Экономиканы мемлекеттік реттеудің заманауи әдістері

Жоспар

   Кіріспе

1. Экономиканы мемлекеттік реттеудің міндеттері , мақсаттары, әдістері  және қызметтері
2. Мемлекеттік экономикалық бағдарламалау. Экономиканы мемлекеттік реттеудің әдістері мен нысаны.

3. Болжамдау мен индикативті жоспарлау. Қызметі, әдістері және қағидалары.

Қорытынды

Пайдаланылған   әдебиеттер   тізімі

      
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

  Кіріспе 

  Экономиканы  мемлекеттік реттеудің (ЭМР) нарықтық шаруашылық жағдайындағы  мазмұны , қолданып жүрген әлеуметтік-экономикалық жүйені өзгерген жағдайға бейімдеу және тұрақтандыру мақсатында құқығы бар  мемлекеттік мекемелер мен қоғамдық ұйымдарда жүзеге асырылатын заңдық, атқарушы және бақылау сипатындағы  типтік шаралар жүйесі болып табылады

  ЭМР-дің  ең басты мақсаты – экономикалық және әлеуметтік тұрақтылық, шетелде  және елдің ішінде қоғамдық құрылымды  нығайту. Осы басты мақсаттан  иерархиялық тәуелділікте болатын  көптеген нақты жағдайлар пайда  болады. Бұл нақты мақсат, яғни экономикалық кезеңді тегістеу объектісіне бағытталған. Шаруашылықтың салалық және аймақтық құрылымын жетілдіру секторлық, салалық жіне аймақтық құрылымға  бағытталған. Көбіне жеке мақсаттарға  дараланып қол жеткізу мүмкін емес.

  Мемлекет  орындайтын қызметтерге ең алдымен  мыналар жатады:

  - экономиканың қызмет ету үшін  құқықтық негіздерді құру мен  реттеу;

  - монополияға қарсы реттеу;

  - макроэкономикалық тұрақтандыру  саясатын жүргізу;

  - ресурстарды орналастыруға ықпал  ету; 

  - табыстарды бөлу аясындағы қызмет;

       - мүліктік қатынастар субъектісі  ретіндегі мемлекет қызметі. 

  Яғни  рефератта    Экономиканы мемлекеттік  реттеудің қызметтері, мақсаттары  және әдістері, обьективті қажеттілігі, сонымен қатар мемлекеттік экономикалық бағдарламалау қарастырылады. 
 
 
 
 
 
 
 
 

  

1. Экономиканы мемлекеттік реттеудің  мақсаттары, әдістері  және қызметтері

  ЭМР-дің  мақсаттары. ЭМР-дің ең басты мақсаты – экономикалық және әлеуметтік тұрақтылық, шетелде және елдің ішінде қоғамдық құрылымды нығайту. Осы басты мақсаттан иерархиялық тәуелділікте болатын көптеген нақты жағдайлар пайда болады. Бұл нақты мақсат, яғни экономикалық кезеңді тегістеу объектісіне бағытталған. Шаруашылықтың салалық және аймақтық құрылымын жетілдіру секторлық, салалық және аймақтық құрылымға бағытталған. Көбіне жеке мақсаттарға дараланып қол жеткізу мүмкін емес.

  Заңдық  базаны құру – бұл барлық тауар  өндірушілер, тұтынушылар және мемлекеттің  өзі іс - әрекетінде жетекшілікке алуға  тиісті экономикалық агенттің тәртібінің ережесін, экономикалық араласудың заңдық қағидаларын белгілеу. Бұл ереженің ішінде жеке меншіктің құқығын қорғайтын, кәсіпкерлік қызметтің нысанын, кәсіпорынның қызмет ету жағдайын, олардың өзімен және мемлекет арасындағы өзара қатнастарды анықтайтын заңдар мен нормативті актілерді атап өтуге  болады.

  Макроэкономикалық тұрақтану экономикалық өсумен, жұмыспен толық қамтамасыз етілуімен және бағаның тұрақты деңгейімен байланысты.

  Ресурстарды қайта бөлу өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы өндірісіне қатысты  болуы мүмкін. Әрбір нақты жағдайда мемлекеттік ықпал етудің белгілі  бір түрлері қолданылады. Салықтар, демеу қаржылар, тікелей реттеу және т.б. – құралдар ретінде қолданылуы мүмкін.

  Бәсекелестік  тетіктерін қамтамасыз етудегі бөлу - әлеуметтік топқа жіктелуге және кедейлікке әкеледі. Қоғам әлеуметтік қорғау бағдарламасында қолданылған, табыстарды салықты қайта бөлу арқылы ауқатсыз азаматтарға қамқорлық  жасауды өз мойнына алады.

  Мемлекеттік меншік – сату-сатып алу объектісі  болмайтын және пайда әкелмейтін ұлттық игілікті көрсетеді. Мемлекеттік  меншіктің қалыптасу көзі мемлекет меншігіне айналдыру және мемлекеттік  кәсіпкерлік болып табылады.

  Мемлекеттің экономикалық үдерістерге әсері  рыноктық өзін- өзі реттеуді мемлекеттік  реттегіштермен үйлестіре қолдану  арқылы жүзеге асады. Экономиканы мемлекеттік  реттеу барысында жалпы, жекеленген және арнайы әдістер қолданылады.

  Жалпы әдістер қатарына, мұны реттеу әдіснамасы деуге де болады, таным әдістері, жүйелілік әдісі, қоғамдық ұдайы  өндіріс теориясы т.б кіреді.

  Экономиканы мемлекеттік реттеудің жекелеген  әдістеріне статистикалық, экономикалық математикалық т.б әдістер жатады.

  Көптүрлі  статистикалық әдістердің ішінде реттеу ісіне қолдануға қолайлы келесі әдістерді атап көрсетуге болады. Олар:

• Экстраполяция әдісі;
• Экономикалық топтастыру әдісі;
• Индекстік әдіс;
• Бюджеттік әдіс.

  Экстраполяция әдісі негізінен бастапқы болжамдарды, бағдарламаларды басты бағыттар жобасын талдау жасау кезінде қолдануға қолайлы. Бұл әдістің дәлдігі қолдану кезеңі кеміген сайын арта түседі.

  Экономикалық  топтастыру әдісі мемлекеттік реттеуде кеңінен пайдаланылады. Топтастыру әдісін қолдану нәтижесінде өзінің құрамы бойынша күрделі жиынтықтарды қайсыбір біртекті белгісі бойынша топтарға бөліп қарастыруға мүмкіндіктер туғызады.

  Бюджеттік әдіс мемлекеттік статистикалық органдар жүргізетін халықтың өмір сүру деңгейін статистикалық бақылау әдісі болып табылады. Зерттеу материалдары тұрғындарды материалдық әл ауқаттылығы, тұтынуы, ақшалай шығындары бойынша негіздік рөлін атқарады.

        Экономиканы мемлекеттік  реттеудің тікелей және жанама әдістері бар. Экономиканы мемлекеттік реттеудің тікелей әдістері қосымша материалдық ынталандыруды немесе қаржылық шығын шығару талаптарымен байланысты емес, олар мемлекеттік биліктің беделі мен күшіне негізделеді. Ал жанама реттеуші әдістерді қолдану сферасы рыноктық экономика дамыған сайын кеңейе береді де, үдемелі ұдайы өндіріс үдерістеріне мемлекеттің тікелей араласуы мүмкіндіктерін шектей түсетін болады.   
 
 
 

  2.Мемлекеттік  экономикалық бағдарламалау.  Экономиканы мемлекеттік  реттеудің әдістері  мен нысаны. 

  Дамудың ұзақ мерзімді басымдылығын алға жылжытуға  рыноктың мүмкіндігі жоқ, сондықтан  көптеген дамыған елдерде экономикалық саясаттың басымдылығын және стратегииялық  өсуді жоспарлауды мемлекет өзіне  алады. Мұндайда ол әдетте ғалымдар мен  сарапшылардың көмегіне сүйенеді. Мысалы, Германияда Орталық сарапшылар кеңесі әр жылы парламент пен үкіметке экономиканың жағдайы, оның дамуының келешегі, басымдылығы  туралы ьолжамды баға ьолатын баяндама ұсынады. Жопонияда және бірқатар басқа  да жаңа өндірісті елдерде электрондау  мен технологины ақпараттандыру аясында мемлекетпен ұсынылған  басымдылықтар таяу арадағы он жылдықта экономиканың дамуын белгіледі.

      Мемлекеттік экономиканы бағдарламалау – елдің әлеументтік-экономикалық дамуын мемлекеттік реттеудің ең жоғарғы нысаны. Мемлекеттік бағдарламалау бір уақытта экономика дамуының ғаламдық мақсатын қамтамасыз ету үшін экономикалық ресурстарды кешенді пайдалану әдісі болып табылады.

      Бағдарламалау – жоспарлаудың ең көп тараған нысаны. Әңгіме, әлеуметтік-экономикалық даму мен мақсатты бағдарламаның кешенді жоспары туралы болып отыр.

      Жоспарлау, болжау және бағдарламалау – бұл ЭМР-дің құралдары.

      Бағдарлама – директивтіктің  белгілі бір дәрежесіне тән  нақты құжат.

      Бағдарламада анықталатындар:

• реттеу мақсаты;
• мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін, экономикалық саясатың нұсқалары;
• жобаларды, олардың бюджетін, басқару жүйесін және бағдарламаны жүзеге асыруды бақылауды ресурстық жабу;
• экономикалық саясттың оңтайлы нұсқасын таңдау кригерийі.

      Бағдарламаға ұлттық экономика  дамуының ішкі және сыртқы  шарттарының төтенше өзгерістері  жағдайында реттеудің резервтік  нұсқасын жиі қосады.

      Бағдарламалар бір және көп  мақсатты, аймақтық, құрлымдық, ұлттық  және интернационалдық сипатта  болуы мүмкін.

      Экономиканы жоспарлау мен болжпуда  жүйелі-кешенді және бағдарламалы-мақсатты тәсіл деп бөліп көрсетеді.

      Жүелі-кешенді тәсіл (ЖКТ) ғылыми негізделу және тиәмді бақару қағидасы бойынша құрылады.

      ЖКТ-нің мәні жалпы теориялар  жүйесінің талаптарымен қортындыланады: әр объекті кейбір күрделі  жүйе және одан да күрделі  жүйелер элементтері ретінде қарастырылады (1-сурет).

    

    Жүйелі-кешенді   тәсілдеме

    

  1-сурет. Жүйелік-кешенді тәсілдеменің мәні 

      Бағдарламалық-мақсатты  тәсілдеме (БМТ) мақсатты бағыттың, белгіленген шаралардың кешенділігін, тапсырманың мекен-жайын, міндеттілігін және шараларды жүзеге асыру мерзімінің белгіленгенін, ресурстардың негізгі көздерінің қатаң бірлігін көрсетеді.

      Сөйтіп, БМТ кезінде мыналар анықталуы  тиісті:

1. Мақсат.
2. Кешенді тәсіл.
3. Мекен-жайы.
4. Орындалу міндеттілігі.
5. Шараларды жүзеге асыру мерзімі.
6. ресурстардың негіздері.

     

      Бағдарламалық-мақсатты тәсілдеменің  ерешеліктері:

• бағдарламалық тәсілдеме жүйелі-кешендімен тығыз байланысты, оны көбінесе жеке мәселелерді шешуде кешендіге қосымша ретінде қарастырады;
• бағдарламалау үдерісінде өткізіледі;
• мақсатты кешенді бағдарламаны құрастыру үшін пайдаланылады.

      Бағдарламалық әдіскке талаптар:

• проблемаларды нақты анықтау;
• мақсатты бір жақты қалыптастыру;
• қойылған мақсатқа жету үшін қажетті, ресурстар мен мерзімнің жан-жақты кешенді байланысын қамтамасыз ету.

      Тәсілді өткізу үдерісі:

• мақсатты ғылыми анықтау;
• мақсатқа жету нұсқасын әзірлеу;
• қойылған мақсатта өткізу үшін талап етілетін құрлымның ресурстары мен көлемін анықтау;
• жүйенің қызмет ету моделін әзірлеу;
• бірнеше баламалар арасынан базистік шешімді таңдап алу үшін критерийді табу.

      Біз атап өткендей, экономиканы  реттеуде қоғамның экономикалық  өмірінде мемлекеттің қатысуы  маңызды нысан болып табылады.

      Реттеу – мемлекеттің экономикаға  оның қызмет тәртібін қолдауға  бағытталған ықпалы.

      Қазіргі заманғы нарық шаруашылығы  экономикалық (жанама) және әкімшілік (тікелей) әдістермен реттеледі.

      Экономикалық реттеушілердің басымдық мәні болады. Олар нарықтың қызмет ету тетіктеріне айтарлықтай оралымды кірігеді және мемлекетке экономикалық үдеріске елеулі ықпал етуге мүмкіндік береді.

     

  Кез келген экономикалық реттеуші әкімшілік ету элементтеріне ие, өйткені ол әкімшілік шешімі арқылы жүзеге асады және соған сәйкесті мемлекеттік органның бақылауында болады. Екінші жағынан, әкімшілік реттеушіде, оның іс-әрекеті экономикалық қатнастарға қатысушылардың тәртібіне жанама әсер еткендіктен, экономикалық реттеудің бір сәті бар. Мысалы, егер мемлекет ресурстар бағасына бақылау жасауға тырысса, ол өдірушінің қызмет тәртібін өзгертеді және өндірістік бағдарламасын қайта құруға, инвестицияны қаржыландыруға жаңа көдерін пайдалануға мәжбірлейді және т.б.