Сапаның экономикалық көрсеткіштерінің кәсіпорынның экономикалық тиімділігіне тигізетін әсері

Негізгі қорлардың белсенді бөлігінің үлес салмағының артуы  қор қайтарымына оң  әсерін тигізеді.

Қор қайтарымына кері көрсеткіш  қор сыйымдылығы - өнім бірлігіне  санағандағы  өндірістік  қорларды

fc=1/fқ                     немесе                  fc=Ғ/ D^N                              (2)

2. Капитал салудың қайтарымы  мына формуламен анықталады:

                                  Кқ=  Q/К                                                       (3)

Мұндағы: Кқ - капитал қайтарымы

                 Q – капитал салымы нәтижесінде  өнім көлемінің өсімі

                  К –капитал салымы

Капитал  сыйымдылығы - өнім көлемінің бірлігінің өсіміне қажетті  негізгі     қорларды     құру     үшін     жұмсалған     капитал     салымдарын көрсетеді, капитал  қайтарымына кері  шама:

                                        Кс=К/ Q                                                       (4)

3. Еңбек өнімділігінің  негізгі көрсеткіші - бір жұмыс  істеушіге шаққандағы жылдық  орташа өндірілген өнім көлемі  болып табылады. Оның шамасы бір  жұмысшыға шаққандағы орташа  өндірілген өнім мен жұмыс  істеушілер құрамындағы жұмысшылардың  үлес  салмағына байланысты.

Бұл тәуелділік мына формуламен көрсетіледі:

                                           Wо= D^N  *r/ R*r = D/r * r/R                             (5)

Мұндағы: R - жұмыс  істеушілердің  тізімдік орташа саны;

                  г - жұмысшылардың тізімдік орташа  саны;

                 D^N / r - бір жұмысшыға шаққандағы жылдық орташа өндірілген                              өнім;

                 г/ R  - жұмыс   істеушілер   құрамындағы    жұмысшылардың                         

                            үлес салмағы;

Бір жұмысшының орташа жылдық өнім өндіруіне экстенсивті және интенсивті себептер әсер етеді. Экстенсивті  себептерге жұмыс уақытының қорын  пайдалануға, ал интенсивтіге - уақыт  бірлігіндегі еңбек өнімділігіне, яғни орташа сағаттық өнім өндіруге әсер ететін  факторлар жатады. Материал сыйымдылығы - өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды бағыты, 1 теңге тауарлық өнімді өндіру үшін қанша материалдық ресурстар шығындары жұмсалатынын көрсетеді. Ол материал қайтарымына кері  шама болғандықтан былай анықталады:

                                                                                                

                                       Мс= Мқұны / D^N                                         (9)

Өнімнің өзіндік құнындағы  материалдық шығындар үлесі -материалдық  шығындар сомасының (Мқұны) өндірілген өнімнің толық өзіндік құнына (С) қатынасы. Осы көрсеткіштің динамикасы өнімнің материалдық сыйымдылығының өзгеруін көрсетеді.

5. Тұрғын үй коммуналдық кешені      қызметінің      жалпы      тиімділігін      көрсететін пайдалылық көрсеткіштерін бірнеше топтарға біріктіруге болады:

1) өндіріс  шғындарының  өтімділігі көрсеткіштері. Өндірістік     қызметтің     пайдалылығы   (шығындардың     өтімділігі) жалпы   (ӨСТТ)   немесе   таза  табыстың   (ТТ)   өткізілген   өнім   бойынша шығынға  қатынасы  (Шс):

               Rз= ӨСТТ/Шс   немесе   Rз  = ТТ/Шс                            (10)

ӨСТТ - өнімді  сатудан  түскен табыс;

ТТ - таза табыс;

Шс - өткізілген өнім бойынша  шығын;

Бұл   көрсеткіш  өнімді   өндіру  және  өткізуге   кеткен   шығындардың әр   теңгесінен    кәсіпорын   қанша   пайда   табатынын   көрсетеді.    Оны кәсіпорын   бойынша   жалпы   немесе   бөлек   бөлімшелер, жеке   өнім түрі  бойынша  есептеуге  болады.

2) сатылымның көрсеткіштері

Сатылымның    пайдалылығы    (айналым) - өнімді    сатудан    түскен табыстың немесе таза табыстың түсімге қатынасы (В):

                        Rрп= ӨСТТ/Т   немесе    Rрп = ТТ/ Т                       (11)

ӨСТТ- өнімді сатудан түскен табыс;

ТТ- таза табыс;

Т- түсім;

Осылайша анықталған көрсеткіш, 1 теңге сатылымнан кәсіпорын қанша  пайда табатынын көрсетіп, кәсіпорын  бойынша және өнім түрі  бойынша  жеке  есептеледі. Сатылымның пайдалылығы  деңгейіне өткізілген өнімнің құрлымының, оның өзіндік құнының және өнімді сату бағаларының өзгерісі ықпал  жасайды.

