Болжамдау және жоспарлау әдіснамасы

• жоспарлау өзіне мақсаттар мен міндеттерді қалыптастыруды және

баяндауды кіріктіреді.

• бағдарламалау деп мақсаттарға жету үшін пацдаланылатын

құралдардың қолда барын  іріктеуді және жаңаларын табуды түсіндіреді;

• бюджет жасау жалпы көпжылдық бағдарламаларды қаржы жылдары

бойынша жылдық бюджеттік  цифрлар тіліне аудару процесі. Бұл  дәстүрлі бюджеттік топтастыру бойынша  сан жағынан тұлғаланған операциялардың бүкіл жиынтығын бөлу процесі.

Қаржыны жоспарлау (болжау) белгілі әдістердің көмегімен жүзеге асырылады, олардың қатарына жататын ең маңыздылары мыналар:

1. Экстрополяция (немесе коэффициенттер) әдісі. Оның мағынасы

қаржылық көрсеткіштерді олардың динамикасын белгілеу негізінде  анықтауда болады. Есеп қисаптар есепті кезеңнің жетістіктері және оларды өсудің немесе төмендеудің салыстырмалы тұрақты қарөынына түзету негізінде жүргізіледі.

Мұндай тәртіптің айтарлықтай  кемшіліктері бар :

• мүмкін болатын ішкі шаруашылық резервтер анықтауды есепке 

алмайды;

• материалдық және ақша ресурстарын пайдалануға теріс әсер етеді,

өйткені жоспарланатын  кезеңге олардың көлемі қол жеткен деңгейге қарай анықталады.

2. Нормативтік әдіске сәйкес жоспарлы қаржылық көрсеткіштер

белгіленген нормалар мен  нормативтердің негізінде есепке шығарылады.

3. Матеметикалық үзгалеу әдісі: процестің құру және оны қаржы

саласына көшіру.

4. Баланстық әдіс шығындардың оларды жабу көздерімен

үйлесушілігін, қаржы  жоспарларының барлық бөлімдерінің, сонымен бірге өндірістік жоспарларының  барлық бөлімшелерінің , сонымен бірге  өндірістік және қаржылық көрсеткіштердің  өзара үйесушін қарастырады. Қаржы балансының  талаптарын сақтау үшін кәсіпорынның, саланың, бюджеттің, бұкіл ұлттық шаруашылықтың шығындары мен  табыстарының арасында үйлесімсіздіктің пайда болуынан сақтандыруға; ұлттық шаруашылықты дамытудың қажетті қарқындары мен үйлесімдарін анықтауға; ішкі резервтерді жұмылдыруды ескере отырып оларды жан жақты негңздеуге мұмкіндік берді.

5. Сараптық бағалаулар әдісі жоспарлау объектісінің жай-күйінің

параметрлерін анықтау  үшін аса біліһті мамандардың  тәжірибесін пайдалануды қажет  етеді.

Объективті талаптарға жауап беретін қаржылық жоспарлауды  ұйымдастыру оның негізгі қағидаттарын саналы есепке алуды қажет етеді. Отандық экономикалық әдебиеттерде қаржылық жоспарлаудың қағидаттарын анықтауда әр түрлі көзқарас бар. Алайда қағидаттар басқарудың бұл стадиясының негізгі ережелері ретінде дамудың барлық дәуірі, кезеңдері үшін бірдей болады. Өзгеретін жоспарлаудың қағидаттары емес, тек оларды іске асырудың механизмі, өндіргіш күштерідің, ғылымның және көптеген басқа факторлардың даму деңгейіне байланысты оның әдістері өзгереді.

Қаржылық жоспарлауда  тарихи мына ұйымдық қағидаттар қалыптасты: ведомстволық, салалық, аумақтық және предметтік мақсатты. Ведомстволық және салалық қағидаттар экономиканы бір орталықтан басқарудың (оның қатаң, әміршіл әдістерімен) кезеңіне сипатты болды.

Нарықтық қатынастар жағдайында аумақтық және предметтік мақсатты қағидаттар кеңінен қолданылатын болды. Аумақтық қаржылық жоспарлау  әміршіл аумақтық бөліністердің  қаржы ресурстарын анықтауға мүмкіндік береді; ресурстар ауқымын шаруашылық қызметтің нәтижелеріне тәуелді ғып қоюға көмектеседі; объектиті себептер бойынша ресурстардың тапшылығы жағдайында аймақтың қолайлы әлеуметтік дамуын қамтамасыз ету үшін оларды орталықтандырылған қорлар арқылы қайта бөлу мүмкін.

Қаржылық жоспарлаудағы  предметтік мақсатты қағидат белгілі  бір экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, мәдени және басқа бағдарламаларды  қамтамасыз ету үшін қаржы ресурстарын  нақтылы қалыптастыруға және пайдалануға бағытталған.

Қаржы жоспарларын жасау  негізінен үш кезеңнен тұрады: бірінші  кезеңде есеп беріліп отырылған  мезгілдің қаржылық көрсеткіштердің  орындалуына экономикалық талдау жасалады. Қаржылық көрсеткіштерді талдау өндірістік мәліметтермен өзара байланысты жүргізіледі. Мұның өзі қаржыларды толық жұмылдырудың себептерін ашуға, оларды пайдаланудың тиімділігі дәрежесін анықтауға, ішкі шаруашылықты резервтерді табуға мүмкіндік бреді.

Екінші кезеңде әлеуметтік және экономикалық даму жоспарлары мен  бағдарламаларының көрсеткіштері негізінде кірістер мен шығыстардың нақтылы түрлерінің есеп қисаптары жасалады.

Үшінші кезеңде сметедағы  тапсырмалар және кірістердің баптары  үйлестіріліп, теңестіріледі. Егер қарастырылған  шаралар мен жоспарлы тапсырмалар  ақша ресурстарымен сәйкес келмеген жағдайда табыстар мен қорланымдарды көбейтудің көздері іздестіріледі, оларды аса тиімді пайдаланудың жолдары анықталады, ал кейбір жағдайда шығындардың жеке түрлерін тікелей қысқарту қарастырылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Жоспарлау – атқарылатын іске бағытталған, ақпаратты саналы түрде талдау процесі. Кез-келген шаруашылық қызметтің мақсатқа жетуі, ғылыми немесе логикалық тұрғыдан нәтежиесін болжаудың әсерінен болады. Болжау болашақта туындауы мүмкін қиындықтар мен жағдайларды алдын-ала қарастыруға мүмкіндік береді. Сонымен, болжаудың екі түрі болады: теориялық-танымдылық және басқарушылық болжау.

Жоспарлау мен болжау – бұл, Экономиканың обьективті тәуелділігі мен себеп-салдар нәтежиесінде, әлеуметтік және ғылыми-техникалық прогрессте, қоғамдық өнімділіктің дамуы мен нәтежиесін алдын-ала ғылыми тұрғыдан көре білу.

Болжау мен жоспарлау әдістері - кәсіпорынның (фирманың, компанияның), оның бөлімшелерінің, басқарудың басқа  деңгейлеріндегі болжамдары мен  жоспарларын әзірлеу тәсілдері. Неғұрлым әмбебап және басқарудың барлық деңгейінде таралған түрі – жоспарлаудың теңгерімдік әдісі. Оның мәнісі ресурстардың бары-жоғынан немесе олардың құралу көздерінен және тиісті қажеттіліктерден құралатын өзара теңгерімді кестелер нысанындағы теңгерім жасауда. Теңгерім заттай тұлғада, олардың кейбіреулері, мыс., өндірістің көлемін қаржымен байланыстыру кезінде немесе кіріс пен шығыс теңгерімі – ақшалай тұлғада әзірленеді. Болжауда (жоспарлауда) нормативтік әдіс т е қолданылады. Оның мәнісі бірқатар жоспарлық (болжамдык) есептердің ғылыми негізделген нормалар мен нормативтерді шикізат пен материалдардың, отын мен энергияның, еңбек және қаржы ресурстарының бір енім өлшеміне шаққандағы нормаларын, салықтар мен алымдардың, бюджетке төленетін төлемдердің мөлшерлемелерін, тозымпұл (амортизация) нормаларын, т. б. қолдана отырып орындалатынында

