Нарықтық экономиканың кезеңділігі

                         ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ

                     БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ  МИНИСТРЛІГІ

              Ш.Ш.УАЛИХАНОВ АТЫНДАҒЫ  КӨКШЕТАУ 

                        МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ 
 
 
 
 

     Реферат

ТАҚЫРЫБЫ : «НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫҢ    ЦИКЛДЫЛЫҒЫ» 
 
 

                                                          Орындаған: Тажибаева  А.Б.

                                                            Тексерген: Джакупова А.Н. 

                               
 
 
 

                                   
 

                                       Көкшетау 2011

        

            

                           Нарықтық экономиканың кезеңділігі

     Нарық экономикасына қарама-қайшылықтар, дамудың  тұрақсыздығы тән.Бірақ, бұл қайшылықтардың жиынтығы  қаншама үлкен болғанмен, экономика қозғалысын былыққа, қайталамалы   тоқырауға  әкелмейді,  яғни,  өндірістің тез өсу кезеңі  мен баяу  өсу кезеңдерімен  немесе өндірістің  абсолюттік  құлдырауымен кезекті  ауысу  қозғалысы арқылы  кезеңдік  қозғалыс тәрізді  белгілі бір заңдылықта дамиды.

Кезеңдік  терербелістердің  себептерін түсіндіретін  экстеральды  және  интеральды  теорияны  бөледі. Экстеральды  теория ең бастысы  сыртқы факторы  бар экономикалық кезеңді түсіндіреді. Интеральдық  теориялар  сол экономикалық  жүйеге тән , экономикалық  кезеңде туындыған ішкі  факторларды қарастырады.

Ішкі  себептерге экономикалық оқиғалардың кезенді  қайталануын  шақыратын  және экономикалық жүйеден  тыс жататын  объективті және субъективті жағдайлар  жатқызылуы мүмкін.

Бұлар:

1. Соғыстар, револциялар және басқа да саяси сілкіністер;
2. Алтынның, уранның, мұнайдың және  басқа да құнды ресурстардың ірі кен орынның  ашылуы;
3. Елдің  көшуімен  байланысты жаңа аумақты  игеру , жер шары тұрғындарының санының өзгерістері;
4. Қоғамдық өндіріс құрылымын  тамырынан өзгертуге  мүмкіндік беретін , технологиядағы  қуатты дамулар , өнертабыстар және жаңартпалар

Экономикалық  кезеңді туындататын ішкі себептер:

1. Негізгі капиталдың қызмет ету мерзімі:
2. Жұмыспен қамтамасыз етілу  мен  өндіріс көлеміне ықпал  ететің  өсуі мен өысөаруы, жеке тұтыну:
3. Инвестициялау, яғни өндірісті кеңейту үшін , оны модернизациялау үшін, жаңа жұмыс орнын құру ұшін
4. Сұраныс пен тұтыну , өндіріске тікелей   және жанама ықпал  ететін мемлекеттің экономикалық саясаты

Оның әлеуетті көлемі  төңірегіндегі өндірістің нақты көлемінің тербелістері экономикалық тербелістер немесе  экономикалық кезеңдер деп аталады.Кезеңдер сұраныс пен ұсыныстың

Сійкес келмейтін  әр түрлі нысанында пайда болатын  рыноктық жағдаяттың кезеңдік құлдырауы  мен көтерілуін сиппатайды.

кезеңдік  негізгі  сипаттамасын оныөң себептерімен, фазасымен, өту  уақытымен, қайталаным көрсеткіштерімең кеңдігімен байланыстырады. Кезең ерекшеліктерінің ортасындағы ең бастысы ұлттық  өнімнің(табыс)

тербелістері  түсінігіне жатады.