3) капиталдың табыстылығы

Капиталдың    табыстылығы - баланстық,    жалпы,    таза    табыстың жалпы   инвестицияланған   жалпы   капиталға (КL)   немесе   оның   жеке бөліктері:    меншіктік,        қарыз,        негізгі,        айналым,        өндірістік капиталдардың орташа жылдық құнына қатынасы. Формуласы  былай бейнеленеді:

                      Rк=БП / КL;        Rк =Прп/  КL;       Rк =ЧП / КL               (12)

БП,  Прп,  ЧП - баланстық,  жалпы,  таза табыс;

КL - активтер

4)   Өнімнің      пайдалылығы      (Rп)   -   өнімді      сатудан      түскен табыстың (D^N)  толық өзіндік қ9нға (С) қатынасы:

                                     Rп = D^N / C                                                    (13)

Мұндағы:  ӨСТТ  - өнімді  сатудан түскен табыс;

                  С - толық өзіндік құн

 

Оларды дұрыс есептей  білу, әртүрлі себептердің олардың  деңгейінің өзгеруіне әсерін анықтап, талдау өндіріс тиімділігін арттыру  резервтерін ашуға, табылған кемшіліктерді  жою туралы ұсыныс жасауға, оның қаржылық жағдайының жақсарып, бекінуіне мүмкіндік  береді.

 

Экономикалық тиімділік  экономикалық нәтиженің осы нәтижені туғызатын ресурстарға қатынасы немесе керісінше, ресурстардың экономикалық нәтиже шамасына қатынасын сипаттайды:

                  Экономикалық тиімділік  = нәтиже / шығын,  немесе

                 Экономикалық тиімділік  = шығын / нәтиже

  Пайда таза- табыстың өткізілген бөлігі болып табылады және өткізілген (тауарлы) өнім немесе оны өткізуден алынған ақшалай түсім мен тауарлы өнім мен коммерциялық (толық) өзіндік құны арасындағы айырмашылық ретінде есептеледі:

П = СТТ - ТӨҚ

 

Мұндағы, П – пайда;

СТТ – сатудан түскен түсім;

ТӨҚ – толық өзіндік  құн.

  Рентабельділік деңгейі-  ауылтұрғын үй коммуналдық кешені кәсіпорындардың тиімді жұмыс істеу көрсеткіші, ол пайданың өткізілген өнімнің өзіндік құнына қатынасымен анықталады.          

Кесте 1

Пайда мен рентабельділіктің  динамикасы

Көрсеткіштер	Жылдар			Тізбекті ауытқулар (-;+)
	2008	2009	2010	2011 жыл		2012жыл
				мың тг	%	мың тг	%
Негізгі қызметтен түскен түсім, мың тг	98691	102597	120150	3906	103,9	17553	117,1
Өзіндік құн, мың тг	70569,2	75646,4	77272,9	5077,2	107,1	1626,5	102,1
Пайда, мың тг	28121,8	26950,6	42877,1	-1171,2	95,8	15926,5	159,0
Рентабельділік, %	39,8	35,6	55,4	-0,2	89,4	9,7	155,7

 

Негізгі қызметтен түскен түсімнің өсу жылдамдығы 2009 жылы 103,9% өзіндік құнның өсу жылдамдығынан 107,1% төмен болғандықтан рентабельділік деңгейі 2009 жылы 10,6 %-ға төмендеуі болды. Өндірістік құрал-жабдықтардың қуаттылық  мүмкінділігін стандарттар бойынша  алғашқы жылы 50%, екінші жылы 75%, тек  қана үшінші жылы 100%-ға пайдалануға  болады. 2010 жылы өндірістік құрал-жабдықтың  қуаттылық мүмкіндігі 2009 жылға қарағанда  көбірек жүктелгендіктен жалпы  түсімнің өсу жылдамдығы 117,1% болып, өзіндік құнның өсу жылдамдығы 102,1%-дан  жоғары болды. Сол себептен, сәйкесінше рентабельділік деңгейі де 35,6%-дан 55,4%-ды құрап отыр.

