Қазіргі кезде Казақстан Республикасы

Мазмұны 
Кіріспе .3 
1 Бәсеке – нарықтық механизмінің басты элементі ..6 
1.1 Бәсекенің теориялық мәні ..6-9 
1.2 Бәсеке және оның нарықтық экономикадағы рөлі 10-13 
1.3 Бәсекенің түрлері және әдістері 13-16 
2 Жетілген және жетілмеген бәсеке нарығының жұмыс істеу механизмі 17 
2.1 Жетілген бәсекеде нарықтық механизм ..17-23 
2.2 Жетілмеген бәсекеде нарықтық құрылымының негізгі механизмі 24-28 
Қорытынды ..29-30 
Әдебиеттер тізімі ..31 
Кіріспе 
Курстық жұмыстың өзектілігі. Қазақстанның болашағы, әлемнің бәсекеге барынша қабілетті елу елінің қатарына кіруі, оның экономикасының инновациялық даму жолына сапалы көшуіне тікелей байланысты. 
Соңғы 20 жыл бойында елдің, ұлттың, экономиканың бәсекеге қабілеттілік тұжырымдамасы экономикалық даму теориясында айтарлықтай маңызға ие. Ол ел өзінің экономикалық болашағын қалай қалыптастырып жатқандығын көрсетеді; ал оны бағалау маңызды экономикалық көрсеткіштермен ғана емес, экономикадық маңықы бар саяси үрдістердің салдары және қоғамдық басқару, білім деңгейі, ғылыми база, ақпараттық құрылымның жоғарғы деңгейде дамуы, инновацияға мәдениет пен құндылықтар жүйесінің қолайлығы сияқты экономикалық емес көрсеткіштермен жүзеге асырылады. 
Елдің бәсекеге қабілеттілігі – бұл ел экономикасының халықаралық саудаға қатысуы, әлемдік нарықта белгілі сегменттерін кеңейту және ұстап тұру, әлемдік үлгіге сай өнім өндіру қабілеттілігі. Ол өндірістің техникалық – экономикалық деңгейімен, өндірістің шығындар көлемімен, өндірілген тауардың сапасымен инфрақұрылымның дамығандығымен, абсолютті және саластырмалы артықшылықтардың болуымен анықталады. 
Қазіргі нарықтық экономика негізінде шығарылған өнімнің сапасына басқалай талап қояды. Бұл қазіргі дүниеде кез келген кәсіпорынның өмір шендігі, оның тауарлар нарығында және қызмет көрсетудегі орнықты жағдайы бәсекеге жарамдылық деңгейін көрсетеді. Өз кезегінде бәсекеге жарамдылық екі көрсеткішке байланысты – баға деңгейіне және өнім сапасы деңгейіне. Ал екінші фактор бірте-бірте бірінші орынға шығады. Еңбек өнімділігі, ресурстардың барлық түрлерін үнемдеу өнімнің сапасына тікелей орын береді. 
Қазіргі заман талабы, жоғары сапалы тауарды шығару негізгі мәселесі болып табылады. 
Қазіргі кезде Казақстан Республикасы сапаның деңгейін көтеру үшін көп көңіл бөліп жатыр. Бәсеке болмаса тауар сапасы да төмен болады. Казақстан Республикасы әлемдік сауда ұйымна кіруіне байланысты тауар өнімінің сапасын көтеруі қажет. Дүниежүзілік аренада бәсекеге түсе алатындай өнім жасап шығару керек. Казақстан Республикасы кіші және орта бизнесты дамыта отырып, жоғары сапалы өнім шығаруға ұмтылуда. Ол тауардың бағасы төмен, сапасы жоғары, қорабы мықты және тұтынушылардың талабына сай келетін болса – ол бәсекеге түсе алады. Казақстан Республикасы барлық өнімдердің сапасын көтеріп, дамыған елдер біздің елдің өнімін сатып алатын деңгейге жетуге тиіс. 
Тек бәсеке – қүрес бола отырып, тауар өнімінің сапасының деңгейі көтеріледі, бұл экономикада өте маңызды – деген гипотиза шығарып отырмын. Соны ашу үшін кітаптармен газеттерді оқып, талдап бұл жұмысты жаздым. 
Бәсеке жағдайында кез – келген шаруашылық шаманың қызметі екі түрлі бақылауға ұшырайды. Бір жағынан ол фирманың шегіндегі ішкі тікелей бақылау болса, ал екінші жағынан нарықтығы бәсекелес фирмалар тарапынан болып, нарқтық қатынастардың түпкі нәтижелері негізінде айқындалатын жанама түрдегі сыртқы бақылау. Бақылаудың екінші формасы алдыңғысына қарағанда анағұрлым катаң, бірақ әділ болып келеді, яғни кез – келген шаруашылық шаманың қызметіне объективті түрдегі бағаны өзінің жеке мүдделеріне сай қандай да бір бәсекелес фирманың тауарына ілтипат қойған сатып алушының өзі береді. 
Нарықтық бәсеке – экономикалық бақылаудың ең тиімді де арзан түрі, өйткені ол қоғамнан ең төменгі деңгейіндегі шығындарды талап етеді. Бақылаудың осындай түрі ең маңызды да динамикалы күш бола отырып, өндірушіні үнемі шығындары мен бағаларды төмендетуге, өтім көлемін арттыруға, тапсырыстар мен тұтынушы үшін сапаны жақсарту мақсатында жүргізіп отыратын күресі. 
Курстық жұмыстың мақсаты. Нарықтық экономикадағы бәсекенің рөлін зерттей отырып, тақырыпқа сай ашу, нарықтық бәсеке және оның түрлерін зерттеу. 
Курстық жұмыстың міндеттері: 
Нарықтық экономикадағы бәсекенің рөлін анықтау; 
Нарықтық экономикадағы бәсекенің түрлерін, мәнін және қазақстандағы бәсекенің қалыптасу және даму жағдайларын қарастыру т.б.

