Компания мысалында экономикалық сегіз көрсеткіштер жүйесі бойынша талдау

әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

 

 

 

 

 

 

 

 

СӨЖ

 

Тақырыбы: Компания мысалында экономикалық сегіз көрсеткіштер жүйесі бойынша талдау

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 2013жыл

Шаруашылық  қызметте экономикалық талдаудағы көсеткіштер  жүйесі сегіз түрге бөлінеді:

1.Кәсіпорын жұмысының бастапқы шарттарының көрсеткіші:  
•кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын орындау мен дұрыс орналастыру үшін қажетті материалды және қаржы ресурстары

•кәсіпорынның ұйымдық-техникалық деңгейі 
• өнімге деген сұранысты зерттеу мақсатындағы маркетингтік қызмет деңгейі, өнімнің бәсекеге қабілеттілігі, сату мен жарнаманы ұйымдастыру.

2.Өндірістік құралдар  қорларының қолдану көрсеткіші: 
• қор рентабельділігі, қор қайтарымдылығы, қор сыйымдылығы, өндірістік негізгі құралдардың орта жылдық құны, материалды емес активтер.

3.Еңбек құралдарын қолдану  көрсеткіші: 
• материал сыйымдылығы, материал қайтарымдылғы, қолданған еңбек құралдарының құны.

4. Еңбек ресурстарын қолдану  көрсеткіші:  
• кәсіпорынның еңбек ресурстармен қамтамасыз етілуі, жұмыс уақытының қорын пайдаланудың тиімділігі, жалақы төлеу қоры, еңбек өнімділігі, қарумен қамтамасыз ету қоры.  
• бір жұмысшыға және жалақының бір теңгесіне келетін пайда.

5.Өнімнің өндіру мен сату көрсеткіштері: 
• жалпы, тауарлы, өткізілген өнімнің өзіндік құны,

•өнімнің құрамы мен сапасы 
•өндірілу және сатылу ритмі 
• өнімнің сатылғаны мен жүктелген көлемі

• қоймада қалған дайын өнім.

6.Өнімді өндіруге кеткен шығындар көрсеткіші: 
• өнім түрі,элементі, сатысы бойынша шығындар  
• жауапкершілік орталықтары бойынша  
• өндірілген және сатылған өнімнің бір теңгесіне келетін шығын 
• өнімнің әр түрі бойынша өзіндік құн.

7.Пайда мен рентабельділік көрсеткіштері: 
• өнімді өткізуден тұскен пайда 
• таза пайда (нераспределенная)  
• кәсіпкерлік қызметтегі рентабельділік

•капитал мен сату рентабельділігі.

8.Кәсіпорынның қаржы жағдайының көрсеткіштері: 
• капитал құрылымын көрсететін көрсеткіш (баланс) 
• өзінің және жалдамалы құралдардың эффективтілігі мен интенсивтілігі  
• төлем төлеу қабілеттілігі, несие төлеу қабілеттілігі, инвестиция тарту қабілеттілігі.

 

 

 

 

 

«Шымкент  Мұнай Өнімдері» Акционерлік  Қоғамы

 

«Шымкент Мұнай Өнімдері»  Акционерлік Қоғамы 1995жылдың 27шілдесіндегі Қазақстан Республикасының заң  талаптарына сай, «мұнай өнімдерімен қамтамасыз етуші «Шымкент Мұнай өнімдері» Оңтүстік-Қазақстан акцонерлік қоғамы»  нысанында құрылды. 2004 жылдың шілде айында «Түлкібас Мұнай өнімдері» Акционерлік қоғамы біріккеннен кейін қайта ұйымдастырылды.

Эмитенттің негізгі қызметі- мұнай өнімдерін қабылдау,сақтау, сату болып табылады.

Соңғы үш жылдың мәлімет  бойынша, Эмитент жоғары қаржылық-өндірістік үдерісті бағындырған: мұнай өнімдерін  сату көлемінің артуы, сату және шаруашылық процесстердің тиімділігінің артуы, рентабельдік деңгейінің жоғарылауы мен  технологиялық тәуекелге барудың  төмендеуі.