 

 

     Егер өнім бірлігін өндіруге  электрэнергия шығындары нормаланса, онда экономикалық тиімділікті  есептеу үшін келесі формула  қоданылады:

Энорм=(Нм1*(Цэ1+Ртэ1)-Нэ2*(Цэ2+Ртэ2)-Ен*(К2-К1))*А2   

 Бірақ өндірістік қызметте  нормаланбаған электрэнергия шығындарының  азаюы да болуы мүмкін. Бұл  жағдайда экономикалық тиімділік  формулалары келесідей болады:

Э=((Т1*N1*Гз1)/Г1*60-(Т2*N2*Гэ2)/Г2*60)*Кэ*А2

Т1 және Т2 – енгізуге дейін және кейін минутына өнімді өңдеуге қажетті уақыт нормасы

N1 және N2 – енгізуге дейін және кейін электрдвигатель қуаттылығы (кВт)

Гз1 және Гз2 – жаңалық енгізуге дейінжәне кейінгі двигатель қосылуының коэффициенті

Гэ1/2=Тр/Тn, мұндағы:

Тр – сменадағы двигатель жұмысының уақыты, сағатпен

Тn – смена ұзақтығы, сағатпен

Г1 және Г2 – жаңалықтарды қолдануға дейін және кейінгі  КПД

Кэ- электрэнергияның 1 кВт/сағ  тариф бойынша төлем, егер ол сырттан  келетін болса.  

 Егер жаңалықты қолдану  нәтижесінде тек электрэнергия  шығындары азайса және капитал  салымдары өзгерсе, онда формула  келесідей түрде болады:

Э_{нормаланбаған}=(((Т1*N1*Гз1)/Г1*60-(Т2*N2*Гз2)/Г2*60)*Кэ-Ен(К2-К1))*А2   

 Егер жаңалықтарды  қолдану нәтижесінде орнатылған  қуаттылық өзгерсе, яғни электржабдықтаушы  желілерге қосылған трансформаторлар, жоғары вольтты двигательдер  және т.б., онда экономикалық тиімділікті  есептеу енгізуге дейін және  кейін орнатылған қуаттылық төлемінің  жиынтығы қолданылады.

Эу=(Му1-Му2)*Цу, мұндағы:

Му1 және Му2 – жаңалықты  енгізуге дейін және кейінгі орнатылған                              

 қуаттылық, кВт/А

Цу – 1 кВт/А орнатылған қуаттылыққа тариф бойынша жылдық төлем.   

 

Кәсіпорында жаңартылған құрылғыны ендіруден  жылдық экономикалық тиімділікті анықтау. Құрылғыны ендіру және қолдану нәтижесінде  зауыт келесі шығындарға ұщырады:

Электрэнергиясына                                250000 тг        300000 тг         

Өндірілген  өнім көлемі                           1000 дана        1200 дана

Сатып алу шығындары                          2000000 тг        2200000 тг

Енгізу  бойынша басқа да шығындар     50000 тг            80000 тг

Істен шыққан құрылғылар                      600000 тг

Есептеу кезінде жедел амортизацияны  қолдану

Э=(С1-С2-Ен(К2-К1))А2

К1=(2000000+50000)/1000=2050

К2=(2200000+80000)/1200=1900

К1=2050-600=1450

Э=(250-250-0,3(1900-1450))А2=1200*(-135)=-162000тг

Экономикалық  тиімділік жоқ.

Бір өнімді шығарғанда өндірістік ресурстарды үнемдеуге бағытталған  жаңалықтар.  

 Жылдық экономикалық  тиімділікті есептеу мына формуламен  жүргізіледі:

Э=(З1-З2)*А2=(С1-С2-ЕН(К2-К1))*А2                                   (1)

Э=(З1-З2)*А2                                                                              (2)

Бір өнімнің өзіндік құны өзгермелі шығындар баптарының сомасы болып табылады.

С=См+Сзп+Сс+Ст+Сэл                                                            (3)   

 Капитал шығындарына  келесілерге жұмсалған шығындар  жатады:

·        Сатып алу

·        Монтаж

·        Техникалық дайындық

·        Өндірісті игеру

·        Жеткізу

·        Демонтаж

·        Жөндеу

·        Жаңалықтарды қолданумен байланысты айналым қорларын толтыру

·        Негізгі өндіріс және жаңалықтарды қолданумен байланысты қажетті өндірістік аудандар мен негізгі қорлардан басқа да элементтері.   

 Егер капитал салымдары  бірліктік сипатқа ие болса,  яғни 1 жыл ішінде жаңалықтарды  енгізуге дейін  немесе кейін шығындар жұмсалса, онда «Куд.» «К»-ның осы жылы шығарылған өнім көлеміне қатынасымен анықталады.

Куд.=К/А                                                                                  (4)

1топ есептерін шығару. 

 

Нәтижесінде ресурстар үнемделуі  пайда болған, құбырларға құрылғыларды енгізу бойынша жылдық экономикалық тиімділікті есептеу: