Экономка. макроэкономика

                                               Жоспар

 

Кіріспе............................................................................................................2

 

І. Макроэкономика.......................................................................................3

 

1. Макроэкономика-экономикалық теорияның бөлімі ретінде......3-4

 

2. Үкіметтің макроэкономикалық саясатын талдау........................4-5

 

3.  Жаңа макроэкономикалық саясат................................................5-6

 

4.  Макроэкономикалық саясатты іске асыру тетіктері...................6-7

 

5. Индикативтік жоспарлауды енгізу.................................................7-8

 

   1.6  Қаржы-ақша ресурстарын  макроэеономикалық реттеу................8

 

ІІ. Микроэкономика

  

   2.1  Үкіметтің микроэкономикалық  саясатын талдау...................9-10

 

   2.2  Жаңа микроэкономикалық  саясат концепциясын негіздеу  және оның мәні..............................................................................................10

 

  2.3  Жаңа аграрлық  саясатты негіздеу және оның  мәні....................10-11

 

  2.4  Инвестициялық  саясаттың негіздемесі мен мәні.........................11

 

2.5  Жаңа микроэкономикалық  саясатты жүзеге асырудың механизмдері........................................................................................12

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                  Кіріспе

 

Экономика ғылыми бағыт ретінде  ертеден белгілі.Макроэкономика-экономикалық теорияның ХХ ғасырдың экономикалық теорияның ХХ ғасырдың 30   жылдарында ғана пайда болған жас бөлімі. «Макроэкономика  » терминін алғашқы болып 1933 жылы белгілі норвегиялық ғалым-экономист-математик, Нобель сыйлығының иегері, эконометрияның іргетасын қалаушылардың біоі рагнар Фриш өзінің мақаласында қолданды.

  Дегенмен, қазіргі заманғы  макроэкономикалық теорияның бастауында  ағылшын экономисі, мемлекеттік  қайраткері, көсем сөзші, Кембридж  мектебінің өкілі, лорд джон  Мейнард кейнс тұрады. 1936 жылы  оның кейінстік негізгі ережелері  мен принциптері тұжырымдалған  басты еңбегі – «Толық қамтылудың, пайыз және ақшаның жалпы теориясы»  атты кітабы жарық көрді.

 Кейнстің бұл еңбегінің  маңызы өте зор болғаны соншама,экономикада  «Кейнстік революция» термині  және кейнстік макроэкономикалық  модель пайда болды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Макроэкономика-экономикалық теорияның бөлімі ретінде

 

Макроэкономика (marcoeconomics)-микроэкономика сияқты экономикалық теорияның негізгі бөлімі.Грек тілінен аударғанда «макро»-«үлкен» (сәйкесінше «микро»-«шағын»), ал «экономика»- «шаруашылықты жүргізу» дегенді білдіреді. Осылайша, макроэкономика-ұлттық экономиканың қызметін біртұтас жүйе ретінде немесе оның ірі жиынтықтарын қарастырып зерттейтін ғылым, ал бұдан экономика күрделі үлкен біртұтас иерархиялы ұйымдастырылған жүйе түрінде, экономикалық процесстер мен құбылыстардың және олардың көрсеткіштерінің жиытығы ретінде қарастырады.

  Экономика ғылыми  бағыт ретінде ертеден белгілі.Макроэкономика-экономикалық теорияның ХХ ғасырдың экономикалық теорияның ХХ ғасырдың 30 ¹ жылдарында ғана пайда болған жас бөлімі. «Макроэкономика » терминін алғашқы болып 1933 жылы белгілі норвегиялық ғалым-экономист-математик, Нобель сыйлығының иегері, эконометрияның іргетасын қалаушылардың біоі рагнар Фриш өзінің мақаласында қолданды.

  Дегенмен, қазіргі заманғы  макроэкономикалық теорияның бастауында  ағылшын экономисі, мемлекеттік  қайраткері, көсем сөзші, Кембридж  мектебінің өкілі, лорд джон  Мейнард кейнс тұрады. 1936 жылы  оның кейінстік негізгі ережелері мен принциптері тұжырымдалған басты еңбегі – «Толық қамтылудың, пайыз және ақшаның жалпы теориясы» атты кітабы жарық көрді.

 Кейнстің бұл еңбегінің  маңызы өте зор болғаны соншама,экономикада  «Кейнстік революция» термині  және кейнстік макроэкономикалық  модель пайда болды.

   Жеке шаруашылық  субъетілердің (тұтынушы немесе  өндіруші) экономикалық іс-әрекеттерін  зерттейтін микроэкономикадан айырмашылығы, макроэкономика біртұтас экономикаға  тән жалпы проблемаларды зерттейді және жалпы ішкі өнім, ұлттық табыс,жиынтық сұраныс, жалпы тұтыну, инвестициялар, бағаның жалпы деңгейі, жұмыссыздық деңгейі, мемлекеттік қарыз және т.с.с. жиынтық шамалармен қызмет атқарады.

 Макроэкономика қарастыратын  негізгі проблемалардың шеңберіне   экономикалық өсу және оның  қарқыны, экономикалыө цикл және  оның себептері, жұмыспен қамтылу  деңгейі және жұмыссыздық проблемасы, бағаның жалпы денгейі және  инфляция проблемасы, мемлекеттік  бюджет жағдайы және тапшылықты  қаржыландыру проблемасы, төлем  балансының жағдайы  және валюта  бағамының проблемалары кіреді. Бұл сұрақтардың бәрін жеке тұтынушы, жеке фирма, тіпті жеке өндіріс саласыныңдеңгейінде,яғни микроэкономикалық тұрғыдан шешу мүмкін емес. Осыдай бірқатар жалпы-немесе макроэкономикалық проблемалардың болуы экономикалық теорияның жеке бөлігі, жеке пән макроэкономиканың қажеттәгәне және туындауына себеп болды.

   Макроэкономиканы  оқып –білудің манызы. Біріншіден: оның макроэкономикалық құбылыстар  мен процесстерді суреттеп қана  қоймай, сонымен қатар олардың  арасындағы заңдылықтар мен тәуелділіктерді  анықтауынан көрінеді. Макроэкономика  экономикадағы  себеп- салдарлық  байланыстарды зерттейді. Өз кезегінде,  макроэкономикалық тәуелділіктер  мен байланыстарды білу экономикадағы  болып жатқан жағдайды бағалап  және оны жақсарту үшін не  істеу қажет екенін көрсетуге мүмкіндәк береді,яғни экономикалық саясаттың принциптерін өұруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, макроэкономиканы білу процесстердің қалай дамитынын болжап білуге де мүмкәндік береді, яғни болжамдар құру, болашақтағы экономикалық проблемаларды болжап білу.

  Макроэкономикалық процесстерді талдаудың екі түрін ажыратады:

• Ex post макроэкономикалық талдау,немесе ұлттық есепшілік,яғни экономикалық қызметінің нәтежелерін бағалауға, проблемалар мен жағымсыз құбылыстарды табуға,оларды шешу мен жеңіп шығуға бағытталған экономикалық әлеуетіне салыстырмалы талдау жүргізуге мүмкіндік беретін статистикалық деректерді талдау;
• Ex ante макроэкономикалық талдау,яғни экономикалық процесстерді даму заңдылықтарын анықтауға және экономикалық құбылыстар мен айнымалылардың арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды табуға мүмкіндік беретін, бегілі бір теориялық контепциялардың негізінде экономикалық процестер мен құбылыстарды болжалдық модельдеу. Осы айтылғандар макроэномиканы ғылым түрінде көрсетеді.

Макроэкономиканың  басты  теорияларының қатарына экономикалық өсу теориясы, іскерлік цикл теориясы, ашық экономика теориясы, макроэкономикалық  саясат теориясы кіреді.

 

1.2  Үкіметтің  макроэкономикалық саясатын талдау 

    Республикада  үкіметті ішкі нарық бағасын дүниежүзілік бағаға кезең-кезеңмен жақындату мақсатымен бағаны ырықтандыру жөнәнде макроэкономикалық саясат жүргізді, мұның өзі мемлекеттік және жеке кәсіпорындардың қаржы ресурстарын тұрақсыздандыратын инфляция тенденциясының барған сайые жаңа оралымдарын туғызды. Соның салдарынан 1994 жылдың орта шеніне қарай дағдырысты құбылыстар әлеуметтік- экономикалық саланың шегінен тұтастай қоғамның тұрақсыздығы  қаупін тудырды.

  Үкіметтің нарықтық экономиканы халық шаруашылық пропорцияларының кездейсоқ нарықтық реттегіштерменқалыптастыруға өндірістің барлық секторлары мен аймақтардың шаруашылық қызметіне ықпал етудің қолданылмалы тұрақтандырғыштары мен реттегіштерінен бас тартуға бағытталған макроэкономикалық саясаты, өмірдің өзі көрсеткендей қате болып шықты. Ішкі тұтыну нарқының ыдырауы,халықтың тұрмыс деңгейінің бес есе төмендеуі-тап осы қатенің тікелей салдары деу керек.

  Әлі де мемлекеттік  сектор басвм болып отырған  өндіріс саласына мемлекеттің араласпауы –үкіметтің дағдарысқа қарсы бағдарламасы мен іс кимылының негізгі кемшілігі. Бұл бағдарламалардың макроэкономикалық  саясат саласындағы тағы да бір елеулі кемшілігі-реформалардың әлеуметтік терегі-меншік иелерінің қалың тобы пайда болу үшін нақты негіз жасамай нарықтық экономика құруға ұмтыоуында жатыр.Соның салдарынан келіп мемлекеттік меншік түріндегі материалдық  негіз әлсіреді де реформаларға ілеуметтік қолдау жасалмай қалды.

  Аталған бағдармалардың қаржы- бюджет және ақша несие саясаты саласындағы кемшіліктері халықтың ақшалай кірістерін азайту, тұтыну өрісін тарылу,кез келген меншік нысанындағы тауар өндірушілерді мемлекеттік өолдаудан бас тарту арқылы бюджет тапшылығын шектеуге ұмтылу болып табылады. Кірістер саясатының жоқтығы мемлекет бюджетін барынша азайтуға алып келеді,ал жаңадан құрылған кездейсоқ нарықтық құрылымдар экономикалық ырықтандыру саясаты жүргізілуіне туған шығындарды өтей алмады.

  Несие жұйесін саудаға  айналдыру және ақша эмиссиясын  экономиканың бір сәттік айналдыру  және бір жолғы проблемаларын  шешуге-бюджет тапшылығын,астық  жинау,жылыту және басқа науқандарды  қаржыландыруға пайдалану – экономикалық  былықтың тереңдеуіне алып келді  және республика экономикасының  толық күйреу қаупін тудырды.

 

1.3  Жаңа макроэкономикалық  саясат

 

   Концепцияның негіздемесі  мен мәні үкімет ұсынған және  ХВҚ қолдаған экономикалық тендецияны  реттеудің бытыраңқы нарықтық, реттегіші  бар үлгісі еліміздің экономикалық  дағдарыстан шығу міндеттерін  шешуде мемлекет рөлін күшейтуді  көздейтін және қажетті жағдайда  микроэкономикаға тікелей мемлекеттің  араласуына мүмкәндәк беретін  мемлекеттік реттегіштермен толықтырылуға  тиіс.

  Концепция әлеуметтік,салалық,аймақтық,ғылыми- техникалық, қаржылық және т.б. салаларды реттеудің сыннан өткен экономикалық және әкімшілік принциптерінен бпс татртатын уақыттың жетпегендігінен туып отыр. Тіпті,дүние жүзінің дамыған елдерінің өзі экономикалық дағдарыстар кезеңінде нарықтық механизм барысына әкімшілік араласуын жоққа шығармайды.

  Қазіргі кезде мемлекеттік  меншікті, мемлекеттік кәсіпорындарды, кеңшарларды тікелей басқару  қажеттігі күмән туғызбайды. Реформалау  әдісі экономикаға мемлекет тарапынан  ықпал ету механизмдерін сапалық  тұрғыдан жақсарту жағына қарай түбірінен өзгертілуге тиіс.

  Бір жағынан, экономиканы  мемлекеттік басқару жүйесін,  мемлекеттік институттардың жұмыс  принциптері мен стилін реформалау,екінші  жағынанңмикродеңгейде мемлекеттік  ықпал ету жүйесін қайта құру-кез-келген  меншік нысанындағы өндірістік  сектордың шаруашылық қызметіне  араласу -  жаңа макроэкономикалық  саясаттың мәні.Мемлекеттік басқару  қызметін реформалау, негізінен алғанда,микроэкономикалық міндеттерді шешуге бағытталады,ал микродеңгейге мемлекеттік ықпал ету жүйесін қайта құру: мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру тенденциясын жүйелеуге сүйенеді;реформаның әлеуметтік әлеуметтік тірегін жасау; мешіктің барлық нысанындағы тауар өндірушілерді қолдауға; ішкі тауар нарықтарын ырыөтандыруға және басқаларға сүйенеді. Қорыта айтқанда тұрақтылық болуы тиіс, сонда ғана халықты өмір сүру деңгейінің өсуіне жол ашылады.

  Экономикалық бақылай-  осы күнге әрбір мемлекеттің негізгі қызметі. Біздегі бухгатерлік есептеу,экономикалық талдау және бақылау жүйесі бұрынғы әкімшілік бюрократиялық басқару жүйелері қайта құрылғанымен оның есептеу және бақылау жүйелері сол талдау және бақылау жүйесі нарық жағдайына сәйкес емес, өте икемсәз,негәзәнен бюрократиялық аппаратқа қызмет етеді

.

1.4 Макроэкономикалық  саясатты іске асыру тетіктері

 

  Мемелекеттік өкімет  органдарының өзара іс-қимыл жүйесі. Макроэкономикалық саясат мемлекеттік өкіметтің жқғары органдарының тиімді өзара іс-қимылы жүйесінен тыс жасалмайды да, жүзеге асырылмайды да. Концепция мұндай өзара іс-қимылдың қосымшада көрсетілген қағидаттарын ұсынады.

  Есеп пен есен беруді  қайта құру. Есептің, есен берудің,бақылау  мен талдаудың қолданылып жүрген  жүйесі басқарудың әкімшілік  жүйесінің мұқтажына арналған. Ол  қолайсыз, түсініксіз және нарықтық  экономиканың талаптарына сәйкес  келемейді. Әзірге ол қайта  құрылмайынша,мемлекетте оқмғанығ  барысына араласа алатын дәл  есептелген экономикалық аспаптары  болмайды. Есеп жүйесі халықаралық  стандарттар негізінде әзірленген  есеп стандарттары кешеніне және  аудит қалыптарына сүйеніп құрылуға  тиіс. Бұлай болмайынша экономикалық аспаптар жиынтығы шексіз күйінде қала бермек. Барлық өркиенитті елдердегі сияқты «Бухгалтерлік есеп және есен беру туралы» Қазақстан Республикасының заңын әзірлеп,қабылдау және «Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет көрсету туралы» Қазақстан Республикасының заңын жетілдіру керек. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің есепті қайта құрудағы,ал Мемлекеттік статистика комитетінің есеп берудегі жеке жауапкершілігін күшейту қажеттігі пісіп жетілді.