Валюталық бағамдыр

      Солай біз валюталық курстiң  құрастыруын - ақшалай және әлемдiк  экономика және саясаттың ұлтық күрделi көп факторлы процесс екенін білдік. Сондықтан валюталардың байланысына факторлар және олардың бiрмәндi емес ықпалы қарастырылған курсообразующиелер нақты жағдайға байланысты валюталық курсiнiң болжауында есепке алынады.

2. Халықаралық экономикалық қатынастарға валюталық бағам өзгерiсiнiң  ықпалы.

Валюта бағамы Мэоға белсендi рөлдi және орнын толтыру  құндық көрсеткiш ұлттық және әлемдiк  нарықтардың арасындағы байланыстың  аспабымен сөз сөйлей ойнайды. Кәсiпкер әлемдiк нарық бағалары бар меншiктi өндiрiс шығындарын валюта бағамы қолдана салыстырады. Бұл жеке кәсiпорындардың сыртқыэкономикалық операциялары және елдiң нәтижесi негiзiнен айқындалуға мүмкiншiлiк бередi. Еңбектiң ұлттық өнiмi әлемдiк нарықтағы тауардың iске асыруларының жанында құнның интернационалдық шарасының негiзiнде барлығына ортақ мойындау алады. Дүниелiк валюталық нарықта валюталардың интернационалдық құнының пара-парлығын бiлiнедi. Әлемдiк саудада осы елдi меншiктi салмақтың есепке алуы бар валюталарының курстық байланысының негiзiнде тиiмдi валюта бағамы есеп айырысады. Валюта бағамы экспорттық және импорттық бағалар, фирмалардың бәсекеге түсе алатындығы, кәсiпорындардың пайдасы байланысқа нақтылы ықпалда болады.

Валюталық курстiң қатты  тербелiстерi халықаралық экономикалық тұрақсыздықты күшейтедi, соның iшiнде валюталық-несие және қаржы, қатынастар, бiр және басқа елдердiң ұтыстары негативтi әлеуметтiк-экономикалық зардаптар, жоғалтулар шақырады.

Ұлттық валютаның курсiнiң  төмендеуiне Егер басқа фактор болса, экспортшылар экспорттық сыйлық ақы алса қымбаттаған шетелдiк валютаның айырбасында арзандаған ұлттыққа алады және бағалар бойынша тауарлар өз елiнiң арқасында заттық жоғалтуларын олардың сөндiруiне бағытталатын төменде орташа дүние жүзiлiк сатуға мүмкiншiлiгi болады. Экспортшылар жолымен жаппай тауарды әкетудiң өз пайдаларын үлкейтедi. Ұлттық валютаның курсiнiң төмендетуi бiрақ бiр уақытта елге аттықтарын өсудi жағдай жасайтын импорт тауар әкелу және тұтынуды қысқарту немесе тауарлардың ұлттық өндiрiсiнiң дамытуы орнына импорттық бағасын көтерiп жiбередi. Валюталық курстiң төмендетуi ұлттық валютадағы нақты қарызды қысқартады, шетелдiк валюта бейнеленген сыртқы борыштарды ауырлықты үлкейтедi. Қолайсыз пайдалар, пайыздар, болудың елдерiнiң валютасында шетелдiк инвестор алынатын дивидендтердiң шығарылымы болып қалыптасады. Бұл пайдалар iшкi бағаларға және келесi олардың экспорты арналған тауарлардың сатып алуы үшiн қайта инвестициялап немесе қолданылады. Iшкi бағасының валюталары, экспорттың тиiмдiлiгi курсiнiң жоғарылатуында экспорттық салалардың қысқартуына және ұлттық өндiрiс негiзiнен келтiре алады ретiнде құлайтын кем бәсекеге түсе алатын болып қалыптасады.

Шетелдiк және ұлттық капиталдарды елге құйылуды жағдай жасайды, салуларға шетелдiк капитал  бойынша пайдалардың шығарылымы үлкеедi. Арзандатқан шетелдiк валюта бейнеленген сыртқы борыштың нақты сомасын азайтады.

