Нарықтық экономика

 Дамыған елдердің тәжірибесінде  қаржы құралдарының айналыс мерзімі  бір жылға толмайтын болса, онда бұл ақша нарығы құралы деп саналады. Ұзақ мерзімді және орта мерзімді құралдар капитал нарығына жатады. Әр қилы елдерде қаржы құралдарын қысқа, орта және ұзақ мерзімдерге бөлу әр түрлі болады. Қазақстанда негізінен қысқа мерзімді қаржы құралдары ақша нарығының құралдарына қатысты, ал орта және ұзақ мерзімділері- капитал нарығына қатысты. Ақша нарығының құралдары, ең алдымен бизнес салалары мен мемлекеттік ұйымдардың өтімді қаржыларын қамтамасыз ету үшін қызмет етеді, өйткені капитал нарығының құралдары жинақ және инвестициялау процестерімен байланысты. Ақша нарығы құралдарының үлгілеріне вексельдерді, банк акцептерін, чектерді, банкноттарды, төлем карточкаларын және т. Б. жазуға болады. Капитал нарығының құралдарына облигациялар, акциалар, орта және ұзақ мерзімді несиелер жатады.

 Қазақстан Республика  мемлекеттік реттеу органдарының  қаржылық есеп берулерді ұсынудың  белгіленген тәжірибені сәйкес қаржы құрылымын былайша көрсетуге болады:

 Ақша нарығы. Ақша қаражаты  қаржының негізін құрайтындықтан, ақша нарығының маңызы мен  мәні алдыңғы қатарға шығады. Қолданысқа енген уақытынан бергі  әр түрлі формадағы ақшалар операциялар нарығында жүзеге асқан барлық ауыспалы айналымға қызмет етіп келеді және ол кез келген қаржы нарығының бастапқы субстанциясы болып табылады.

 Депозит нарығы. Халықтың  табысты екі негізі бөліктен: тұтынуға арналған табыс пен жинақтауға арналған табыстан тұрады. Уақытша бос ақша қаражаттар әр түрлі салым негізінде банкке және қаржы- несие мекемелеріне тартылады. Ақшалай депозиттерге трансформацияланады, банктер ақшаны пайдаланғаны үшін иелеріне тиісті ақшалай сыйақы- пайыздар төлейді.

 Несие нарығы. Депозиттер  түрінде банкке түсетін қаражаттың бір бөлігі одан ары несиелер ретінде бөлінеді. Комерциялық банктер уақытша бос ақша қаражаттарды шоғырландыру арқылы әр түрлі мақсаттарры үшін заңды және жеке тұлғаларға несие береді. Ақшалар нарықта несиелер ретінде айналыста болады. Қарыз алушылар бұл несиелерді пайдаланғаны үшін банкке тиісті пайыздар төлейді.

 Валюта нарығында Қазақстан  нарығында операциялардың бір бөлігі ұлттық валюта жүзеге асырылады.

 Бағалы қағаздар нарығы. Басқа да қаржы құралдары секілді бағалы қағаздар тұтастай қаржы нарығына жағымды әсерін тигізеді. Бағалы қағаздар ақша ресурстарын қайта бөлудің жұмылдырылған қаражаты болып табылады. Барлық нарықтар сияқты, бағалы қағаздар да нарықты сатып алу,

 сатумен байланысты  экономикалық қатынастар жүйесін  құрайды. Нарықтың мөлшері- қоғамдық еңбектің мамандануы дәрежесімен тікелей байланысты.

 Бағалы қағаздар нарығы- тікелей алғашқы және қайталама нарықтан тұрады. Алғашқы нарықта мемлекеттік және муниципалды облигациялар, сол сияқты акциалар. Алғашқы нарықта бағалы қағаздардың тікелей инвесторлары: коммерциялық және инвестициялық банктер, биржа фирмалары, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары. Бағалы ғағаздардың қайталама нарығы- эмитент бағалы қағаздары, орталықтанған немесе орталықтанбаған сатып алу мен сатуды түсіндіреді. Бағалы қағаздар- спецификалық тауар, барлық тауар сияқты тұтыну құны мен бағасы бар. Бағалы қағаздардың тұтыну құнының мәні- белгілі дәрежеде табыс келтіреді, пайыз және дивидент төлегенде, бағалы қағаздардың құн курсының өсуі нәтижесінде келетін табыстар.

 Еңбек нарығы.Еңбек нарығы дегеніміз- ең алдымен жұмыс күшіне сұраным.Еркін еңбек- бұл тиімді экономиканың негізі.Өндіріс факторларының бір бөлігінің нарығы есебінде көрінетін еңбек нарығы.

 Онда жұмысшы күшін  сатады. Еңбек нарығы еңбек биржасы  есебінде ұйымдастырылған. 

 Мемлекеттік қаржылар  инфрақұрылымының керекті бөлігін құрастырады. Олар өз міндеттерін орталық және жергілікті бюджет арқылы атқарады.

2.2. Нарық жетіспеушіліктері 

 Нарықтың жайлы функциялары  оны тиімді жүйеге айналдырады.  Бұл нарықтық қатынастардың жеткілікті болуын және барлығында қоғамның жайлы дамуын қамтамасыз етуді білдіреді. Нарықтық шаруашылықта өзінің кемшіліктері де бар.

 Біріншіден, нарықтық жүйені атқару экономикалық реттеушілердің іс- әрекетіне байланысты. Осы жағдай экономикалық тұрақсыздықты жеңеді. Бірқалыптылықты қамтамасыз ету кризистерінен басқа да жағдайларымен де жүзеге асып отырады.

 Екіншіден, нарықтық  ортаның бақылаусыздық негізінде  бәсекенің еркіндігін шектейтін  монополизацияланған құрылымдар  пайда болады.

 Үшіншіден, нарықтық  қызмет етуші механизм экономиканы  көптеген қоғамдық қажеттіліктермен  қамтамасыз ете отырып, бизнеспен  байланысты емес қоғамның жетіспеушіліктерін  қамтамасыз ету мақсатында ішкі  қорлы құрылымды қажет етпейді.  Ең алдымен, осы әлеуметтік Бұл экономикалық трансферттерді (зейнетақы, степендия, төлемақы) денсаулық сақтауды қолдауды, білім-ғылымды, мәдениетті, спортты және т.б. құру болып табылады.

 Төртіншіден, нарық  жұмысқа жарамды халықты кепілденген  еңбектік төлемақымен немесе  тұрақты түрде жұмыспен қамтамасыз  ете алмайды. Әрбір адам қоғамдағы белгілі бір орын алуына өзі ғана әсер ете алады, мұның барлығы қалай болса да әлеуметтік жағынан қабаттануға, әлеуметтік топтарға, яғни кедей мен бай етіп бөлінуге мәжбүр болады. Нәтижесінде әлеуметтік жағдай күрделене түседі.