Тауарлы – материалдық қорлардың ұғымы, классификациясы және бағалануы

Синтетикалық  және аналитикалық тауарлар жалпы соманың  көрсеткіште № 11 журнал –ордерде кредит шоты 1330 «Тауарлар» сату мекемесі бойынша түгелімен № 11 журнал –ордерде, сонымен қатар, 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі», 1220 «Еншілес ұйымдардың дебиторлық берешгі» және 6010 «Өнімді сату мен қызмет көрсетуден түсетін табыс» бөлімшесінің шоттарында арналған.

Аналитикалық құн есебі тауарлар қозғалысын МЖА – ға «Материалдардың қозғалысы бойынша ведомосі» құжатын пайдалануға болады, оған №  6 журнал –ордер арналған.

Ұсынылатын  «Материалдардың қозғалысы бойынша  ведомосі» құжаты енгізілген өзгерістерді ескергенде келесідей болады.Өзіңізге белгілі, журнал –ордерлерге және ведостарға бірінші ретті құжаттар негізінде, тауарлы есеп беруге қосымша салынған, олардың түсу уақытын ескере отрып.

Сауда кәсіпорындарына  бір ведомос жүргізу ыңғайлы, себебі көптеген жеке ведомостарды жазбауға рұқсат етеді. «Материалдардың қозғалысы бойынша ведомос» әрбір вариантта сату бірлігіне бір жол арналады, ол кезектілік сату бірлік көшірмесіне сай келеді. Арналған жол әрбір ведомосте тұрақты және жол нөмірі тұрақты болуы және жол нөмірі тұрақты болуы тиіс. Сол нөмір мен жолды тауарлық есеп беруде көрсетіп кету керек. Бұл МЖА ай соңындағы соңғы көрсеткіштерді тез тауып тексеру үшін керек.

Ведомостегі жазуларды  тауарлық бірлікпен атын көрсетумен басталады, сосын күнін және тауарлы  есеп берудің нөмірі және шығыс шотарының тауарлардың есеп беру бөлігі ведомоске көшіріледі. Содан кейін жиынтық сома дебет 1320 «Тауарлар» және 1420 «Қосылған құн салығы» және олар 15 бөлімшеде «Кіріс бойынша тауарлар жиынтығы» және сома 10 графасы 16 «Барлық кіріс ыдыстар бойынша» ауыстырылады. Содан кейін осы түрдегі шығыс құжаттарының жиынтығы бойынша шығыс есептеледі.  

Материалдық құндылықтардың есебі Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есебінің № 2 стандартына сәйкес жүргізіледі.

Жақсы және дұрыс  ұйымдастырылған есеп материалдардың түгел сақталуына, үнемі пайдалануына көмегін тигізеді. Кәсіпорын субъектісінің әкімшілігі материалды сақтайтын жерді таразымен, өлшеу аспаптарымен және ыдыстарымен жабдықтап және оларды жиі тексертіп, дұрыстығын қадағалап отыруы керек.

Материалдар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін материалдардың номенклатуралық тізімімен баға көрсеткішін дайындаған дұрыс.

Ұйымда материалдық  номенклатурасы – өндірісте пайдаланылатын материалдардың белгілі бір түрлеріне  олардың аты, сапасы, мөлшері және тағыда басқа көрсеткіштері бойынша жасалынған жіктеу тізімін айтады. Номенклатуралық тізімге әр материалдың дұрыс аты, оған берілген номенклатуралық нөмірімен өлшем бірлігі көрсетіледі.

Материалдық номенклатуралық  баға көрсеткіші, әсіресе материалдар  есебі оперативтік – қалдық тәсілін қолдану арқылы жүргізгенде өте тиімді. Кәсіпорынның материалды техникалық жабдықтармен қамтамасыз ету жұмысымен арнайы бөлім және мамандар шұғылданады.