түрлі тұрпаттағы тербілестер қанша болса, кезеңдер сонша болады. Күрделі қаржы салымдарының, жаңғыртпалардың, өнеркәсіптің және т.б. қарқын (толқын) кезеңдері болады, сонымен бірге, экономиканың ең маңызды агрегаттарының ңозғалысын көрсететін кезеңдер болады.осы кезеңдер нысандары ішінде мыналарды бөліп алады:

     1) ғасырліқ – олар бір немесе біренеше жүз жылдық үрдістерін жазады;

     2)ұзын толқынді – бірнеше ондаған жылдары қамтиды ( 50 жыл шамасы – жаңа технологияның пайда болуына байланысты, Кондратьев толңындары);

     3) қалыпті немесе оташа -8-10 жылдық. Оған ақша айналымы аясында, анығы кредиттерде және негізгі капиталды жаңарту болып табылатын материялдық негіздердегі себеп болып табылатын Жүгляр кезені жатады;

    4) алтынның әлемдік қорының таербелістеріне байланысты;                     Китчин кезені немесе шаңын кезеңі -2- жылдық;

   1) маусымды – жарты жылдық

    2) қысқа мерзімді салалық жағдаятты тербелістер (қордың, тұрғын үйлердің, пайыздың, сатудың және т.б.) бір-екі күннен бір айға және жылға дейін.

     

                         Орта мерзімді кезеңдердің фазасы

      Орта мерзімді кезеідерді сол сияқты өнеркәсіпті кезеңдер деп атайды. Өнеркәсіптік кезеңнің материялдық негіздерді негізгі капиталдың жаңаруы болып табылады.  Басты себеп-тауарларды қайта өндерү. Мұндай кезеңдердің ұзақтығынегізгі капиталдвң ескіруімен байланысты.               

      Өнеркәсіптік кезеңнің фазалары:,

     1.Дағдарыс: тауарларды қайта өндіру, өндіріс көлемінің тез қысқаруы,  өндіруші күштердің жекелей бұзылуы, кәсіпоранның жаппай банкрот болуы, негізгі капиталдың құнсыздануы жұмыссыздықтың орасан зор өсуі, еңбек -аңының құлдырауы, кредиттің тез азаюы, жинақтарды жаппай қайта алу, банктердің күйреуі, пайыздың ең жоғары деңгейі.

     2. Депрессия немесе трқырау: өндіріс құлдырауының тоқтауы, яғни, тоқырау жағдай, тауар қоры өспейді, баға кұлдырауының тоқтауы,жаппай жұмыссыздық, тқмен еңбекақы, несие пайызының төмен деңгейі.

    3. Жандану: дағдарыс алдындағы өндіріс деңгейіне бірте бірте қол жетеңзу, негізгі капиталды жаппай жаңаландыру, бағының аз көтерілуі,

     4. Көтерілу: дағдарыс  алдындағы өндіріс деңгейіне қарағанда оның көтерілуі, бағаның елеулі  өсуі, жұмыссыздықтың кейбір мөлшерінің  қысқаруы, кредит мөлшерінің кеңеюі.

                                       Аграрлық дағдарыстар

                                   Құрылымдық дағдарыстар

         Ауыл шаруашылығын дамытудың  ауыл шаруашлығы өндірісінің  табиғи немесе техникалық ерекшеліктерімен  ғана емес, олардың аз монополияланумен, өндірістің шоғырлануының өте төмен денгейімен қорытындыланатын қоғамдық жағдайымен де шартталған.Аграрлық дағдарыстың басты ерекшеліктері:

1. Аграрлық дағдарыстар рентамен байланысты және өнеркәсіптен ауыл шаруашылығының дәстүрлі қалуымен байланысты(бұл қалу экономикалық даму деңгейінің жоғары деңгейіне жеткен барлық елдер үшін сипатты емес);
2. Аграрлық дағдарыстар ережедегідей, қайта өндірудің жалпы дағдарысының уақытымен сәйкес келмейтін, айталықтай ұзаққа созылады және экономикалық кезеңнің жалпы басқа да фазасында жалғасады;
3. Аграрлық дағдарыстардың өзінің кезеңдігі болмайды, яғни, аграрлық дағдарысты басқа да бөліп тұратын мерзімдер азды-көпті анықталған болып табылмайды, олар ауыл шарушылығында өзінің кезеңдігін құрмайды, яғни, оның аграрлық кезеңді, қандай да бір фазаны аса бір ерекше қайталамайды.

