік ұсынысының макроэкономикалық функциясын білу керек. Графикалық тепе-теңдік иллюстрацияны жасау үшін тауар нарығында  кейнсшілдер IS  моделін пайдаланады (инвестиция - жинақ).

 

 

Бұл модельде инвестиция жинаққа теңескенде, шарттарды табуға мүмкіндік жасайды,: I(i)=S(Y). Бұл жағдайда % мөлшерімен (i) және табыс деңгейі (Y) арасында байланыс бар. IS қисығы жағымсыз көлбеу, себебі % мөлшері азаюына байланысты инвестицияның көлемі ұлғаяды, оның ұлғаюы ұлттық табыстық өсуіне жағдай жасайды.

       IS бұрышының ылғида шектеулі жиынтық бейімділігінің ара қатынасы мен % мөлшерлемесінің өзгеруін көрсетеді. IS ылғида тік болса, жиынтыққа тенеулі бейімділік жоғары болса, инвестиция көлемі аздап сезімтал болады және % мөлшерлемесі өзгереді.

 Инвестиция көлемінің өзгеруі, азда болса % мөлшерінің өзгергенің көрсетеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Мемлекеттік шығын. Кейнс мультипликаторы.

Инвестицияның көбеюі, не азаюы өндіріс көлемін төмендетеді, не жоғарылатады, жұмыс орны мен табысқа әсер етеді. Бұл заңдылығы басқа шығындарғада тән құбылыс. Сонымен бірге мемлекеттік шығынғада. Кейнс өзінің жиынтық сұраныс теориясын  мен шығынға (G) ерекше назар аударады.

 Жабық экономика жағдайында, сұраныстың тиімділігі артады, толық жұмыспен қамтамасыз етіледі. Кейнс жеке инвестициямен және мемлекеттік шығынмен бірге мультипликатор проблемасын   қарастырады, инвестицияның өсуі шығару мен табысты өсіреді. Егер мемлекеттік шығын (G) өссе, өндірістің тепе-теңдік көлемі өседі.

YI ден Y2 келтіреді   X, бұл тең   Y=  G*R мында  Y- табыстық өсу,  G- мемлекеттік шығынның өсуі К- мемлекеттік мультипликаторы.

  Мультипликатор дегеніміз – инвестицияны есептеу кезіндегі кірістің қанша есе өскенің көрсететін сан.

 Мультипликаторды есте сақтау үшін мына төмендегі үш мәселені ұмытпауымыз керек:

1. Автономды шығынның өсуі табыс деңгейінің тепе-теңдігін көрсетеді;
2. Табыстың өсімі – шығынның өсімімен бара-бар;
3. Шегіне жеткен тұтыну деңгейі неғұрлым жоғарылаған сайын мультипликаторда соғұрлым жоғарылай беруі.

  Мемлекеттік шығын мультипликаторы (K) көрсетуі жабық экономикада табыс деңгейнің тепе- теңдігі қаншаға өскенде, тек  мемлекеттік қана емес, сонымен бірге кез- келген автономдық шығын бір бірлікке өседі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4. Бюджет салық саясаты және  оның әсері мемлекеттік шығынға.

   Бюджеттік-салық саясаты (қазыналық (фискальный) саясат) – мемлекеттік бюджет жағдайын, салық салуды және мемлекеттік шығындардың өзгерісін реттеу мақсатында үкімет тарапынан жүргізілетін шаралар. Бұл шаралар жұмыспен толық қамтылуды, төлем балансының тепе-теңдік және экономиканың өсімін қамтамасыз ету мақсатында жүргізіледі.

 Ынталандырушы бюджет – салық саясаты (қазыналық экспансия)- бұл саясат қысқа мерзімді кезеңде экономикадағы циклдік құлдырауды жою мақсатын қояды. Мұны жүзеге асыру үшін мемлекет шығындарды (G) өсіріп, салық мөлшерін төмендету арқылы біріктірген, құрастырма шаралар арқылы жүзеге асырылады.

 Тежеулі бюджет-салық саясаты (қазыналық шектеу) – экономикадағы циклдік өсуді теже мақсатын көздейді. Бұл саясаты жүзеге асыру үшін мемлекеттік шығындар төмендеп (G),  салық мөлшері (T) жоғарылайды немесе біріктірген, құрастырма шаралар арқылы жүзеге асырылады. Қысқа мерзімдік кезінде бұл шаралардың нәтижесінде, өндірістің құлдырауы және жұмыссыздық деңгейін өсуі салдарынан болған сұраныс инфляциясын төмендетуге мүмкіндік береді.

  Ұзақ мерзімдік кезеңде “сыналы” жиынтық ұсыныстың төмендеуіне және құлдыраушылық механизмін ашуға негіз болуы мүмкін.

   Бұл құбылыс әсіресе төмендегі жағдайларда кездеседі: мемлекеттік шығындардың азаюы бюджеттің барлық баптарына пропорционда қысқарып жүзеге асырылып отырса және еңбек нарығының инфрақұрылымына мемлекеттік инвестиция берілуінде болымдылық болмаса мемлекеттік шығындарды тиімсіз басқарумен қатар ұзақ уақытқа созылған құлдырыушылық экономикалық әлеуметтің бұзылуына әсерін тигізеді. Мұндай жағдай экономикалық өтпелі кезеңде жиі кездеседі.