1. Бәсекелестік ұғымы және түрлері

2. Бәсекеге қабілеттілік

1. Бәсекелестік- шаруашылық  субъектілердің күресі, нарық механизмнің  элементі, капитал салымдарының  тиімді жағдайлары үшін нарық  субъектілердің күрес түрі. Бәсекелестік  – нарық экономикадағы бақылау  механизмі, себебі ол тұтынушылардың  талаптарын сәйкесті түрде қанағаттандыруға  өндірушілерді мәжбүрлейді.

Бәсекелестіктің бірнеше  деңгейлерін ажыратады:

1. Функциялық, тұтынушылардың  бірдей сұранымдарын қамти алатын  басқа тауарлар болған кезде  пайда болады. Мысалы, шайға функциялық  бәсекелестікті кофе, шырын, лимонад  құрайды.

2. Түрлісі, бір бірімен  бәсекелестік болатын тауардың  түрлеріне қатысты. Мысалы, шайға  байланысты- көк шай, қара шай,  каркаде және т.б. болады

3. Пәндік, бірдей тауарларды  өндіретін және бірдей қызметтерді  көрсететін фирмаларға қатысты.  Мысалы, «Лисма», «Липтон», «Беседа», «ГринФилд» маркалары бірі біріне бәсекелес болады.

Бәсекелестіктің жағдайына  байланысты нарықтың төрт түрі белгілі.

Таза бәсекелестік нарығы ұқсас тауар, қызметтерді сататын және сатып алатындардан тұрады. Сұраныс пен ұсыныстың әсерінен бағалар нақты тауарға және белгілі уақытта бірыңғайланады.

Бірде бір сатушы нарық  бағасынан жоғары бағаны сұрай алмайды. Сатып алушы нарық бағасынан  төмен бағамен де сатпайды, себебі нарық бағасымен тауарларын сата алады. Нарық жетілген сайын бір  тауарға әр түрлі жерде оны  сатып алушылар бір бағамен сатып  ала алады.

Монополиялық  бәсекелестік нарығы бағаның бірыңғай деңгейінде емес, ал оның кең көлемінде мәміле жасай алатын сатушылар мен сатып алушылардың көпшілігінен тұрады. Осындай кең көлемдегі бағалардың болуы сатушылар сатып алушыларға бір тауардың түрлі баламаларын, түрін ұсына алатындығына байланысты. Тауардың ерекшелігі ерекше сапа, пішіні, түсі, стилінде көріну мүмкін. Осы нарықтың негізгі белгісі болып тауардың, қызметтің фирмалық дифференциациясы, патент, лицензиямен, фирмалық марка, атаумен бекітілетін тауар немесе қызметтердің белгілі тұтынушы үшін арналуы табылады.

