Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың тепе теңдігі

                  Макроэкономикалық тепе-теңдік

Макроэкономика – бұл  ұлттық экономиканың жалпы бағытын  және даму заңдылықтарын зерттейтін экономикалық ілімнің бөлімі.      Макроэкономика экономиканы жалпы  бірыңғай қарастырады, оның тұлғалары  болып үкімет, кәсіподақ, орталық  банктер, өндірушілер және тұтынушылар  жалпы тұлға ретінде мемлекет көлемінде қарастырылады. Макроэкономика тауар көлемі мен бағасын агрегатталған, жинақталған өлшемдермен қарастырады. Мұнда ашылған заңдар үкіметтің  экономикалық саясатын жасауға негіз  болып табылады.

     Макроэкономикалық  аспектіде ұлттық экономиканың  құрылымы елдің өндірістік ресурстарының  бір-бірімен нақты қалыптасқан  қатынастар жүйесімен олардың  мөлшерінің экономикалық агенттер  арасында өндіріс бөлумен, сонымен  қатар ұлттық өнімнің өндірілу, бөлу, айырбас және тұтыну процесінде  қалыптасқан құрамдық бөлінуімен  сипатталады.

Ұлттық экономиканың тепе-теңдікте қызмет етуі деп, барлық бір-бірімен  байланысты нарықтарда сұраныс пен  ұсыныстың тең болған жағдайы  түсініледі.

     Жалпы экономикалық  тепе-теңдік идеясы бұдан көп  бұрын экономист-классиктердің назарын  аударған А.Смиттің айтуы бойынша,  өндірушілер мен тұтынушылардың  бір-біріне еркін әсер еткен  жағдайында хаос орын алмайды.  Бұл жағдайда индивидтердің жеке  табыс көздеп жасайтын іс-әрекеттерінде  экономикалық тәртіп орын алады.  Осы болмыс баршаға қолайлы  жалпы тепе-теңдікке жетуге мүмкіндік  әкеледі.

Жетілген бәсеке жағдайында жалпы тепе-теңдік болу мүмкіндігін  тұңғыш дәлелдеген Л.Вальрас.

       Микродәрежедегі  жалпы экономикалық тепе-теңдіктің  болуы тауарлардың, қызметтердің  және өндірістік ресурстардың  әр түрлерінің сұранысы мен  ұсынысының тең болуымен байланысты, ал макроэкономикалық тепе-теңдік  жиынтық сұраныс пен жиынтық  ұсыныстың теңесуімен белгіленеді.

       Басқаша  айтқанда, Вальрастың заңы бойынша,  егер кейбір нарықтарда артық  сұраныс болса, онда басқа нарықтарда  да осы көлемде артық ұсыныс  болуға тиісті. Нәтижесінде, артық  сұраныс пен артық ұсыныстың  сомасы, қашан болмасын нөлге  тең болады.

       Ұлттық  экономикалық тепе-теңдікке жету  үшін А.Маршаллдың неоклассикалық  концепциясы кең қолданылады.  Оның мәні: өндірушілер мен тұтынушылар  өздерінің сату және сатып  алу жоспарларын экономикалық  коньюктураның жағдайын үйлестіреді.  Нәтижесінде, нарықтағы тепе-теңдік  сұраныс бағасының ұсыныс бағасынан  артық болуының арқасында орнайды.  Осындай артық болушыларды есепке  ала отырып, өндірушілер ұсыныс  көлеміне өсіреді, немесе төмендетеді.

      Экономикалық  тепе-теңдік түсінігіне жетімсіз  информация, экономикалық субьектілердің  болжауларының қателіктерінің немесе  мемлекеттің экономикалық саясатының  тұрақсыздығының нәтижесінде пайда  болған, экономикалық коньюктураның  ауытқуларын жатқызады. Бұл жағдайда, экономикалық субьектілердің күтімдеріне сәйкес келетін экономикалық болмыстың практика жүзінде қандай болмасын, ол тепе-теңдік болмысы деп ұйғарылады.  Ал эконмикада рационалды субьектілер әрекет еткендіктен, олардың күтімдері орынды деп есептеледі, оларды тепе-теңдікке жету үшін мемлекеттің кірісуі қажет болмайды.