   Мемлекеттік  шығындардың өзгерісін көру үшін  кейне кресін пайдаланамыз. Мемлекеттік  шығындар жиынтық шығындардың  құрамынан болып табылады (олардың  өсуі жоспарланған шығындарды  да өсіреді). Егер мемлекеттік  шығындар G-ға өссе, онда жоспарланған  шығындар сызығы оңға қарай  сол мәнге жылжиды. Ал, тепе-теңдік  өнім көлемі Y1-деп Y2-ге өседі,  демек Y=ах mq-mq- мемлекеттік шығындардың  мулти пликаторы.    

 

 

 

Негізгі әдебиеттер:

1. Н.Назарбаев ҚР Президенті жаңа кезең-жаңа экономика Е.Қ. 16 желтоқсан 2004 жыл.
2. Р. Дорнбуш және С. Фишер Макроэкономика Алматы «Білім» 1997.
3. Н.Қ. Мамыров М.Ә. Тілеужанова макроэкономика «экономика» баспана ,2003
4. Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика м.: ДиС, 1997 11 тарау.
5. Мэнькью Н.Г,. Макроэкономика М.: МГУ , 1994 4 тарау
6. Ивашковский С.Н. Макроэкономика М.: Дело 2000 15,16 тарау.

 

 

 

 

 

Қосымша әдебиеттер:

1. Чепурин М.Н., Киселев Е.А. Экономикалық терия Киров «Аса» 2001ж. 25 тарау.
2. Костюк В.Н. Макроэкономика М.: «Центр» 1998 8 тарау.
3. Вечеконов Г.С. Вечников Г.Р. Макроэкономика. С-П 2002 10 тарау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Өзін-өзі бақылау  үшін сұрақтар:

1. Жиынтық сұранысқа не жатады?
2. Макроэкономикалық тепе-теңдікті қалыптастыру проблемалары?
3. Тұтыну функциясын түсіндіріңдер?
4. Тұтынудың шекті бейімділігі нені анықтайды?
5. Макроэкономикалық тепе-теңдіктегі классикалық және кейнсиандық модельдердің айырмашылығы?
6. Пайыз мөлшерлеме мен инвестицияның арасындағы байланысты айтыңыздар?
7. IS моделін түсіндіріңіздер.
8. Дж. Кейнстің мемлекеттік шығындар мультипликаторын мағынасын түсіндіріңіздер?
9. Бюджеттік салықтық саясат мемлекеттік шығындар деңгейіне қалай әсер етеді?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

СӨЖ арналған бақылау сұрақтары:

1. Сұрақтарды ауызша жауап беруге дайындалыңыздар.
2. Өзін-өзі бақылау сұрақтарына дайындалыңыздар.
3. Тестілерге жауап беріңіздер.
4. Тақырыптың жеке проблемасына жауап жазыңдар.

• кейнстің мультипликаттарының мемлекеттік шығынға әсері.

• жиынтық сұранысты құраушы ретінде сұраныс экспорты.
• бюджеттік-салық саясаты және оның мемлекеттік шығынды қалаптастырудағы  ролі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тест сұрақтары:

1.Классикалық  функция аралық тәуелділікті  сипаттайды:

а)жинақтау және тұтыну;

ә) жинақтау және банк % мөлшері;

б) жинақтау және табыс;

 в)  барлық жауап дұрыс емес.

2.  Макроэкономикалық   тепе-теңдіктегі кейнс моделін   анықтаушы тұтыну динамика мен  жинақтаудың негізгі факторы:

а) % мөлшерлемесі;

ә) қолданыстағы табыс шамасы;

б )жинақтау және инвестиция тепе-теңдігі;

в)жинақтаудың  аса тез өсуі тұтынушымен салыстырғанда.

3.  Тұтынуға  шектеулі бейімділік қандай формуламен  көрсетіледі?

а) МРМ=  М/4;

ә) МРЗ=  9/4;

б) МРI=  1/4;

 в)  МРС=  С/У.

4. Егер  тұтынуға шектеулі бейімділік  азайса, онда әртүрлі тең жағдайда  экономикада орын алады:

а)  шектеулі бейімділіктің азаюы инвестірлікке  қарағанда;

ә) шектеулі бейімділіктің өсуі жинақтауға қарағанда;

б) макроэкономикалықтың күшеюінің тұрақсыздығы;

в)  барлық жауап дұрыс.

5.  Инвестициялық  сұранысқа көрсетілген  факторлардың  қайсысы әсер етеді? 

а) % мөлшерлемесі;

ә) тосқан таза пайда нормасы;

б)   кәсіпкердің оптимизмі және писсимизмі;

в) барлығы  жоғары көрсетілгендер;

6.   Кейне моделіндегі микроэкономикалық  тепе-теңдік немен анықталады?

а) кесіп  өту тұтыну және жинақтау қилығын;

ә) инвестиция қилығы;

б) кесіп  өту жиынтық шығынын қисық  линия «о жиынтық»;

в) кесіп  өту жиынтық қисығын биссектриямен.

7. Егер  тұтынушы әрбір қысымша бір-бір  табыстан 25 үнемдейді, мультипликатор  құрайды;

а ) 4;

ә) 2,5;

б)10;

в)0,4.

8. Қандай  жағдайда ұлттық табыстың тепе-тең  көлемі?

а) импорты  көбейткенде;

ә) экспорты азайтқанда;

б) таза экспортты көбейткенде;

в ) жоғары кірсетілген жағдайдың біріде емес.

Есептер:

1. Экономика сипатталады келесі деректермен: