ҚР салық жүйесі

2.3 Қазақстан  Республикасындағы салық түрлері.

Қазақстан Республикасының  салық жүйесі салықтардың, алымдардың және баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін құқықтық нормаларды және салық службасының органдарын қамтиды.  
Қазақстан Республикасының салықтарның, салық сипатындағы алымдардың тізбесі мыналарды қамтиды:  
1. Салықтар:  
1. Корпорациялық табыс салығы.  
2. Жеке табыс салығы.  
3. Қосылған құнға салынатын салық.  
4. Акциздер.  
5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері.  
6. Әлеуметтік салық.  
7. Жер салығы.  
8. Көлік құралдарына салынатын салық.  
9. Мүлікке салынатын салық.  
2. Алымдар:  
1.Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.  
2.Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.  
3.Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.  
4.Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.  
5. Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.  
6.Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.  
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.  
8. Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.  
9. Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы.  
10. Аукциондардан алынатын алым.  
11. Елтаңбалық алым.  
12. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.  
13. Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым.  
3. Төлемақылар:  
1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.  
2. Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.  
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.  
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.  
5. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.  
6. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.  
7. Раиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.  
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.  
9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.  
4. Мемлекеттік баж.  
5. Кеден төлемдері:  
1. Кеден бажы.  
2. Кеден алымдары.  
3. Төлемақы.  
4. Алымдар.  
Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы «Бюджет жүйесі туралы» Заң мен тиісті жылға арналған республикалық бюджет туралы заңда белгіленген тәртіппен тиісті бюджеттердің кірісіне түседі.  
Салық жүйесі өзінің құрамына мемлекеттік салық службасының – Қаржы министрлігін, облыстардағы, аудандардағы, қалалардағы және қалалардағы аудандардың салық комитеттерін қамтиды. Салық службасы органдары салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық түсуін, міндетті зейнетақы жарнамаларының толық және дер кезінде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің салықтық міндеттемелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады.  
«Салық» және «Салық салу» ұғымдарын ажырата білген жөн: бірінші жағдайда – бұл экономикалық және қаржы категориясы, екіншісінде – экономикалық-құқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін өндіріп алу (есептеу және алу) процесі.

2.4. Ғалымдар  мен тәжірибешілердің пікірлеріндегі  салық жүйесі туралы көз қарастар

