Қоғамдық өндірістің дамуы және ұдайы өсуі

Орындаған:

Тексерген:

жоспары

1.Қоғамдық өндірістің теориялық негізі.

       1.1. Өндіріс,  оның мәні және факторлары.

        1.2. Қоғамдық  өндірістің натуралды және тауарлы түрлері.

        1.3. Қоғамдық  өндірістің  дамуының шетел тәжірибелері.

2.Қоғамдық өндірісті талдау.

        2.1. Қоғамдық өндірістің құрылымы.

        2.2. Өндірістік құрылымның негізгі көрсеткіштерін талдау.

3.Қоғамдық өндірісті жетілдіру жолдары.

       3.1. Өндірістік процестерді ұйымдастырудың негізгі принциптері.

       3.2. Өндірістік қуатты қарқынды пайдалану.

Қорытынды

         Қоғамдық өндірістің түпкі нәтижесі оның онімі. Ол қоғамдық сипатта,өйткені қоғамдық еңбек бөлінісіне сай оның өндіруге өзара байланысты көптеген адамдар қатынасады. Әрбір өнімнің өзіне тән сипаты болады: тұтыну құны,айырбас құны немесе құн. Өндіріс – бұл қоғамның дамуы мен өмір сүруі үшін қажетті материалдық және рухани игіліктерді құру процесі. Қоғамдық өндіріс ұғымы жалпы алғанда- бұл абстракция. Бірақ ақылға сиымды абстракция. Себебі ол шын мәнінде жалпылама мағынаны білдіреді және өнеркәсіп ,ауыл шаруашылығы,құрылыс сияқты жиынтық өндірісте көрінеді. Экономикалық теорияда ресурстарды төрт топқа бөледі:

1.Табиғаттық  – өндірісте пайдалану үшін  әлеуметке жарамды табиғат куштері  мен заттар ,олардың ішінен сарқылмас  және таусылатын.

2.Материалдық  – қорытындысы болып саналатын  адамдардың өзі жасаған өндіріс  құралдары.

3. Еңбектің-жұмысқа  қабілетті жастағы адамдар. Бұларды  ресуртар ретінде алғанда әдетте  үш деңгейде бағалайды: әлеуметтік –демографиялық, кәсіби-мамандығы барлар және мәдени-білімділер.

4. Қаржылық-қоғамның  өндірісті ұйымдастыруға бөлуге  мүмкіндігі бар ақшалай күші.

     ӨНДІРІС МӘНІ Өндіріс дегеніміз-адамдардың өзіне қажеттілігін қамтамасыз ететін іс-әрекеті. Өйткені табиғат адамдарға керек игілікті бере алмайды. Оларды өндіру керек. Міне осыдан келіп,өндірістің объективтік қажеттілігі туады. Адамдарға керек қажеттіліктерді материалдық және рухани деп екіге бөледі. Мұның өзі сол қажеттілікке аса жақын келмесе де,бірақ олар адам өмірінің бастапқы кезіндегі табиғи және әлеуметтік жақтарын дұрыс көрсетеді. Рухани қажеттілікті қамтамасыз ету қиыншылық тудырмайды.Қазіргі қоғамдағы барлық өндіріс дамуының өзінен ол да қамтамасыз етіледі.  Адамдардың қажеттіліктерінде шек болмайды және ол үнемі өсіп отырады.  
Экономикалық теорияда бұл үрдісті «тұтыным жоғарылау заңы» көрсетіледі. Тұтыным қажеттілігі өскен сайын өндірісті итермелей береді. Сөйтіп өндірістің қызметі адамдар мен қоғамның қажеттілігін қамтамасыз ету. Бұл адамдар мен табиғат арасындағы өзара әрекеттер арқылы болады. Бұл әрекетте басты белсенділік көрсететін жағы адам болғандықтан,тағы да бір маңызды жағдайды айта кеткеніміз жөн. Өндіріс бұл адамдардың барлық жиынтық куштерді пайдалануын экономикалық теорияда «өндіргіш күштері» деген ұғыммен белгілейді. Өндіргіш күштін өсуіне екі погрессивтік үрдіс тән болса-олар енді кқп материал және еңбек сіңіруді керек етпейді. Бірінші үрдіспен табиғатты,екіншісімен-адамды сақтауға жағдай туды. Өйтпеген жағдайда,барынша өндіріс масштабы ұлғая бере,табиғатты да,адамды құртып жіберген болар еді.  Қоғамдық өндірістің негізгі факторлары. Материалдық игіліктерді жасап шығаратын процес ондіріс деп аталады. Өнім өндірісінде адам табиғат объектеріне әсер етеді, оларға өзінің материалдық қажеттерін қанағаттандыратындай форма береді. Айтқандай, өндіріс дегеніміз тікелей тұтыну үшін, немесе, өндірісті әрі қарай жүргізу үшін, табиғат заттарын өндеу болып табылады. Өндірістің осы қызметі онын әлеуметтік формасы қандай болмасын сақталады. Игіліктерді дайындауға қатысатын факторларды аныктап білу маңызды мәселе болып табылады. Экономмкалық теорияда өндірістін, мүмкіндігі мен нәтижелілігіне шешуші әсер ететін ерекше маңызды элементті, немесе объекті, өндіріс факторлары деп атайды. Өнім өндіруде пайдаланатын осындай факторлар өте коп болады. Және әр жекелеген өнімді өндіруге икемделген өзіндік факторлар болады. Сондықтан оларды біріктіріп, топтастыру қажет. Факторларды бөліп, топтастырудың көптеген әдістері бар.

Экономикалық теорияда үш негізгі өндіріс факторын бөле жара атайды:

1)Жер  -өндіріс факторы ретінде үштік  маңызға ие:

-kең  мағына бұл өндірістік процесте  пайдаланылатын барлық табиғи  ресурстар;

-кейбір  салада жер шаруашылық жүргізу  обьектісі болады да, онда бір мезгілде еңбек заты және еңбек құралы болып көрінеді.

-барлық экономика аумағында жер меншік объектісіне айналады.

2) Капитал  өндіріс факторы жүйесіндегі  материалдық және қаржылық ресурстарды  осылай айтады;

3)еңбек-қоғамның  өндіріс процесінде тікелей қатынасатын  бөлігі.

Еңбек факторы және кәсіпкерлік дегенді  қосты. Бұл барлық дүние жүзінде  сыйлы іс-әрекет болды да, өндірісті  ұйымдастыруға қабілетті,нарықтық коньюнктураға көнуге ыңғайлы  және тәуелділіктен қорықпайтын адам. Батыстағы дәстүрде кәсіпкерләкке  деген құрмет үлкен, оның іс әрекетін өндірістің бөлек факторы ретінде  қарайды. Экономикалық ғылымда жүздеген жылдар бойы тауарлардың құнын жасаудағы әр бір фактордың ролі жөнінде айтыстар тоқтамады. Классикалық саяси экономика басты орынды еңбекке берсе, марксистік теория құнды тек еңбектің қортындысы деп қарады. Айтыстар тоқтамасада да, практикада экономистер «үш фактор теориясы» деген ат алған концепцианы қолдайды. Оның мазмұны мына жағдайдан тұрады. Әр бір фактор өзінің иесіне табыс әкелуі керек:капитал процент әкеледі,еңбек-жалақы,ал жер-рентантаны.

Ресурстар                                факторлар                                   табыстар

Табиғат                                    жер                                              рента

Матр.каржылық                      капитал                                       процент

Еңбектік                                   еңбек                                           жалақы

Барлық  факторлардың табыс беретіні, олардың  бәрінің иелері тәуелсіз тең құқықтағы серіктестіктер ретінде іс-әрекетке шығуы. Онымен қоса,ерекше экономикалық әділеттілік жөнінде де айтуға болады. Өйткені өндіріске қатысушы әр біреуінің табысы оларға тиісті факторларға сәйкес болады. Нақтылы экономикалық жағдайда әрбір фактордың табыстық өлшемі-экономикалық теорияның басты проблемасының бірі. Бұл жөнінде алдағы лекцияларда айтылады,өйткені экономикалық ғылым өндіріс факторларының табысы жөніндегі ғылым.

Натуралды шаруашылық қоғамдық өндірісті  ұцымдастырудың ең ертедегі түрі болып табылады. Алғашқы қауымдағы адамның еңбек құрал сайманының қарапайымдылығы өған өнімді тек өзінің тұтынысы үшін жасауға мүмкіндік береді. Натуралды шаруашылық алғашқы қауымдық, құлиеленушілік және феодалдық өндіріс әдісінде басым болады. Алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы кезіңінде еңбек өнімінің бір бөлігі тауарға айналады. Бұл мал шаруашылығының егін шаруашылығынан  бөлінүінен туындап,еңбек өнімділігінің өсуіне және өндірушілердегі артық өнімнің құрылуына алып келеді. Өз кезегінде бұл олардың арасында айырбасты тудыруға жағдай жасап, тауар өндірісінің дамуына түрткі болды. Кейініректе қол өнерінің егіншіліктен бөлінуі және сауданың оқшаулануы тұрақты айырбасқа, жеке меншіктің пайда болынк жағдай жасады. Тауар өндірісі капиталистік өндіріс әдісінде  өзінің дамуының жоғарғы түріне қол жеткізеді және жалпылама сипатқа ие болады. Өндірісті ұйымдастырудың натуралды түрі қазіргі жағдайда да орын алуда. Мысалы, бақшагерлердің натуралды шаруашылығына – өнімді тек өзі үшін өндіру,егер өнімнің бір бөлігін сату үшін бағыттаса,онда ол ұсақ тауар өндірісіне айналады. Қазіргі қоғамдық өндіріс- бұл дамыған тауар өндірісіндегі терендеген еңбек бөлісінің болуы және оның мамандануы. Еңбек бөлінісі өндірістің өсуімен бойынша көп түрленеді және бөлшектене бастайды. Бұл процес барлық қоғамдық өндіріс саласында ,әсіресе өнеркәсіпте –өте көрнектілікпен байқалады. Мысал ретінде салалық және ішкі салалық мамандандыруды айтуға болады. Машина жасауды алатын болсақ, мұндағы мамандану өте кең ауқымы:энергетикалық машина жасау,ауыл шаруашылығына машинасын жасау,автомобиль жасау және т.б, Жеңіл өнеркәсіпте:текстиль,тоқыма,тігін өнеркәсібі және т.б. Тамақ өнеркәсібінде:нан жабу,қант,кондитерлік тағамдар,шай,шарап,ет және сүт өнеркәсіптер және т.б. Еңбек бөлінісі мен оның мамандануының дәрәжесі тереңдесе, онда нарықта жұмыс жасайтын кәсіп орынның тауарлық дәрежесі жоғарылайды және нарық мөлшері артады. Тауар өндірісінің пайда болуы төмендегідей үш жағдайда жүзеге асады:

- бірінші  ең ірі қоғамдық еңбек бөлінісіні болуы;

- алғашқы тұрмыстық қауымдастық қойнауында жеке меншіктің пайда болуы;

-тауар өндірушілерінің экономикалық оқшаулануы.

Тауар өндірісінің екі түрі бар: жай  және капиталистік. Олар бір типті,себебі олардың негізіндеөндіріс құрал-жабдығына дегенжеке меншік жатады және ол екеуіде өнімді сату үшін өндіреді. Соған қарамастан олардың өз арасында айырмашылықтар бар. Жай тауар өндірісінде өнім тауар өндірушінің өзіндік еңбегімен жасалады. Мұнда жұмыс күшін жалдау жоқ. Капиталистік тауар өндірісінде өнімді өндіріс құрал-жабдығы жоқ жалдамалы жұмысшы жасайды. Сөйтіп қазіргі нарықтық қатынастартек қана кәсіпорын, шаруашылықтың жоғарлы тауарлық денгейінің және тауар өндірушілердің экономикалық оқшаулануының негізінде қалыптасады. Яғни еркін кәсіпкерлік пен жеке меншік арқылыдеген сөз. Қазақстанда тауар өндірушілердің экономикалық оқшаулануы нарыққа көшу кезінде еркін кәсіпкерлер тобының қалыптасуын қарастырады.

