Салыктык тусимдер

     Мемлекеттік бюджеттің кірістерінде шамамен 70% салықтық түсімдер болып табылады. Салықтық түсімдердің ең үлкен үлесі  республикалық мониторинг жүргізуге  жататын 300 ірі кәсіпорынды қамтитын ұйымдарға келеді. 2008-2010 жылдар кезеңінде  кәсіпорындар бойынша республикалық мониторинг жүргізуге жататын салықтық түсімдер 19,6% артты.

     2008-2010 жылдары басқа төлеушілер бойынша  салықтық түсімдер саны 39,8% құрады.

     Диаграммада көрінгендей 2009 жылы салықтық түсімдердің  құлдырауы орын алды, ол корпоративтік  табыс салығы бойынша 30%-дан 20%-ға дейін және қосылған құн салығы бойынша 13%-дан 12%-ға дейін ставкалардың төмендеуімен, аванстық төлемдерді төлейтін (төлемдер жылдық декларация қорытындылары бойынша жүргізіледі) кәсіпорындардың корпоративтік табыс  салығын төлеу мерзімінің өзгеруімен және ҚҚС бойынша салықтық кезеңнің ай сайынғыдан тоқсанға өзгертілуімен түсіндіріледі. 

      Динамикада  көрініп отырғандай 2001-2010 жылдардағы кезеңде ҚҚС бойынша түсімдер 4,2 артылды. 2009 жылы ҚҚС төмендеуі  күрт азайды, ол бәрінен бұрын экономикалық дағдарыстың әсерімен,ставканың 13%-дан 12%-ға төмендеуімен және импорттың кідіруімен байланысты. 2009 – 2010 жылдары ҚҚС қайтару қарқыны қалпына келтірілді.

     Жер пайдаланушылардан бюджетке мынадай  арнайы салықтар түседi: пайдалы қазбалар өндіруге (ПҚӨС) салық, рента салығы, үстеме пайдаға салынатын салық (ҮПС) және өнімді бөлу бойынша ҚР үлесі.

     2008-2010 жылдар кезеңінде жер пайдаланушылардан  түсетін арнайы салықтардың түсімі 684 миллиард теңгеден 1580, 3 миллиард  теңгеге (2,3 есеге) дейін артты. 2010 жылы түсімдердің алдыңғы кезеңге қарағанда күрт артуы мұнай секторы ұйымдарына салық салу бойынша салықтық заңнамаға түбегейлі өзгерістер енгізілуімен түсіндіріледі. 
 

     Төменде келтiрiлген диаграммадан салықтар бөлінісінде  түсімдердің өзгерісін көруге болады. 2009 жылы ҮПС қоспағанда арнайы салықтар түсімдерін төмендету байқалады, яғни ҮПС алдағы жылғы қызметтің қорытындысы бойынша төленеді. 2008 жылы 2009 жылға қарағанда мұнай мен минералдық шикізатқа баға айтарлықтай жоғары болды. 2010 жылы ПҚӨС және рента салығы түсімдері мұнай мен минералдық шикізатқа бағаның артуына байланысты күрт артты. Осылай, 2009 жылы мұнайға дүниежүзілік баға орташа алғанда баррелі 61,9 АҚШ долларын, 2010 жылы - баррелі 79,6 АҚШ долларын құрады, дүниежүзілік баға 2010 жылы темiр рудасы бойынша 35,8 %, алюминий бойынша - 10 %-ға,  мыс бойынша - 21,5 %-ға, алтын бойынша - 18,6 %-ға, мырыш бойынша - 14%-ға артты. 

     Төменде берілген диаграммада 2008-2010 жылдар кезеңінде  жер пайдаланушылардан арнайы салықтар мен экспорттық кеден бажының түсімдері көрсетілген. Мұнайға экспорттық кеден бажы 2008 жылы қолданылды, 2009 жылдан бастап 2010 жылғы 15 тамызды қоса алғанда баж алынған емес, өйткені нөлдік ставкасы белгіленген және 2010 жылғы 15 тамыздан бастап мұнай секторы ұйымдары тоннасына 20 доллар ставкасы бойынша мұнайға экспорттық кеден бажын төледі. Тиісінше 2010 жылы мұнай секторы ұйымынан түскен түсімдер айтарлықтай артты.   
 