Бәсекелестерден артықшылығы:

• Өнімдерінің сапалылығы
• Қалааралық клиенттерге жанар-жағармай құю бекеттерініңыңғайлылығы
• АЗС бекеттеріндегі кең қызмет көрсету
• Эмитент АЗС тарының біркелі түсте және сыртқы безендірілуімен ерекшеленеді.

 

 

1-тапсырма. Кәсіпорын қызметінің бастапқы  шарттарының көрсеткіштері:

 

Көрсеткіші	01.07.12 жылға
Жарғылық капиталы	400000мыңтеңге
Меншікті капиталы	1774812 мыңтеңге
Жиынтық активтері	4718840 мыңтеңге
Сатылым көлемі	1017537 мыңтеңге
Жалпы табыс	224348 мыңтеңге
Таза пайда	79021 мыңтеңге
Жай акцияның теңгерімдік құны	547,00 теңге

 

2 тапсырма. Өндіріс құралдарын  қолдану көрсеткіштері

 

1. Негізгі қорлардың орта жылдық құны(НҚорт)=(жыл басындағы құны+жыл аяғындағы құны)/2

2011 жыл бойынша:

HҚорт=(3826460+3426487)/2=3626473,5

 

2. Қор рентабельділігі: :

 

=35786

НҚ ортажылдық құны =(3826460+3426487)/2=3626473,5

Қр=35786|362647,5=0,0986

 

3. Қор қайтарымдылығы:

 

Дайын өнім мен қайта сатуға арналған тауарлар =1423749

       Ққ=1423749/3626473,5=0,392

 

4. Қор сыйымдылығы:

 

Жалпы кәсіпорынның бір теңге  өніміне келетін негізгі өндірілген қорлардың көрсеткіші құрап отыр. Ал бұл көрсеткішке кері шама, яғни қор қайтарымдылығы  0,392. Қор рентабельділігі бұл өнімді сатудан түскен пайда мен оның өзіндік құн арасындағы байланысты білдіреді. Оның көрсеткіші 0,0986 көрсетеді.

 

3-тапсырмасы. Еңбек құралдарын пайдалану көрсеткіштері:

1. Материал сыйымдылығы:

 

 

Материалды ресурстар ( өндіріске  қатысты) =198670

 

2. Материал қайтарымдылығы:

 

 

Жоғарыда көріп отырғанымыздай материал қайтарымдылығы материал сыйымдылығына кері көрсеткіш. Материал сыйымдылығының жалпы материалдық ресурстарға келетін өнім құнын білдіреді. Екеуінің қатынасынан алынған мән көрсетеді. Ал, материал қайтарымдылық мәнін анықтайды.

 

4-тапсырма. Еңбек ресурстарын пайдалану  көрсеткіштері:

1. Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілу деңгейі:
2. Еңбек уақыты қорын пайдалану тиімділігі:
3. Еңбекақы қорын пайдалану тиімділігі:

 

 

 

4. Еңбек өнімділігі:

 

 

5. Қормен қамтылу деңдейі:

 

 

 

6. Бір жұмысшыға және жалақының бір теңгесіне келестін пайда:

Жылдық пайда=306248

 

 

 

 

 

5-тапсырма. Өнімді өндіру  және сату көрсеткіштері

1.Тауарлық өнім көлемі төмендегі көрсеткіштер бойынша анықталады:

 

Товарная продукция (ТП) - это стоимость продукции, предназначенной для реализации. Объем товарной продукции включает стоимость готовой продукции, предназначенной для реализации и своему капитальному строительству; полуфабрикатов своей выработки и продукции вспомогательных, подсобных хозяйств, предназначенных для отпуска сторонним организациям; работ промышленного характера для сторонних организаций; ремонтных работ по заказам со стороны; запасных частей для реализации сторонним организациям.

 

Аяқталмаған өндіріс

Тауарлық өнім көлемі=Жтүсім-Аяқталмаған өндіріс=25024219

 

2.      Валовая продукция (ВП) - это сумма стоимости всех видов продукции, выработанной предприятием и кроме элементов, входящих в состав товарной продукции, включает изменение остатков незавершенного производства на протяжении расчетного периода, стоимость сырья и материалов заказчика и некоторые другие элементы.

Можно рассчитать объем  валовой продукции по формуле:

ВП = ТП + (Н_к.г – Н_н.г)

где Н_н.г, Н_к.г – остатки незавершенного производства на начало и конец года.

Жалпы өнім=Т.ө+(Жc-Жb)= 25024219+(39659-61257)=24999621

 

3.      Чистая продукция (ЧП) характеризует вновь созданную стоимость в результате промышленно-производственной деятельности предприятия за определенный период. Она определяется вычитанием из объема валовой продукции материальных затрат (МЗ) и суммы амортизационных отчислений (АО):

ЧП = ВП – МЗ – АО.

Таза пайда=24999621-6321-105687=24887613

 

4.      Реализованная продукция (РП) - это стоимость отпущенной на сторону продукции и оплаченной покупателем в отчетном периоде. Товарная и реализуемая продукция по составу не отличаются, количественно они различаются на величину остатков нереализованной готовой продукции.

Объем реализованной  продукции по плану определяется по формуле:

РП = Он + ТП – Ок,

где Он, Ок – остатки нереализованной продукции на начало и конец периода.

Сатуға дайын өнім көлемі=

 

 

Ырғақтылық коэффициенті=тауарлық өнімнің нақты шығарылымы/жоспар бойынша шығарылым көлемі = 1081474/ 1126404 = 0,96*100=96%

Кәсіпорын жұмысты жоспардағыдан 4% кем орындайды.

 

6-тапсырма. Өнімді өндіруге  және сатуға кеткен шығындар  көрсеткіші

 элемент бойынша  өнімді өндіру шығындары

 

 

Шығын түрлері	2010 жыл	2011 жыл	Абсолютті өзгеріс	Құрамы бойынша  2010жыл,%	Құрамы бойынша 2011 жыл, %
Өткізілген тауарлар мен  қызметтердің өзіндік құны	2285035	4016397	1731362	85.3	89.86
Өткізу бойынша шығындар	258229	194764	-63465	9.6	4.36
Әкімшілік шығындар	184239	152900	-31339	6.9	3.4
Басқа да шығындар	47556	62541	14985	1.77	1.4
Қаржыландыру бойынша  шығындар	108709	42847	-65862	4.056	0.96
Табыс салығы бойынша шығындар	-203489	-	-203489	-7.59	-
Барлығы	2680280	4469449		100	100

 

Осы кестеде  көрсетілгендей, 2011 жылы өткізілген тауарлар мен өзіндік құны 1731362-ге, басқа да шығындар 14985-ке артқанын байқауға болады. Ал өткізу бойынша шығындар -63465-ге, әкімшілік шығындар -31339-ге, қаржыландыру бойынша шығындар -65862-ге кеміген. Ал табыс салығы бойынша шығындар -203489 өзгеріссіз қалған. Есептеуіміздің нәтижесінде, өткізілген тауарлар мен қызметтердің өзіндік құнына шығындар ең жоғары 89.86%. Бұл болашақта осы мақсаттағы шығындар көлемін азайту керектігін көрсетеді.

 

7- тапсырма. Кәсіпорын жұмысының қаржылық нәтижелерінің көрсеткіштері.

Төлем қабілеттілігі көрсеткіштерін талдау.

 

Көрсеткіштер	2010	2011	өзгеріс
1)Ақша қаражаттары	132566	134195	1629
2)Қысқа мерзімді қаржы  салымдары	0	0	0
3)Дебиторлық қарыз	17170	51590	34420
4)шығындар мен қорлары	278397	767777	489380
5)Қысқа мерзімді міндеттеме	1338947	1343438	4491
6)қорлар	3826460	3431022	-395438
7)айналым активтері	3994601	4957605	963004
Абсолюттік ликвидттік коэффициенті(1+2)/5  =>0,2	0,099	0,0998	0,36
Ағымдағы ликвидтік (7/5) =>2,0	2.98	3,6	2,14
Жылдам ликвидтік    (7-6)/5 =>0,8	0,13	1,13	1,26
Аралық жамылғы (покрытия) коэффициенті(1+2+3)/5	0,11	0,14	8,02
Таза айналым капиталы (7-5) мың тг	38607064	3611167	958513

 

Ликвидтік ұғымына наықтама берер болсақ, ликвидтік дегеніміз—активтерді нарықтық бағада жылдам сату көрсеткіші. Кәсіпорынның ағымдағы міндеттіліктерін қолда бар айналым активтерімен өтеу номиналды мүмкіндіктерді анықтау үшін кәсіпорынның есептілігі негізінде есептелетін қаржылық көрсеткіш болып табылады.

Ағымдағы ликвидтілік коэффициенті кәсіпорынның айналым активтерінің көмегімен ағымдағы міндеттіліктерді өтеуді көрсетеді. 2010 жыл да 2011 жылы да бұл көрсеткіш 2-ден жоғары көрсеткішті көрсетті.

Кал=айналым активтері/қысқа  мерзімді міндеттіліктер

Жылдам ликвидтілік коэффициенті компанияның өзінің ағымдағы міндеттемесін тауарды өткізуде қиындықтар туындағанда өтеу мүмкіндігін көрсетеді. 2010 жылы көрсеткіш 1-ден төмен болғандықтан қаржы тәуекелі қалыпты деңгейде десе болады, 2011 жыл қаржы тәуекелдігінің жоғарғы деңгейін көрсетіп тұр.

Абсолюттік ликвидтілік коэффиценті кәсіпорын қысқа мезімді міндеттеменің қандай бөлігін жуық арада өтей алатынын көрсетеді.

Каб=(ақша қаражаттары+қысқа  мерзімді қаржы салымдары)/ағымдағы міндеттеме

Кестеден көріп отырғанымыздай 2010 жылы абсолютті леквидтілік 1-ге жуық және 0,36 мәндерін көрсетіп отыр.Екі жылда да нормадан артып тұрғандықтан, бұл кәсіпорынның ақша қаражаттарын тиімсіз қолдануын көрсетеді.

Таза айналым капиталы – ағымдағы активтер мен ағымдағы міндеттеме арасындағы айырма. Екі жылда да таза айналым капиталы оң көрсеткішке ие болып отыр. Яғни бұл кәсіпорынның оң көрсеткішке жетіп отырғанын байқатады.

 

Өндіріс рентабельдігін жалпы пайданың (валовая прибыль) өнімнің өзіндік құнына қатынасы ретінде табуға болады

2011 жыл бойынша: R_өнд= 257043 /2285035=0,1125

2010 жыл бойынша: R_өнд= 4016379/ 2970362=1,35

Өнімнің рентабельділігі  сатудан түскен пайданың жалпы өзіндік  құнға, яғни сатуға және өндіріске кеткен шығындарға қатынасы ретінде алынады.

Меншік капиталына қарыз  құралдарының коэффициенті (коэффициент заемных средств к собственному капиталу%) - барлық міндеттемелердің меншік капиталына қатынасы.

Барлық  міндеттемелерді табу үшін баланстағы барлық қысқа мерзімді міндеттемелерді  барлық ұзақ мерзімді міндеттемелерге қосу арқылы табылды.

2010жылы: (2045405+574408)/1993214*100=131,44 %

131,44-100%=31,44%

2011жылы: (1839461+574668)/2030039*100=118,92%

118,92-100%=18,92%

118,92%-131,44 %=-12,52%

Бұл жерден көретініміз 2011жылы Меншік капиталына қарыз құралдарының үлесі 2010жылмен салыстырғанда -12,52% төмендегенін көреміз.

 

8-тапсырма. Кәсіпорын капиталының құрамын сипаттайтын көрсеткіштер.

 

көрсеткіштер	2011 жыл	2010 жыл	Абсолютті өзгеріс
Жарғылық капитал	400000	400 000	0
Эмиссиондық кіріс
сатып алынған меншік үлестік  құралдар
Резервтер	1487900	1490264	-2364
Бөлінбеген пайда	142139	102950	39189
Бас компанияның меншігіне  жататын капиталдың барлығы	2030039	1993214	36825
Бақыланбайтын меншік иелерінің  үлесі
Барлық капитал	2030039	1993214	36825