Сұраныс пен ұсыныс

Эмбриондарды көшеттеу. Эмбриондар даму сатысы және оларды көшеттеу орны. Трансплантациялау кезінде жануарлар эмбриондарының өміршендігі. Тұрақтаған өміршең және дамыған эмбриондар. Эмбриондар өміршендігін олардың сапасына, даму сатысына және санына қарай анықтау. Рецепиенттерде эмбриондар өміршендігін анықтау. Трансплантациялау кезінде донорлар, эмбриондар және реципиенттер арасында өзара байланысы. Асыл тұқым құндылығы және трансплантантарды қолдану.

 

        Гаметалар мен эмбриондарды қолдан өсіру. Гаметалар жетілуінің цитогенетикалық және эндокриндік аспектері. Қолдан өсіру тәсілдері. Іn vіvo және іn vіtro жағдайда ооциттерді қолдан өсіру. µрықтану тиімділігін анықтайтын әсер. Сперматозоидтарды ұрықтануға дайындау (сперматозоидтардың ''флотация'' әдісі). Ұрықтандыру техникасы.

Қолдан өсіру  уақыты бойынша эмбриондардың даму сатылары. Қолдан өсірген эмбриондардың даму сатысын ''биологиялық стандарт'' арқылы анықтау.

Криоконсервациялау. Гаметалар мен эмбриондарды төмен температурада консервациялауының теориялық аспектері. Суыту жылдамдылығының маңызы: сыртық жіне ішкі клеткалық кристалдануының рөлі. Мұздату процесіне қарай гаметалар мен эмбриондардың құрылымдық - метаболикалық өзгерістері. Мембраналық - тұрақтандырушы орта және криопротекторлардың рөлі. Криотехникасы. Жануарлар түріне байланысты гаметалар мен эмбриондардың криоконсервациясы. Мұздату барысында эмбриондардың даму сатысы. Витрификация. Тоңған гаметалар мен эмбриондарды жылыту әдісі. Гаметалар мен эмбриондардың төмен температуралық банкі және оны клиникалық қолданудағы мәселесі.

Мал шаруашылығындағы клеткалық  технологиялар

Мал шаруашылығындағы эмбриоинженерлік зерттеулер. Клеткалар деңгейінде микрохирургиялық жүргізу. Монозиготалы /бір жұмыртқалы/ егіздер. Монозиготалы егіздері алу процедурасы /саты бойынша эмбриондарды сорттау, пеллюцид аймағын жою, клеткаларды диссоциация және дисекция/. Химерлі /аллофенді/ жануарлар. Химерлер түрі және оларды алу. Генетикалық мозаиктарды құру әдістері. Химерлік  жүйедегі клеткалық маркерлер /Н-2-антиген, АДБ, Х-инактивациясы, ұқсастық клеткалардың сыртық маркерлері/. Маркерлеу нәтижесінің интерпретациясы /мозаиктерді табу арқылы ұлпалар экстраттарын және көретін мозаикалық патерндерді талдау/. Монозиготалы эәне химерлі жануарлар алудың маңызы мен елешегі.

Ядро деңгейінде микрохирургиялық манипуляциялар. ядролардың трансплантациясы және клеткаларды қайта құру. Энуклеирленген жұмыртқа клеткасына дене клеткасынан  ядроларды көшеттеу жолымен жануарларды клон арқылы көбейту. Сүтқоріктілер ядроларын трансплантациялау техникасын келешегі мен кемшілектері.

Партеногенетикалық жануарларды  алу. Гендерді көшеттеу әдісімен трансгенді жануарларды алу. Трансгенді организм. Трансгенді жануарларды алуының үш негізгі әдістемелік тәсілі: осы әдістерінің сипаттамасы және негізгі айырмашылықтары. Сомалық және генеративті трансгенді жануарлар: алу әдістері және пайдалануы. 