 
 

     Мемлекеттік бюджеттің салықтық түсімдерінде акциздердің  болмашы ғана үлесі бар. Осылай 2001 жылы салықтық түсімдерде акциздер үлесі 3,4% құрады, 2010 жылы үлес 2% дейін қысқартылды.

     Төменде экономикалық қызмет түрлері бөлінісінде  республикалық мониторинг жүргізуге  жататын салық түсімдері, кәсіпорындар бойынша салық жүктеме коэффициенттері бойынша деректер беріледі.

     Салық жүктемесі коэффициенті (бұдан әрі  – СЖК) салық түсімдері сомаларының  экономикалық қызмет түрлері бойынша  жеке іске асыру бойынша айналымға  ара қатынасы жолымен анықталады.

     СЖК республикалық мониторинг жүргізуге  жататын кәсіпорындар бойынша 2010 жылғы 9 айдың ішінде өткен жылдың ұқсас кезеңіне қарағанда 12,5-тен 16,4 %-ке дейін артты. СЖК артуы шикі мұнайды және табиғи газды өндіру бойынша 31,5-тен 37,0%-ке дейін, металлургиялық рудаларды өндіру бойынша 9,7-дан 15,2%-ке дейін, металлургиялық өнеркәсіп пен дайын металл бұйымдарын өндіру бойынша 5,7-ден 8,9%-ке дейін, көмір өндіру бойынша 11,2-ден 17,6%-ке дейін салық жүктемесін шикізат емес сектордан шикізат секторына ауыстырумен түсіндіріледі, темекі бұйымдары мен сусындарды өндіру бойынша СЖК артуы 23,3-тен 30,1%-ке дейін және 8,8-ден 13,5%-ке дейін тиісінше отандық және импортталатын акцизделетін тауарларға ставкаларды бірегейлендіру нәтижесінде акциз ставкасының артуына байланысты.

     Республика  бойынша СЖК 2010 жылдың 9 айы ішінде алдағы жылдың сәйкес келетін кезеңіне қарағанда 6,5-дан 7,8%-ке артты. Таукен өнеркәсібі бойынша СЖК айтарлықтай артуы 25,9-дан 30,6%-ке дейін құрады, өңдеу  өнеркәсібі бойынша 5,4-дан 6,5%-ке дейін және жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға беру және тұтынушыларға қызметтерді ұсыну бойынша 7,6-ден 14,2%-ке дейін құрады. 

     Қазақстан Республикасының  Ұлттық қоры  

     Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына 2009 жылға  тікелей салықтар түсімдері 98,5% орындалды. 

     2010 жылы жоспар 120% орындалды. Түсімдердің артуы жоспарланған баррелі 65 АҚШ долларына қарсы әлемдік бағаның артуына байланысты.

      Төменде келтірілген диаграммадан 2008 жылы мұнайды  өткізуден түскен айналым мен  салықтық түсімдер 2009 жылмен салыстырғанда  барынша жоғары болды, мұнайды өндіру көлемі 70,6 млн.тоннаны құрады.

     2009 жылы қайта өткізуден түскен  айналым мен салықтық түсімдер 76,5 млн.тоннаға дейін мұнай өндіру  көлемінің өсуі кезінде алдағы  жылға қарағанда төмендеді.

     2010 жылғы 9 айдың ішінде өткізу  бойынша айналым сомасы 2009 жылғы деңгейге жетуге тақады, өнім көлемі 59 млн.тонна кезінде салықтық түсімдер 2009 жылғы деңгейден асып кетті. Өткізу бойынша айналым сомасына мұнайға деген баға әсер еткендіктен, салықтық түсімдер мен мұнайға әлемдік бағаның тікелей тәуелді екенін атап өткен жөн (2008 жылы – барреліне 97,6 АҚШ доллары, 2009 жылы – барреліне 61,9 АҚШ доллары, 2010 жылы – барреліне 79,6 АҚШ доллары. 

      Диаграммадан  мұнай секторына салық жүктемесі  коэффициенті 2008 жылы 30%-тен 2010 жылдың 9 айында 34,4%-ке дейін өсті.