Валютаның сыртқы және iшкi арзандалуын  үзiлу, яғни оның курсiнiң динамикасы және сатып алушы қабiлеттiлiгi, МЭО үшiн маңызды мәндi алады. Егер iшкi инфляциялық ақшаның құнсыздану валютаның курсiнiң төмендетуiн озса, онда басқа осындай жағдайлар қымбатшылықтарға арналған ұлттық рыноктегi олардың сатуы мақсаттарындағы тауарларының импортын мадақталады. Егер валютаның сыртқы арзандалуы инфляция шақырылатын iшкi басып озса, онда сыртқы нарықтарда төменде орташа дүние жүзiлiк, олардың валюталық курсiнiң төмендеуiнен қазынаның сатып алушы қабiлеттiлiгiнiң артта қалушылыққа қатысты құлауы, бәсекешiлердiң ығыстыруы мақсаттарындағы бағалар бойынша тауарлардың жаппай экспорттың валюталық демпингi үшiн шарттар пайда болады. Валюталық демпинг үшiн тән келесiсi: 1 ) экспортшы инфляцияның ықпалмен көтерiлген бағалар бойынша iшкi нарықтағы тауарлары сатып ала бағалар бойынша олардың сыртқы нарығында орнықты валютадан астамға төменде орташа дүние жүзiлiк сатады; 2 ) экспорттық бағалардың төмендетулерi көзбен құтқарысылған орнықтырақ шетелдiк валютаның айырбасында құнсызданған ұлттық пайда болатын курс бойынша айырмашылық қызмет көрсетедi; 3 ) жаппай масштабтағы тауарды әкету экспортшылардың жоғарғы пайдасын қамтамасыз етедi. Демпинг бағасы өндiрiстiң бағасы немесе өзiндiк құн бола алады. Экспортшыларға дегенмен кемiтiлген баға өте қолайсыз, шетелдiк қарсы уәкiлдердiң олардың реэкспорты ұлттық тауарлары бар бәсекелестiк нәтижеде өйткенi пайда бола алады.

Олар төмен бағалар бойынша тауарлардың экспорты жалпылама түрiнде бiріктірілгенімен, валюталық демпинг, оны тауарлық демпингтiң бiр түр бола айырмашылығы болады. Iшкi және экспорттық бағалардың арасындағы айырмашылық тауарлық демпинг егер оның жанында бiрақ мемлекеттiк бюджет арқасында негiзiнен сөндiредi, онда (курс бойынша айырмашылық ) экспорттық сыйлықақ жанында валюталық арқасында. Тауарлық демпинг кәсiпорын сыртқы нарықтардың жаулап алуы үшiн меншiктi жинақталуларға арқа сүйейтiнде бiрiншi әлемдiк соғысқа дейiн пайда болды. Валюталық демпинг 1929 – 1933 жылда оның тiкелей алғышартын дүниелiк экономикалық дағдарысты мерзiмге тұңғыш рет үйренiп көре баста дүниелiк валюталық дағдарыстың дамытуын бiр қалыптылық болып табылды. Жапония, АҚШ тауарлардың тастама экспорты үшiн өз валюталарының курстерi төмендетудi пайдаланды.

Бәсекелестiктi валюталық  демпинг елдердiң арасындағы қайшылықты шиеленiстiретiнi белгiлi олардың дәстүрлi экономикалық байланыстарын бұзады, бәсекені күшейтедi. Елде орындалатын валюталық демпинг, экспортшылардың пайдалары үлкеедi, еңбекшiлердiң өмірлік деңгейі iшкi бағаларды өсу салдарынан төмендейдi. Демпингтiң объект болатын елде арзан шетелдiк тауарлары бар бәсекелестiк шыдамайтын экономика салаларды дамыту қиналады жұмыссыздық екпiндейдi. Iрi фирмалар - экспортшылар валюталық демпингтердi қолданады бұл өз бәсекешiлерiнiң басуы үшiн валюталық және саудалық соғыстың құралы. Тарифтар және (гатт ) сауда туралы бұрынғы негiзгi келiсiмнiң конференцияларына 1967 жылда қоса арнайы санкциялар демпингтiң қолдану ескеретiн Демпингке қарсы кодекс валюталық қабылданды. Демпингтен залал апарған мемлекеттiң құқығын гатттың ережелерiмен базарға ел-экспортшы, және осы тауар бойынша шетке шығаратын бағамен iшкi бағаның аралығында арнайы демпингке қарсы импорттық бажбен тиiстi тауар, тең айырмашылыққа салуға ескерген. Экспорттық тауарлардың қашан бәсекеге түсе алатындығымен анықталады олардың бағасымен ғана емес болатынын, неше сапамен, өткiзу, тағы басқа қызметтердi сатылғаннан кейiн қызмет көрсенi ұйыммен, демпингтiң мәнi құлайтынын бұл экспорттық нарықтың жаулап алуын құрал болғанын бүгiн.

Сайып келгенде, валюта курсiнiң  өзгеруi сыртқы нарықтарда жүзеге асырылатын жалпы iшкi өнiмнiң бөлiгi елдердiң  арасындағы қайта бөлуге ықпал етедi. Шарттардағы құбылмалы валюта бағам баға белгiлеу және инфляциялық процесске курстық байланыстарының әсерi екпiндейдi. Экспорттық квотаны 25% болатын бар есептеулер бойынша, елдiң валютасының 20% курсiндегi төмендеуi елдегi ортақ баға деңгейдi өсу импортталатын тауарлардың баға көтеруi 16%ке және бұл себептен 4 6%ке шақырады. Тұрақты сипат iшкi бағада әсердiң құбылмалы валюта бағам осы факторлары тәртiпте алды, осы уақытта бекiтiлген курстердiң тәртiбiнде ол ресми құнсызданудың жанында эпизодтық айқындалды.

Шарттардағы құбылмалы валюта бағам капиталдардың қозғалысқа олардың өзгерiстерiнiң ықпалы күшейттi, жеке мемлекеттердiң валюталық - экономикалық жағдайында бiлiнген әсiресе қысқа мерзiмдi. Валютасының курсi жоғарылаған елге құйылудың нәтижесiнде алыпсатарлық шетелдiк капиталдары қарыз капиталы және экономиканың даму және мемлекеттiк бюджеттiң тапшылықты өтеуi үшiн қолданылатын капитал жұмсауларды көлем уақытша үлкее алады. Елден капиталдарын құйып алу инвестициялардың олардың тапшылығына, жинауы, жұмыссыздықтың өсуiне алып келедi.

Валюталық курстiң тербелiстерiнiң  зардаптары валюталық тәуелдi болады - ел, оның экспорттық квотасының экономикалық әлуетi, Мэоға позициялары. Валюта бағамы елдермен, ұлттық экспортшылар және импорттардың арасындағы күрестiң объектiмен қызмет көрсетедi, мемлекетаралық алалықтардың көзi болып табылады. Валюталық курстiң мәселелерiн бұл себептенге экономикалық ғылымдағы көрнектi орындарда орналасады.

3. . Валюталық бағам шамасының реттеуi.

 Нарықтық  және валюталық бағам шамасының мемлекеттiк реттеуi бар болады. Бәсекелестiкте және құн заңының қсер негiзделген нарықтық реттеу сонымен бiрге сұраным және ұсыным, күтпеген апат iске асады. Мемлекеттiк реттеу валюталық қатынастардың нарықтық реттеуiнiң келеңсiз салдарының жеңуiне және елдегi орнықты экономикалық өсу, төлем балансының тепе-теңдiгi, жұмыссыздықтың өсуiн төмендету және инфляцияның табысына бағытталған. Ол валюта саясаты көмегiмен iске асады - елдiң мақсаттарымен ағымдағы және стратегиялық сәйкес жүзеге асырылатын халықаралық валюталық қатынастардың саласындағы шаралардың кешенi. Валюта саясаты заң жүзiнде мемлекеттердiң арасындағы валюталық заңмен және валюталық келiсiмдермен пiсiп жетедi.

Валюталық бағам  шамасына мемлекеттiк әсердiң шараларына жатады: валюталық интервенциялар; дисконт саясаты; жақтау шаралар. Мемлекеттердiң валюта саясатысын ең маңызды аспап валюталық интервенциялар болып табылады - бастаушы шетелдiк валюталарға қарсы ұлттық ақша өлшемдi сауда-саттық бойынша валюталық нарықтардағы орталық банктердiң операциясы.

Валюталық интервенциялардың  мақсаты - валюталарға немесе валюталық  нарықтың қатысушыларының күтулерi тиiстi валюталық бағамның деңгейi, актив және пассивтарды баланстың өзгерiсi әр түрлi. Тауарлық интервенциялардың өткiзуiне валюталық интервенциялардың тетiгiнiң әсерi сол сияқты. Ұлттық валютаның курсi, орталық банк жоғарылатуға үшiн шетелдiк валюта ұлттық сатып ала сатуы керек. Демек, шетелдiк валютаға сұранысты нақ сол азаяды, ұлттық валютаның курсi үлкеедi. Ұлттық валютаның курсi, орталық банк төмендетуге үшiн ұлттық валютаны шетелдiк сатып ала сатады. Бұл шетелдiк валюта және ұлттық валютаның курсiнiң төмендетуiне курстiң өсуiне алып келедi.

Ресми валюталық  резервтер, және олардың деңгейiнiң  өзгерiстерiн қолданылады валюта бағамдарының құрастыруды мемлекеттiк процесске араласуының масштабтарының көрсеткiшiмен қызмет көрсете алатын интервенциялар үшiн.

Ресми интервенциялар әртүрлi әдiстермен жүргiзiле алады - (жұрт алдында) биржалар немесе (оңаша) банк аралық нарықта, делдалдардан кейiн немесе тiкелей банктерi бар операциядан кейiн, мерзiмге немесе дерелген орындаумен.

Валюталық интервенциялар үшiн : керек ұзақ мерзiмдi перспективада  ұлттық валюталық курстiң өзгерiсi бойынша керектi нәтижелерге келтiрдi керек:

Бар болу валюталық  интервенциялардың өткiзуi үшiн орталық банктегi резервтердiң саны қажеттi; Орталық нарықтың ұзақ мерзiмдi саясатына рынокқа қатысуштарын сенiм; Iргелi экономикалық көрсеткiштер, экономикалық өсудiң сондай екпiндерi, үлкеюдi өзгерiстiң инфляция қарқын, екпiнi өзгерiс ақшалай бұқара тағы басқалар.