Олигополиялық нарық бір бірінің баға қалыптастастыру және маркетинг стратегияларына сезімтал бірнеше сатушылардан тұрады.

Бұл нарықтың түрінде:

· Бірнеше кәсіпорын барлық нарықты немесе оның көп бөлігін қамтиды (тауар бір түрлі және стандартталған немесе фирмалық маркамен ерекшеленген болу мүмкін)

· Кем дегенде бірнеше кәсіпорын үлкен үлес салмақтары бар (20% жоғары) және олар тауардың нарық бағасына әсер ете алады, бағаны талап етіп немесе сату көлемін өзгертіп немесе басқа баға қалыптастыру факторлары әсер ету арқылы.

· Кәсіпорындар бәсекелестерден өз тәуелділігін мойындайды және олардың жауаптарын ескеру керек

Таза бәсекелестік нарығы. Бұл нарық түрі бір шаруашылық субъектінің басымдығын белгілейді. Тауардың сатушысы нарықта біреуі және сол тауардың жақын ауыстырушылары жоқ. Бұл мемлекеттік ұйым, реттелетін монополия немесе жеке реттелмейтін монополия болуы мүмкін.

3. Әрбір фирманың қызмет  етуінің жетістігі өнімнің бәсекеге  қабілеттілігіне тәуелді. Тауардың  бәсекеге қабілеттілігі – көпжақты  ұғым, оның нарықтың шарттарына, тұтынушылардың талаптарына тек  ғана сапалық, техникалық, экономикалық, эстетикалық сипаттамалары бойынша  емес, коммерциялық және тағы  басқа сату шарттары бойынша  сәйкестігі. Мысалы, тауардың бәсекеге  қабілеттілігі деп:

1) Бәсекелес тауар- ұқсастарды  кең ұсынылу жағдайында нарықта  жетістігін белгілейтін, тауардың  тұтынушылық және құндық сипаттамалардың  кешені;

2) Басқа ұқсас тауарларға  қарағанда тұтынушылардың қажеттіліктерін  қанағаттандыру дәрежесі мен  деңгейі бойынша және сатып  алу және пайдалану шығындары  бойынша ерекшелігін көрсететін  тауардың тұтынушылық қасиеттердің  жиынтығы;

3) Басқа ұқсас тауарлармен  салыстырғанда белгілі нарықтың  белгілі уақыттағы талаптарына  сапалық және құндық сипаттамаларының  үздік сәйкес келуі арқасында  тұтынушылар үшін өнімнің қабілеті;

4) Белгілі пәннің мүмкіндігі  әлеуетті және/немесе нақты бәсекелестікті  қамту мүмкіндігі.

Тауар бәсекеге қабілеттілігін құраушылары болып нақты нарықта  жетістікке жету үшін қажетті белгілі  экономикалық, техникалық және коммерциялық сипаттамаларының деңгейі болып  келеді. Кейбір құраушыларды шартты түрде қатаң, кейбіреулерін жұмсақ деп қарастыруға болады.

Пайдаланылған әдебиет

1. Глущенко В.В., Глущенко И.И. Разработка управленческого решения. Прогнозирование – планирование. Теория проектирования экспериментов, г..

Железнодорожный: ООО НПЦ  «Крылья», 2000.

2. Егорова Н.Е., Модунов  А.С. Применение моделей и методов  прогнозирования спроса на продукцию  организаций сферы услуг, М.: ЦЭМИ, 2000.

3. Литвак Б.Г. Разработка  управленческого решения, М.: Дело, 2000.

4. Стивенсон В.Дж. Управление производством, М.: ООО «Издательство «Лаборатория базовых знаний», ЗАО «Издательсьво БИНОМ», 1998.

5. Clemmer E. C., Shneider B. “Towards Understanding and Controlling Customer Dissatisfaction with Waiting during Peak Demands Times”. Designing a Winning

Service Strategy, eds. M. Jo Bitner, L. A. Grosby. American Marketing Association, Chicago, 1983.

6. Hall R. W. Queuing Methods for Services and Manufacturing. London, Prentice-Hall, 1991.