Олар субъекті бойынша  келер жылы өндірілетін өнім көлеміне қарай белгіліенген өлшем бойынша өндіріске керек болатын материалдардың көлемін алдын ала анықтап, жабдықтаушы мекемелермен қызмет қажет болатын материалдар көлміне шарт

 жасайды.  Шартта материалдардың аты, көлемі, бағасы жеткізіліп берілетін  уақыты көрсетіледі. [ 3, 37 б]

Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есебінің № 2 стандарты бойынша материалдық құндылықтар мынадай әдістер негізінде бағаланады.

1. Арнайы есептеу әдісі

2. Орташа өзіндік құнын  есептеу әдісі

3. ФИФО әдісі

Арнайы есептеу  әдісі әдетте бірімен бірі алмасуға болмайтын нақтылы бір материалдың  құндылықтардың бағасын есептеуге  арналған. «Сырдария Электроникс» серіктестігінде орташа өзіндік құнын есептеу әдісі қолданылады.

Орташа өзіндік құнын  есептеу әдісі бойынша субъектіге кіріске арналған әрбір материалдық құндылықтардың бағасы, олардың материалдық құндылықтардың кіріске алынғандағы шоты бойынша бағасын анықтау мүмкін болмаған жағдайда жүргізіледі.

Материалдар өздері сақталынып тұрған жері бойынша яғни ұйымның  қоймасында және субъектінің бухгалтериясында есептеліненді. Материалдардың маркасы, сорты, көлемі, номенклатуралық нөмірі, өлшем бірлігі сақталып тұрған материалдардың мөлшері және тағыда басқа көрсеткіштері картон немесе фанерге жазылып, материалға байланып немесе жабыстырылып қойылады. Материалдық бухгалтериядағы аналитикалық есебі сандық және ақшалай өлшемде жүргізіледі. Жалпы бухгалтерияда материалдық номенклатуралық нөміріне бөлек карточка ашылады. Материалдардың кіріс етілуіне, босатылуына жасалған әр құжат деректері тиісті карточкаға жазылуы керек. Ай біткеннен кейін немесе ай соңында әр карточкаға материалдардың кіріске алынуымен шығыс етілуінің қортындысы шығарылып, олар материалдардың айналым ведомосына жазылады. [ 3, 45 б]

Қазақстан республикасында осы күнгі қолданылып жүрген ереже бойынша ұйының қаржылық шаруашылық субьектілері жылына кем дегенде бір рет өздерінің меншігіндегі материалдық құндылықтарына түгендеу жұмысын жүргізуі керек. Түгендеу жұмысы міндетті түрде мынадай жағдайда жүргізіледі

- жылдық есеп беру алдында түгендеу жұмысын жүрізе алады.

-материалдық құндылықтарды  міндетті түрде түгндеу материалдарға  жауапты адамның ауысуына байланысты, ұрлық және қианат жасалғанда,

материалдық құндылықтар  бұзылғанда, табиғи апат, өрт болғанда, шаруашылық субьектісі т.т.б. жағдайларда жүргізіледі. Тугендеу жүргізу ушін ұйымның қаржылық шаруашылық субьектісі басшының бұйрығымен орталық түгендеу комиссисы құрылады.

Түгендеу жұмысы материалдарға жауапты адамның  жауапкершілігіндегі материалдардың түрлері және олардың сақтаулы тұрған жерлері бойынша жүргізіледі. Ұйымның қаржылық шаруашылық субъектісінде сақталып тұрған, бірақ оның өз меншігіне жатпайтын яғни басқа ұйымның шаруашылық субъектісінің немесе мекеменің, жеке адамның материалдарында түгендеу керек. Түгендеу бұл барлық материалдардың әр қайсысын біртіндеп санап шығы, одан кейін материалдардың нақтылы қалдығын бухгалтерлік баланстағы қалдығымен салыстыру. Түгендеу жұмысы материалдардың түгел сақталуын қамтамасыз етудің басты құралы болып саналады. [ 3, 78 б]