ҰСЫНЫЛАТЫН  ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Джамалова Г.А. Биотехнология животных. Алматы, 2004.
2. Джамалова Г.А. Практикум по биотехнологии животных, Алматы, 2004.
3. Бегімқұлов Б.К . Молекулалық генетика және биотехнология негіздері. Алматы, 2001
4. Глик Б., Пастерная Т: Молекулярная биотехнология, Москва, 1991г.
5. Сингер М., Берг П., Гены и геномы, Т1,2Москва, 1998г.
6. Шевелуха В.С. и др.: Сельскохозяйственная биотехнология, Москва, 2003г.
7. Эйснер Г.И. Сельскохозяйственная биотехнология: Векторные системы молекулярного клонирования, Москва, 1991г.
1.      

 

«ӨСІМДІК БИОТЕХНОЛОГИЯСЫ»

 

 ІN VITRO  ӨСІРІЛЕТІН  КЛЕТКАЛАР ЖӘНЕ ҰЛПАЛАР БИОЛОГИЯСЫ

Өсімдік клеткаларын  өсірудегі теориялық және әдістемелік  қағидалар. Клеткаларды өсірудге қолданылатын қоректік орталар: минералдық тұздар, көмірсулар, фитогормондар, витаминдер, органикалық қоспалар. Клеткаларды in vitro өсіруге қажетті жағдайлар. Каллусты алу және оны өсіру.  Клеткаларды  қатты және сұйық ортада өсіру. Клеткалар суспензиясын алу. Суспензиядағы клеткаларды өсіру әдістері. Іn vitro өсетін клеткалардың биологиясы. Дифференциациялану, дедифференциациялану. Компетенция. Детерминация. Клеткалардың in vitro жағдайында өсуі. Іn vitro өсудегі морфогенез жолдары. Органогенез. Соматикалық эмбриогенез. Регенерация. Экономикалық маңызды заттарды өндірудің клеткалық технологиялары. Өсірілетін клеткаларда қосымша заттардың қоры жиналуына әсер ететін факторлар. Клеткаларды өсіру жүйелері. Иммобильденген клеткалар.

 

ӨСІМДІКТЕРДІ КЛОНАЛЬДЫ МИКРОКӨБЕЙТУ ЖӘНЕ САУЫҚТЫРУ

Клональды микрокөбейтуді өсімдік шаруашылығы және селекцияда пайдалану. Клональды микрокөбейтудің әдістері. Қолтық бүршіктердің дамуын индукциялау. Клональды микрокөбейту кезеңдері. Клональды микрокөбейту процесіне әсер ететін факторлар. Дәрілік, көкөніс, жемісжидек,  ағаш-бұта тектес және басқа да өсімдіктерді клональды микрокөбейту. Отырғызылатын материалдарды вирустардан сауықтыру. Апикальды меристемалар культурасы.

    Алшақ будандастыруда   прогамдық сәйкессіздік. Іn vitro ұрықтандыру. Алшақ будандастыруда постгамдық сәйкессіздік. Оқшауланған ұрық культурасы. Эмбриокультураға әсер ететін факторлар. Эндосперм культурасы.

     ГАПЛОИДТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ. Гаплоидтық өсімдіктердің селекциядағы маңызы. Тозаңқап және тозаңдарды өсіріп гаплоидтық өсімдіктерді алу технологиясы. Тікелей андрогенез және жанама андрогенез. Андрогенезге әсер ететін факторлар. Аналық гаметофитті өсіріп гаплоидтық өсімдіктерді алу. Гиногенез. Аналық гаметофиттің in vitro дамуына әсер ететін факторлар. Гаплоидтық өсімдіктерді гаплопродюсер әдісімен алу.

КЛЕТКАЛЫҚ СЕЛЕКЦИЯ. Клеткалық селекция - өсімдіктердің жаңа құнды генотиптерін алу үшін қолданылатын әдіс. Сомаклондық өзгергіштіктің себептері. Сомаклондық өзгергіштікке әсер ететін факторлар. Клеткалық селекция әдістері. Төзімді клеткаларды сұрыптау.Төзімділік белгісінің тұрақтылығы. Индукцияланған мутагенез. Тұзға, қуаңшылыққа және басқа да стресс факторларға төзімді өсімдіктерді клеткалық селекция әдісімен алу.

