ЖАПОН ЭКОНОМИКАСЫН ДАМЫТУШЫ НЕГІЗГІ КҮШ – АНА ТІЛІ

XVIII ғасырда «Еуропаға терезе ашу» деген атпен жүргізген I Петрдің реформасы батыстағы барлық жетістіктерді Ресейге енгізуді талап етті. Бірақ Ресей  еуропалық бола алмай, дамушы елдердің деңгейінде қалып қойды.

Еуропаға еліктеп  реформа жасағанның келесі ел Түркияда өткен ғасырдың 20-шы жылдары басталған Ататүріктің ұлы реформасы 1953 жылы алфавитін латынға алмастырып, мұсылман мемлекетін түгелдей еуропалық бағытқа түскен қоғамға айналдырды. Бірақ, қоғам батыс жүйесіне ауысқанымен түріктердің дамуы Еуропа деңгейіне көтеріле алған жоқ, болашақта да ол деңгейге жетуі екіталай.

Себебі, олар да өздері еліктеген Еуропаның жүріп  өткен жолын қайталап, оның көлеңкесінде қалуда. Бүгінде Еуроодаққа мүше болуға талпынған Түркияның оған кіре алмауының  негізгі бір себебі – түріктердің  тұрмысы кәрі құрлықтағылардан тоғыз есе кедей.

Ресей мен Түркияның  реформаларына тән ортақ бірінші  кемшілік – олар жергілікті халықтың мәдениетін (тілін, дәстүрін, өнерін, менталитетін) негізге алмай өркениетті елдердің мәдениетін трансформациялау арқылы қоғамды дамытамыз деп түсінді.

Реформа жасайтын қоғамның ішкі даму заңдарын толық  түсінбей өзгертудің пайдасынан зияны  көп. Екінші кемшілік – осы реформаторлар  өз ұлттарының зиялыларына сүйенбегендіктен ол елдерде қоғамды өркениетті елдердің қатарына қосатын зерделі ұлт қалыптаспады. Үшінші кемшіліктері – ол демократиялық қоғам құрып, сыбайлас жемқорлықты тоқтата алмады. Себебі, ұлттық ғимараттың іргетасы – адамгершілік, мораль, өнегелілік сияқты адам бойындағы ізгі қасиеттер ұлттың тілі, дәстүрі, өнері т.б. арқылы беріліп, қоғамды азып-тозудан сақтайды. Ең маңызды нәрсе – нәсіл тазалығы.

Басқаларға еліктеген  қоғам өзінің көптеген жақсы қасиеттерінен  айырылып, көбіне өзі еліктеген қоғамның теріс жақтарын қабылдайды. Ресей  мен Түркияның реформалары оларды Жапония, Финляндия, Канада сияқты елдердің қатарына қоса алмағанының бір себебі осында. Сондықтан ол реформалар ХХІ ғасырдағы Қазақстанға стратегиялық тұрғыдан үлгі бола алмайды. Сонда біз адам капиталын дамытуда қандай механизмді ұстанып, стратегияның қай жолын таңдаймыз?

Тәуелсіздік кезіндегі  Қазақстан дамуында шығыс Еуропа елдерінің, оның ішінде Түркия мен Ресейдің деңгейіне жетті. Енді Қазақстанға  оларға еліктеу міндет емес. Қазақстанның өтпелі кездегі стратегиясы «Азия  жолбарыстары» үлгісімен, ал олардікі жапон үлгісімен жасалған. Ол елдердегі білім мен ғылымның деңгейі дамушы елдердің қатарында. Егер біз қоғамда адам капиталы дамыған зерделі (интеллектаульды) ұлт боламыз десек, онда осы қоғамдағы субұлт – қазақ пен елдегі барлық ұлттардың өкілдерін қазақ тілінің негізінде біріктіріп, қоғамды түпкілікті модернизациялау арқылы дамытатын реформаны іске асыру қажет.

Бұл оңай жол  емес, бірақ мақсатқа апаратын бірден-бір  сара жол осы. Себебі, қоғамның барлық салаларының (мораль, өнер, тіл, дін, экономика, әлеуметтік сала т.б.) ішіндегі негізгі фактор және оны біріктіретін күш – ол тіл. Ол АҚШ-та ағылшын тілі, Жапонияда жапон тілі, Қазақстанда қазақ тілі.

Тәуелсіздік пен  елдің қауіпсіздігін қамтамасыз ете алатын осындай реформа Қазақстан  үшін бірден-бір дұрыс бағыт, оның сара жолы болмақ. Соңғы бірнеше ғасырда әлемдегі реформалардың ішінде жапондардың үлгісі осы талаптарға сай келеді.

Реформаны түріктермен  қатар бастаған, географиялық орналасуы, рухы,  дәстүрі және дүниетанымы жағынан Батыстан әлдеқайда алыс тұрған Жапония ешкімге еліктеп, өркениетті елдер мәдениетін трансформацияламай, өзінің ана тілі мен ұлттық дәстүрінің негізінде аз уақыт ішінде әлемдегі алдыңғы қатарлы елдердің бірегейі болып, Батыс Еуропаның өзіне үлгі болатын жағдайға жетті.

Өткен ғасырдың 50-ші жылдарынан басталған “жапонияның таңғажайыбы” осы халықтың өзіне ғана тән қайталанбас құбылыс болды. Шығыс кәсіпорынды ұжымдық еңбекке сүйеніп дамыту ұстанымына негізделген «Z-теориясы» халықтың ана  тілі мен өз менталитетіне сүйеніп ғылым мен техниканы дамытқан жапондықтар қысқа уақыт ішінде жалпы өнімнің мөлшері жөнінен АҚШ-тан кейінгі екінші, әр адамға шаққандағы еңбек өнімі жөнінен әлемде 1-ші орынға шықты.

Жапон экономикасының тірегі автомобиль өнеркәсібі, электроника  және жаңа технология. Бұл салалардың әрқайсысында әлемдегі өнімнің  27-33 пайызы осы елде шығарды. Жапон экономикасын дамытушы негізгі күш оның ана тілі. Жапония бүгінгі таңда өз тілін қоғамның барлық саласына енгізу арқылы ғылым мен техникада, оның ішінде жаратылыстану ғылымдарында, электроникада, биотехнологияда және т.б. тамаша табыстарға жеткен, әлеуметтік саладағы жетістіктері (әлемде ең ұзақ өмір сүретін халық) басқа елдерге үлгі болатын ерекше қоғам.

Кезінде жапон  ғалымдары латын алфавитіне көшу мәселесін 11 жыл зерттеп, бөтен алфавиттің ұлт психикасына теріс әсер ететінін түсінгесін және төл мұрадан айырылмас үшін өз алфавитінде қалды. Қазақ және жапон тілдері орал-алтай тілдер семьясына жататын туыстас, әмбебап (универсал) тілдер. Бұл жағынан тілі туысқан, ділі шығыстық жапон тәжірибесі Қазақстан үшін еліктеуге емес, тиімді жақтарын бейімдеуге қолайлы құрал болмақ. Бұл пікірді кезінде Алаш қайраткерлері де айтқан. Айтқаны үшін «Жапон тыңшысы» деп атылып кеткен.

Жапонияның  экономикасы баяу дамып жатыр

Жапония Үкіметі  экономикалық даму көрсеткіштерін төмендетіп жіберді. Табиғи апат салдарынан экономиканың құрал жабдықтар, құрылыс және орта деңгейлі кәсіпорындары айтарлықтай  зардап шекті. Ал, экспорт пен жұмыссыздық мәселесі халық көңілінен шықпай отыр. Осылайша, қаріз елдегі тұтынушылық сұраныс пен экспорт ауқымы төмен деңгейде қалып отыр. Жапония экономикасының қайта қалыпқа келуіне әлемдік нарықтағы мұнай бағасы, қосалқы құрал жабықдықтардың жеткізілімі, қуат үнемділігі мен АЭС-сында болған апаттың салдары әсер етеді. Құжатта көрсетілген ақпараттарға сенер болсақ, ел экономикасы алдағы уақытта да төмендей береді. Жыл соңында ІЖӨ болжанған 1,5 пайыздан небәрі 0,5 пайызға артады.

Жапония экономикасы қарқын алды    

 Жапония-  әлемдегі екінші экономикалық  держава деген мәртбесін сақтап  қалды. Былтырғы жылдың төртінші  тоқсанында бұл мемлекеттің жалпы  ішкі өнімі 1,1 пайызға өскен.  Дәл осындай көрсеткішті бүгінге  дейін ешкім күтпеген екен. Салыстырып көрсек, АҚШ экономикасының құны - 14 триллион 200 миллиард доллар. Ал, Жапонияда бір жылда шығарылған тауарлар мен көрсетілген қызметтің нарқы 5 триллион доллардан асқан. Үшінші орында 4 триллион 900 миллиардпен доллармен Қытай экономикасы тұр. Күн шығыс елі өндірісінің күтпеген жерден қарқын алуына сыртта және ел ішінде тауарға сұраныстың артуы түрткі болыпты.