Қаржылық жоспарлау  мен болжау бұл қаржы механизмінің қосалқы жүйесі, саналы басқарудың аса маңызды элементтерінің бірі және әлеуметтік экономикалық жоспарлаудың құрамды бөлігі. Олар экономиканың үйлесімді және тепе теңдік дамуына жетуге, біртұтас ұлттық шаруашылық кешенінің барлық буындарының қызметін үлестіруге, қоғамдық өндіріс өсуінің жоғарғы қарқынын қамтамасыз етуге, халықты әлеуметтік қорғауға бағытталған. Қаржылық жоспарлаудың өзіндік ерекшелігі сол, бұл жоспарлау өндірістің материалдық заттай элементтері турасында, ақшамен қоғамдық ұдайы өндіріске белсенді ықпал жасау турасында ақша қозғалысының салыстырмалы дербестігімен шарттасылған ақша нысанында жүзеге асырылады.

Қаржының табысты іс-әрекет етуі және қоғамдық процестерге белсенді ықпал ету көбінесе қаржы ресурстарының қозғалысын, шаруашылықты жүргізудің барлық деңгейлерінде ақша қорларын қалыптастырып, бөлуді алдын ала үлгілеуге байланысты болады. Мұндай процесс тәртіпті (реттілік) анықтайтын өзара үйлесілген тапсырмалардың, көрсеткіштердің кешенді жүйесін жасауды, ақша түсімдерін жұмылдырудың прогррессивті нысандарын қолдауды қажет етеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

1. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі  - Алматы – 1994.
2. Қазақстан Республикасының  Бюджеттік  Кодексі.
3. ҚР Президенті  Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы

2009 ж.

4. Амрекулов Н. «Организация финансовой и бюджетной системы»

//Транзитная экономика  2002 ж. №6  56-58 б. 

5. Булатова А.С.   Экономика // Москва. Из.Дом: Юрист-2002 г.
6. Бисенғазиев М.Б., Хамитов А.Ш. Кәсіпкерлік негіздері: Оқулық.

Лекциялық курс. Орал: БҚМУ баспасы, 2001-242 бет.

7. Жолдасбаева Г.Ө.  «Кәсіпорын  экономикасы»  Оқу  құралы 

Алматы «экономика» - 2003,  5 бет      

8. Жалғасбаев Р. «Мемлекеттік қаржы жүйесіндегі бюджеттік

процедураның  орны мен  ролі» // Аль Пари  2004 ж. №1 62-67 б.

9. Кеулімжанов Қ.К., Әжібаев З.Н., Құдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік

есеп принциптері: Оқу  құралы. Алматы: Экономика, 2003-360 бет.

10. Көшенова А.М. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары. Оқу

құралы.-Алматы: Экономика, 2000.-328 бет.

11. Көшенова А.М. Бағалы қағаздар нарығы: Оқу құралы: Оқу құралы-

Алматы: Экономика. -1999.-234 бет.

12. Н.Ә.Назарбаев, «Сындарлы он жыл» /Алматы, 2002ж.
13. Қазақ Совет энциклопедиясы. Бас редакторы М.Қ. Қаратаев. Алматы

қаласы,1977 жыл.

14. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы: Оқу

құралы – Алматы: экономика, 2003-252 бет.

15. Макконелл К.Р. «Экономикс»,/Москва, Республика, 1995ж.
16. Сахариев С.С., Сахариева А.С. «Жаңа кезең – экономикалық

теориясы», /Алматы, «Дәнекер», 2004ж.

17. Өмірзақов  К.Ө.  «Кәсіпорын  экономикасы»  Оқу  құралы Орал –

2003,  5  бет 

18. Шеденов Ө.Қ., Сағындықов Е.Н., Жүнісов Б.А. ж/е т.б. «Жалпы

экономикалық  теория», Ақтөбе, 2004ж.

19. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Габдуллин Т.Г., Шмидт О,И.

Кәсіпорындағы бухгалерлік  есеп: өнделіп және толықтырылып үшінші басылуы. Алматы: Қазақстан аудит  орталығы, 2002-656 бет.

20. Самрат Жақсыбай «Бәсекеге қабілетті болу-стратегиялық мақсат»
21. // Егемен Қазақстан 2006 ж.  17 ақпан.
22. Сансызбаева Р.С. «Бюджеттік саясат»  //Қаржы Қаражат 2005 ж. №6 

61-64 б.

23. Ілиясов Қ.К., Құлпыбаев С.  Қаржы.