       Протопластарды бөліп алу және оларды өсіру. Өсімдіктердің протопластар культурасында регенерациясы. Протопластардың қосылу әдістері. Клеткаларды сомалық будандастыру. Сомалық будандастырудың қағидалары және генетикалық негіздері. Сомалық будандарды сұрыптап алу әдістері. Сомалық будандарды талдау әдістері. Сомалық будандарды тәжірибеде пайдалану.

 

ӨСІМДІКТЕРДІҢ ГЕНДІК ИНЖЕНЕРИЯСЫ 

Басқа организмге тасымалданатын қажетті генді бөліп алу. Гендерді тасымалдайтын векторлар. Агробактерия плазмидаларын вектор ретінде қолдану. Гендердің өсімдіктерге тасымалдануы және олардың экспрессиясы. Клеткаларды мұздатуға дайындау. Культураларды мұздату және сақтау. Криопротекторлар.  Клеткаларды еріту және криопротекторлардан тазарту. Клеткаларды қайтадан өсіру  (рекультивациялау) және оларды криосақтаудан кейін бағалау.

ҰСЫНЫЛАТЫН  ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Уәлиханова Г.Ж. Өсімдік биотехнологиясы. Алматы. Қазақ

    университеті, 2009, 335 бет.

2. Бутенко Р.Г.  Биология клеток высших растений in vitro и

    биотехнологии на их основе. – М..: ФБК – ПРЕСС, 1999.

3. Калашникова Е.А., Родин А.Р. Получение посадочного материала

   древесных, цветочных и травянистых растений с использованием

     методов биотехнологии. – М: Изд-во МГУЛ, 2004.

4. Глик Б., Пастернак  Дж. Молекулярная биотехнология.  Принципы и

    применение. – М.: Мир, 2002.

5. Сельскохозяйственная  биотехнология. Учеб/ под ред.  Шевелуха В.С.

    – М. 2003, 472 с.

6. Муромцев Г.С., Бутенко Р.Г., Тихоненко Т.И., Прокофьев М.И.

    Основы сельскохозяйственной биотехнологии.- М. - Наука,1999. –

    384с.

7, Сүлейменова С.Е., Садуақасов  С.С. Өсімдік биотехнологиясы

     пәнінің оқу-әдістемелік нұсқауы. Алматы 2008. – 40 б.

 

 «Экологиялық биотехнологиясы»

Ағын сулардың негізгі  сипаттамасы. Тұрмыстық, өндірістік және ауылшаруашылық ағындылары, олардың  құрамы және сапасын анықтау критерийлері ОХП (оттегіні химиялық пайдалану) және ОБП (оттегіні биохимиялық пайдалану) әдістерін анықтау, олардың сипаттамалық және болжамдық маңызы. Түрлі өндіріс орындарының ОХП және ОБП мәліметтері бойынша мысалдар.

Ағын суларды тазарту  әдістеріне сипаттама, олардың артықшылықтары мен кемшіліктері.

Микроорганизмдерді қолданушы  тазартқыш құрылымдар операцияларының  түрлері. Ағын суларды тазартудың экстенсивті және интенсивті жүйелері.

Тұрмыстық және өндірістік ағын суларды қайта өндеудің интенсивті әдістерін жетілдірудің биотехнологиялық жолдары. Түрлі микробтық консорциумдарды  кеңістіктік бөлу әдісімен тазалау  процесін интенсификациялау, бұл әдістің артықшылықтары мен кемшіліктері. қышқылдануы қиын, жоғары токсинді және ароматикалық заттарды утилизациялау үшін рекомбинантты штаммдарды қолдану. Ағын суларды тазартудың аэробты және анаэробты процестері, олардың сипаттамасы.

Ағын суларды аэробты тазарту үшін қолданылатын реакторлар. Гомогенді реакторлар жұмысының жүйесі.

«Активті лайдыңң популяциялық мәселелері. «Активті лайдыңң ценоздарының қалыптасуы. «Активті лайдыңң микроорганизмдері, олардың өзара қатыстылығы және жеке консорциумдардың маңызы. Микроорганизмдер популяциясының симбиозы болып табылатын ортақ шырышты қабықты зооглейдің қалыптасуы.