    Әлемдік экономикадағы құрылымдық өзгерістер интернационализациялау процесінің белсенділігіне қолайлы жағдайлар туғызды , ол бұл елдердің дамуына әсер етуші факторлар мен жағдайларә түбегейлері өзгеруіне алып келеді және осы мемелекеттердің ұлттық үлесінің қысқарып ,ұлтаралық үлестің өсуіне алып келеді. Технология тенгейінің тез өсуі мен жаңа қаржылық орталықтардың қалыптасуы кезінде интернационализациялау процесі трансұлттық компаниялар деңгейімен ғана шектелініп қоймай ,мыңдаған ұсақ және орта кәсіпорындарды да қамтиды. Оларға тін қасиеттердің бірі экономикалық  интернационализацияның әртараптандыру нысандары болып табылады. Олардың ішінде қазіргі кезеңде ең маңыздысы біріккен кәсіпорындар. Халықаралық біріккен кәсіпкерліктің дамуның кең тәжірибесі оның бейімділік қабілетінің жоғаплығын,біріккен  компаниялардың икемділігі , экономикалық прогрестердің жаңа жетістіктерін қолдануға білімділігін , олардың әлемдік нарық өзгерістеріне өз тактикасымен стратегиясые тез бағыттай алу қабілеттілігін көрсетеді. Қазақстанда тұрақтылықтың негізгі нақты шамалардың бірі болып әлемдік ғылым мен техника жетістіктеріне қол жеткізу , өндірісті ұйымдастыру мен басқару тәжірибесін үйрету қойылған. Қазіргі кездегі біздің еліміздің даму кезеңі барлық қоғамдық өрісінде динамикалық және сандық өзгерістермен ерекшеленеді. Жаңарту және демократия процестері  барлық саяси ,экономикалық және әлеуметтік институттарды қозғайды. Шаруашылықты әкімшілдік-әміршілдік басқару жүйесінен бас тартып , біртіндеп қатан орталықтан жоспарлану мен шаруашылық қызметкерлерінің кейбір түрлеріндегі монополия үстемдігін жоя отырып, экономикалық қарым-қатынаста және ресурстарды пайдалануда икемделіп туындады. Нарықтың экономикада көшу кезеңі басталды. Нарықтық қатынастарды ынталандырып жіне реттейтін көптеген заңдар мен қаулылар қабылданды. Халықаралық экономикалық қатынасты зерттеуде оның объективті негізгі ұлттық экономикадағы сияқты ңбек бөлінісі және айырбас екендігін , бірақ халықаралық деңгейде қарастырылатынын ескерген жөн. Халықаралық еңбек бөлінісі жекеленген елдер еңбегінде жоғарғы техникалық деңгейде қазіргі өнім түрлерінің бәрін  өндіру мүмкін болғандықтан нәтижесінде пайда болды. Ол көптеген елдердің өздерінің артықшылықтары  бар салаларда мамандануына алып келді. Өздерінде жоқ өнімдерді олар импорттауды жөн көрді. Осының барі халықаралық айырбасқа ,яғни халықаралық  экономикалық қарым-өатынасқа әкеледі.  Сонымен,халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуі халықаралық экономикалық қатынас дамуына ықпал етеді деп тұжырымдай аламыз. Қазақстан республикасы да халықаралық еңбек бөлінісі процесіне енген. Оның орны мен рөлі дамуымен,сонымен қатар табиғи және жасалған артықшылықтармен ,әсіресе біздің еліміз минералды шикізатқа маманданған жәже олардың техника-экономикалық көрсеткіштерімен анықталады. Осының негізінде біздің еліміздің сыртқы саудасы құрылады:шикізат экспортты,дайын қнімдер импорты. Бірақ егер Қазақстан экономика деігейін көтергісі келсе,дайын өнімдер өндірісін  көтеру қажет, ол елдің халықаралық экономикалық қатынаста орнын көтерер еді, ал қазір біз өнеркәсібі дамыған елдердің шикізат көзі болып отырмыз. Ол үшін экспорт-импорт саясатына реформа жүргізу қажет ,сонымен қатар ұлттық өндіріс деңгейін көтеру тиіс. Біріккен кәсіпкерлік Қазақстан сыртқы экономикалық қызметінің жаңа механизмінің  дамуы мен қалыптасуында үлкен рөл атқарады және бір қатар мәселелердішешеді: біріншіден батыс технологиясы мен техникасын өндіріс процесі  кезінде біріктіреді және экономикаға шетел қаржыларын таратады;екіншіден,табысты нақты валюта көзі рөлін атқарады;үшіншіден, сыртқы нарыққа ену мәселелерін шешеді;төртіншіден,тұрғындарды жұмысбастылықпен қамтамасыз ету мәселелерін шешеді. Осыған байланыста біріккен кәсіпкерлік даму процесін және республикадағы экономикалық механизмдерін зерттеу өте маңызды мәселе болып табылады.