Дисконт саясаты - бұл есептiк жалакидiң орталық  бангiмен өзгерiс, соның iшiнде iшкi нарықтағы  қарыз құнына әсер валюталық курстiң  шамасының реттеуiн мақсатпен  жолымен және капиталды халықаралық  қозғалысқа нақ сол. Валюталық курстiң реттеуi үшiн оның мәнiнiң соңғы он жылдықтарында бiртiндеп азаяды.

Жақтау шаралар - бұл шара ұлттық валюта осы жағдайда меншiктi экономиканың қорғау бағытталған. Оларға жатады, ең алдымен, валюталық  шектеу - заң шығару немесе әкiмшiлiк  тыйымдар немесе резиденттер және валютасы бар резидент еместердiң операцияларының регламенттеуi немесе басқа валюталық құндармен. Валюталық шектеулердiң түрлерiмен келесi болып табылады:

Валюталық қоршау

Шетелдiк валютаның  еркiн сауда-саттығына тыйым

Халықаралық төлемдер, капиталдарды қозғалыс, пайданың репатриациясы, алтынның қозғалысы және бағалы қағаздардың реттеуi

Валюталық құндар тағы басқалар шетелдiк валютаның  мемлекетi қолдарындағы шоғырландыру.

Мемлекет елдiң  сыртқы саудасының шарттардың өзгеруiнiң  мақсаты бар валюталық курсiнiң шамасымен мұндай екi есе шығын валюталық нарық, құнсыздану және ревальвация валюталық реттеудiң әдiстерi қолдана жиi манипуляция жасау жеткiлiктi.

2-шi тарау. Валюталық бағам өзгерiстерiнiң ықпалдың әбден жетiлдiруiнiң бағыттары

2.1 Валюталық реттеу

Валюталық реттеу туралы № 54-1 1996 жылдың 24 желтоқсанындағын Қазақстан республикасының заңының 7-шi бабы жариялайды: “Резиденттердiң  арасындағы операциялар бойынша  барлық төлеулер тек қана Қазақстан  республикасының валютасында, Қазақстан республикасының ұлттық бангiнiң нормативтiк құқықтық акт ескерiлген кейбiр жайларды ескермегенделер сонымен бiрге салық және кеден заңымен өндiрiп алуы керек.

Валюталық реттеулер  резиденттермен мақсаттары үшiн болып  табылады: Қазақстан республикасындағы жеке тұлғалар, орынды тұрақ, соның iшiнде шетелге Қазақстан республикасының мемлекеттiк қызметiнде оның шегiнен шыққанда болатын уақытша болатын; Қазақстан республикасындағы табылуды орынмен Қазақстан республикасының заңымен сәйкес жасалған барлық заңды тұлғалары, сонымен бiрге Қазақстан республикасындағы олардың филиалдары және табылуды орыны бар өкiлдiк және оның шегiнен шыққанда; Қазақстан республикасының дипломаттық, саудалық және басқа ресми өкiлдiктерi қазақстан республикасының сыртына болатын.

Қазақстан республикасында резиденттермен және резидент емес өткiзiлетiн N 206, валюталық операциялар Қазақстан республикасындағы валюталық операциялардың өткiзулерi, 1997 жылдың 23 мамырындағын Қазақстан республикасының ұлттық бангiнiң басқаруының бекiтiлген қаулыларымен ережелермен сәйкес банктiк операциялар, Қазақстан ұлттық бангiнiң нормативтiк құқықтық акт ескерiлген кейбiр жайларды ескермегенделердi жеке түр орындайтын уәкiлеттi банк және уәкiл ұйымдар арқылы салық және кеден заңдарымен iске асады.

Заңды тұлға-резиденттерi валюталық операцияларының өткiзулерi үшiн уәкiлеттi банк валюталық есебiн ашуы керек. Қазақстан республикасының ұлттық бангiнiң нормативтiк құқықтық акттерiне шетелдiк валютасындағы ретте өндiрiп алуға уәкiлеттi банк есептерiнiң заңды тұлға-резиденттерiмен жабуы ашу, жүргiзу.

Лицензиялауға валюталық құн қолдануға қатысты  операциялардың келесi түрлерiн жатады: 1 ) нақты шетелдiк валютаға бөлшек сауданың жүзеге асыруы және қызмет түрлерiн  ұсыну;

2 ) шетелдiк банктер  және оларда тiркелген мемлекеттердiң заңы бойынша тиiстi құқық болатын басқа қаржы институттарындағы (Қазақстан республикасының валютасындағы есептi қоса) есептердiң резиденттерiмен ашу;