      Ұлттық  экономикалық қызмет ету нәтижесін  өлшеу үшін теория мен шаруашылық  практикада әр түрлі көрсеткіштер  қолданылады. Бұл көрсеткіштердің  бірнеше түрі ұлттық өндірістің  көлемінің шамасын бағалау үшін  қолданылады. Оған жататындар: жалпы  қоғамдық өнім, түпкі қоғамдық  өнім, таза қоғамдық өнім, таза  ұлттық өнім, жалпы іштік өнім, ұлттық табыс, жеке табыс, арадағы  өнім.

    Ұлттық есептің  БҰҰ статистикалық комиссиясы  жасаған стандарттық жүйесі әлем  практикасында 1953 ж. бастап қолданылып  келеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

             Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныстың тепе теңдігі.

 

Жиынтық сұраныс д/з – сатып алушының сұранысы,өндірілген өнім саны мен баға-ң жалпы деңгейінің арасындағы тәуелділік.Басқа сөзбен айтқанда,жиынтық сұраныс қисығы әрбір берілген баға деңгейінде сатып алатын тауар-р мен көрсетілген қызметтер санын көрсетеді.

Жиынтық сұраныс (AD)экономикада өндірілген тауарлар мен қызметтерге кеткен барлық шығындардың  сомасы.  Ол экономикалық агенттермен  сұралған жиынтық өндіріс пен  экономикадағы бағаның жалпы  деңгейі арасындағы байланысты білдіреді.

Бұл көрсеткіш  үй шаруашылығының (С) тұтыну сұранысы,  кәсіпкерлік сектордың инвестициялық  сұранысы (І) және мемелекеттік сұраныс  сомаларына тең. AD = C + I + G

Біз жиынтық  сұраныстың сандық ақша теориясы-ң  базасында қарапайым теңдеуін құра аламыз: MV=PY

M – ақша  ұсынысы V – ақша айналымы-ң  жылдамдығы

P – баға  деңгейіY - өндірілген өнім ж/е  көрсетілген қызмет саны.

Ақша ұсынысы-ң  бұл теңдеуі өндірістің атаулы көлемін  анықтайды,ал ол өз кезегінде баға деңгейіне  ж/е өндірілген өнім санына тәуелді.

Жиынтық сұранысқа әсер етуші факторлар. Жиынтық сұранысқа баға және бағадан тыс факторлар әсер етеди. AD ға әсер ететін бағаның нәтижелері:

1. Пайыздық мөлшерлеменің нәтижесі:

Яғни пайыз мөлшерлемесінің  әсері елдегі бағалар деңгейі  жоғарлағанда нақты ақша массасынның  көлемі төмендейтінін білдіртін  нақты ақша масссасының төмендеуі  өз кезегінде ақшалар бағасы секілді  пайыз мөлшерлемесініің жоғарлауына  алып келеди. Алайда неғұрлым пайыз  мөлшерлемесі жоғары болса, соғұрлым инвестициялық  сұраныс төмен болады. Сонымен  бірге пайыз мөлшерлемесінің  жоғарлауына тұтынушылық сұраныс  ықпал етеді, себебі көп уақыт  бойы қолдананатын көптеген тауарлар тұтынушылық несиенің негізінде  алынады. Ал несиенің қымбаттауы тұтынушылық  шығындардың төмендеуін туғызады.

2. Байлықтың нәтижесі. Нақты ақша қорларының, яғни байлықтың төмендеуі өз кезегінде бағалардың жалпы деңгейінің жоғарлауы кезінде тұтынушылық сұраныстың төмсендеуі алып келеді, бұл АД қисығының теріс көлбеулігімен бейнеленеді. Байлықтың әсерін былай көрсетуге болады:
3. Импорттың нәтижесі

Импорттың әсері елдегі бағалар  деңгейінің жоғарлауы кезінде шетелдік өндіріс тауарлары мен қызметтері салыстырмалы түрде арзанырақ болатындығын білдіреді. Бұл жағдайда халық отандық  тауарлардың аз бөлігін және шетел  тауарлырының көп бөлігін тұтынады. Шетелдіктер отандық сұранысын  қысқартады. Нәтижесінде, отандық экспорттың көлемі азаяды, ал импорттың көлемі көбейеді де, жиынтық сұраныстың жалпы  көлемі төмендейді.

Жиынтық сұранысқа бағадан тыс  факторлар әсер етеді:

1. Тұтынушылардың шығындарының өзгеруі;

Тұтынушының әлеуметтік жағдайы

Тұт күтімі

Тұт қарыздары

Салықтық мөлшерлеме

2. Инвестициялық шығындардың өзгеруі, ол мына өзгерістерге тәуелді