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті Төрағасының орынбасары: А. Базарбаева  
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитетінің мекен – жайына аумақтық салық органдары жіберген камералдық бақылау нәтижелері бойынша анықталған бұзушылықтарды жою туралы хабарламаларға салық төлеушілерден шағымдар түсуде. Бұл ретте Салық кодексінде салық актісі бойынша хабарламаларға жасаған салық төлеушілердің шағымдарын уәкілетті мемлекеттік органның қарауы көзделген.  
Сондай – ақ аумақтық салық комитеттерінің камералдық бақылау нәтижелері бойынша салық төлеушілерге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есептелген сомасы туралы хабарламалар жіберген жағдайлар болды.  
Соған байланысты мынадай түсініктеме жасаймыз.  
Салық кодексінің 517 – бабында салық бақылауының нысандары салық тексерістері түрінде де, сондай – ақ камералдық бақылау түрінде де көзделген.  
Салық кодексінің 18 – бөлімінің ережелерінде есептелген салықтар, өсімдер мен айыппұлдар сомаларына қатысты Салық тексерістері актілері бойынша хабарламаларға салық төлеушілер шығымдарын қарау тәртібі айқындалған.  
Айтылғандарға байланысты, алдағы уақытта хабарламалардың дұрыс ресімделмеуіне және мұндай шағымдардың Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитетіне түсуіне жол бермеу үшін облыстар, Астана, Алматы қалалары бойынша салық комитеттеріне және № 1 Аймақаралық салық комитетіне осы түсініктемені төменгі тұрған аумақтық салық комитеттері мен салық төлеушілерге жеткізу тапсырылады.  
Қазақстан салық жүйесіндегі кейбір мәселелер : А.Д. Байдүйсенов  
Қандай да болмасын мемлекеттің салық жүйесі негізінен екі қызметті атқарады. Біріншісі фискалды қызмет болса, екіншісі реттеуші қызметі. Фискалды қызмет ешкімді де алаңдата қоймайды себебі кез келген мемлекеттің өмір сүруі үшін қаражаттың қажеттілігі өте маңызды нәрсе. Реттеуші қызмет әркімнің, мейлің мемлекеттің немесе кәсіпкерлердің болсын, аса қызықтыратын мәселесі болып табылады. Баршамызға белгілі таразының екі жағы бар, біріншісі мемлекеттің қажеттілігінен туындаса, ал екіншісі еркін кәсіпкерлікті ұстағандардың мүдделерінен шығады.  
Қазақстандағы салықтардың атқаратын реттеуші қызметіне кеңінен тоқталсақ, оның оншалықты өз атына сәйкес келе бермейтін жақтарын байқаумызға болады. Салықтардың реттеушілік ролі негізінен мынадай шарттарға жауап беруі қажет : мемлекеттік бюджетке түсетін кіріс мөлшерінің белгілі бір деңгейін ұстап отыру және кәсіпорындар мен жеке тұлғаларға салынатын салықтардың ауыртпалығын реттестіру.  
Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында болашақтағы мемлекетіміздің негізгі байлық көзі шикізатты, соның ішінде ең біріншіден мұнайды экспорттау болып табылады. Осыған сәйкес, салық жүйесінің алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі шикізатты экспорттаушыларға салынатын салықтардың тиімділігін арттыру болып табылады.  
Үкімет басшысының хабарлағанындай, 1999 жылдың қорытындысы бойынша, мұндайды экспорттау тек салық түрінде ғана мемлекеттік бюджетімізге 500 миллион АҚШ доллары шамасындағы қаржы түспей қалған. Мұндай көлемдегі қаржы республикалық бюджетіміздің төрттен бір бөлігіндей мөлшерін құрайды. Егер бұл көрсеткіш тек қана мұнай саласында орын алған болса, онда еліміздің бүкіл шикізатын экспорттаудан түспей қалған қаражаттардың мөлшерін қандай болар екен ?  
Осындай көлеңкелі экономиканың келеңсіз әрекеттерінен еліміздегі күнделікті тұрмыстық қажеттіліктерге аса зәру болып отырған тұрғындардың бөлігі көп зардаптар шегуде. Екінші жағынан, салық салынатын базаның кемуінен, экспорттаушы емес экономиканың басқа салаларында қызмет атқарып отырған кәсіпорындарға жүктелетін салық ауыртпалығы арта түсуде.  
Аталған кемшіліктерді жою үшін, ең алдымен салық заңына жаңадан өзгертулер енгізу аса қажет. Кіріс министірінің атап өткеніндей, жаңадан қабылданған салық кодексінде айтарлықтай өзгерістер енгізілмеген, демек, жіберілген кемшіліктер алдағы уақытта да жіберілуі мүмкін. әрине енгізілетін өзгерістер әбден саралануы және салық жылының басынан бастап іске асуы қажет. Салық төлеушілер үшін салық жүйесінің ең болмағанда үш – бес жылға дейін тұрақты болып қалуы аса маңызды шарт болып табылады.  
Тұрақсыз экономика жағдайында бұлай болу әрине мүмкін емес, әсіресе жалпы ішкі өнімнің мөлшері дүниежүзілік бағаға тәуелді жағдайында бұл өте қиынға соғады.  
Қорыта айтқанда, жоғарыда аталған ұсыныстарды жүзеге асыру қиынға соғады, ал олардан түсетін экономикалық тиімділік айтарлықтай болары анық. 

Пайдаланған әдебиеттер

1. О. Баймұратов  
Қазақстан қаржы нарығы.  
Алматы «Экономика» 2007 ж  
2. Б.Жүнісов, Ұ.Мәмбетов, Ү. Байжомартов  
Нарықтық экономика негіздері  
Алматы 1994 ж  
3. К.З.Хамитова  
Экономикажәне кәсіпкерлік негіздері  
Астана 2007 ж  
4. Н.Қ. Мамыров, М.Ә.Тілеужанова  
Макроэкономика  
Алматы «Экономика» 2003 ж  
5. Н. Г. Мэнкю  
Макроэкономика  
МГУ 
 

Қазақстан Республикасы Білім  және Ғылым министрлігі

«Жалпы  білім беру» кафедрасы 
 
 

Пәні: «Экономикалық теория»

Тақырыбы: «Қазақстанның салық  жүйесі: мәні,мазмұны және сипаттама» 
 
 
 
 
 
 
 

                                 Тексерген аға оқытушы : Кизимбаева А.Б.

               Дайындаған: ҚР-11 с/о студенті

                                       Тәңірбергенова Ж.А.