 Бұл келесі себептермен байланысты:

• Табиғаттық- климаттық жағдай, мысалы, көпжылдық қуаңшылық;
• Мындаған гектар жерді ұзақ мерзімге істен шығаратын, соғыстар, өрттер;
• Ауыл шаруашылығы және өнеркәсіптік тауарларға «баға қайшылығы»;
• Өнеркәсіптен айырмашылығы ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігінің төмен деңгейі;
• Бұрынғы одақ елдерінде ауыл шаруашылығын мемлекеттің әлсіз қолдауы.

Құрылымдық  дағдарыстар белгілі бір аялар  мен салалардың арасындағы үйлесімсіздіктен туындайды, олар ережеге сай, созылмалы сипатта болады және кезеңді кризистердің басталуымен барлық уақытта сәйкес келмейді. Құрылымды дағдарыстарға мұнайдың, азық-түліктің, энергиялық, шикізаттық, валюталық және экологиялық дағдарыстар жатады.

             Мемлекеттік кезеңге қарсы реттеу

    Дағдарысқа қарсы және кезеңдерге  қарсы мемлекет саясаты экономикалық  кезеңдер мен жағдаяттарды тұрақтандыру  сұраныс пен ұсыныстың жиынтықтарын  реттеу жолымен жұмсатуға бағытталған.

        Кезеңдерді реттеудің барлық тұжырымдамасы екі бағытқа тіреледі: неокейнсиандыққа және неоконсервативтікке (классикалық мектеп негізінде) (16.1-кесте).

        Тұтастай алғанда осындай айырмашылықтың  болуына қарамастан, кезеңдік ауытқуларды  реттеуге бағытталған мемлекеттің  жүргізетін бағытын жалпы түсінушілік бар.

           Құлдырау фазасында мемлекеттің  барлық шаралары іскерлік белсенділікті  ынталандыруға бағытталуы тиісті.Салықтық-бюджеттік  саясат төңірегінде- мөлшерлеменің  төмендеуі, жаңа

                  инвестицияға салықтық жеңілдік беру, тездетілген өтелім саясатын      жүргізу қажет.

16.1. Кезеңдерді реттеудің неокейнсиандық және неоконсервативтік бағыттары

 

Кредиттік-қаржылық саясат кредиттік экспансия(өктемдік) жүргізуді қарастырады. Оның мақсаты- елде қосымшм кредиттер арқылы экономика  өмірін жандандыру. «Арзан ақша» саясаты  жүргізіледі. Берілетін несиелерге пайыздық мөлшерлемелер төмендейді, капиталдық салымдардың көбеюіне әкелетін, банктердің кредиттік ресурстары көбейеді, іскерлік белсенділік күшейеді, жұмыссыздық төмендейді.

         Мемлекет экономикалық жағдаятының  көтерілуі кезеңінде экономиканың «қызып» кетуін болдырмау үшін және шаруашылық өмірінде осыған байланысты болатын ауыр жағдайларды болдырмау үшін, салықтық-бюджеттік және кредиттік-қаржылық саясат осыған қарама-қарсы шаралар қосатын, тізгіндеу саясатын жүргізеді. Салықтық-бюджеттік саясат салық мөлшерлемесін көтерумен, мемлекеттік шығындардың қысқаруымен, өтелім саясатын өткізу төңірегіндегі шектеу саясатымен сипатталады. Кредиттік-қаржылық саясатында кредиттік шектеу элементтері басым бола бастайды, яғни,несиелер бойынша пайыздық мөлшерлеменің көтерілуін, банктің кредиттік ресурстарының қысқаруын білдіретін, «қымбат қаржы» саясатын жүргізіледі.