«Активті лайдыңң тиімді жұмысындағы қарапайымдардың ролі. ОЗЖ (органикалық зат бойынша  лай жүктемесінің көрсеткіші) аэрация  станциясын жобалаудағы аса маңызды параметр.

Екінші тұндырғыш жұмысын  басқару.

Жылжымайтын биопленкасы  бар реакторлар – биофильтлер  және оларда жүретін процестер. Биофильтрлерді қолдану арқылы өтетін процестердің технологиялық схемасы. Тазарту  тәсіліне, жүктеме жасау материалының түріне және сұйықты беру режиміне байланысты биофильтрлерінің жіктелуі. Биофильтрлерді лайландыру.

Микроорганизмдердің иммобилизацияланған  клеткаларында ығыстырғыш стеклоершті  пайдаланып аэротенкті қолдану.

Ағындарды аэробтық тазартудың экстенсивті әдісі – биологиялық тоғандар, суармалы танаптар, фильтрация танаптары. Оларды қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктері.

Тұрмыстық және өндірістік ағын суларды анаэробтық әдіспен  тазарту. Аэробтық процеспен салыстырғанда  ағын суларды анаэробтық процеспен тазартудың артықшылығы, тазарту жылдамдығы.

Метантенктер, метантенкте  болып өтетін ашу процестерінің  сипаттамасы. мЕтантенктің микрофлорасының  қалыптасуы, оның құрамы симбиотикалық  бірлесудегі өзара қарым-қатынасының  сипаттамасы. Метантенктердің тиімді тіршілік етуіндегі метан түзуші бактериялардың маңызы. Ластаушылардың шекті концентрациясы жөніндегі түсінік. Ластаушыларды деградациялау жылдамдығын және газ түзілу интенсивтілігін арттырудағы араластыру және температуралық режимнің ролі.

Ағындарды биологиялық  тазартуға арналған өнеркәсіптік аппараттарға сипаттама. Септикотенктер. Жылжымайтын  биопленкасы бар реакторлар.

Металлургиялық кәсіпорынның ағын суларын тазартуда және олардан  металдар алуда активті лай микроорганизмдерін пайдалану.

Қышқылдану процестері / металдардың қалпына келуі немесе олардың гетеротрофты микроорганизмдерде тұнуы. Ағынды сулардан металлдарды  алып тастау үшін пайдаланылатын активті  лайдың сипаттамасы, жасанды биофлоктардың  маңызы. Мысалдар.

Металдардың тұнуында сульфатредукциялаушы бактериялардың қолданылуы, олардың тіршілік ету шарттары. Ағын суларда металл тұнғанда болып өтетін процесстердің химизмі, анаэробты гетеротрофты микроорганизмдер арқылы өсімдік қалдықтарының органикалық заттарының минералдануы, оттегі құрамының азаюы және анаэробты сульфатредукциялаушы бактериялар белсенділігінің артуына байланысты шарттарды ОВП ұлғаюы, күкіртті көмірқышқылында металдың тұнуы артады. Сульфатредукциялаушы бактериялардың мыс, сынап, вольфрам және молибден тұнбаларындағы ролі.

Өндірістік ағын суларды Pseudomonas putіda пластмассаға немесе ағаш жаңқаларына  иммобилизацияланған клеткаларының  көмегімен мышьяктан тазарту.

Құрамында хромы бар  ағын суларды құрамында Pseudomonas dechromatіkans бар “активті лайдың” көмегімен  хромнан тазарту.

Металдарды биосорбциялау  үшін микроорганизмдерді қолдану. Уран және нитраттарды көмір бөлшектеріне иммобилизацияланған денитрификациялайтын бактериялар биомассасымен биосорбциялау. Микробтық экзополисахаридтермен  металдарды биосорбциялау.

Түрлі өндірістердегі өнеркәсіптік қалдықтарды биологиялық қайта өндеу.

Микроорганизмдердің иммобилизацияланған  клеткаларын сүтті өндеуші, ашытқы және басқа тамақ өндірісінің  ағындыларын қайта өндеуде қолдану.